Rozdział 6 – MYŚL POLITYCZNA REWOLUCJI FRANCUSKIEJ
1. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
a) Była raczej programem politycznym niż normatywną podstawą sprawowania rządów
b) Preambuła: naturalne, niezbywalne, święte prawa człowieka
c) Art. 2: wolność, własność, bezpieczeństwo, opór przeciwko uciskowi
d) Naród jedynym źródłem suwerenności
e) Wolność jako możliwość czynienia tego wszystkiego, co nie szkodzi drugiemu – ramy te może określić ustawa
f) Art. 5 – przedmiotem regulacji ustawowej tylko działania szkodliwe dla społeczeństwa
g) Równość wobec prawa, nullum crimen nulla poena sine lege, lex retro non agit, domniemanie niewinności oskarżonego
h) Art. 10 i 11 – wolność słowa, druku i zgromadzeń
i) Ale: podział obywateli na czynnych i biernych w zależności od majątku (prawa polityczne), utrzymanie niewoli w koloniach francuskich, zakaz tworzenia zrzeszeń cechowych i ogłaszania strajków, ograniczenie wolności prasy
2. Program polityczny żyrondystów
a) Początkowo dążą do kompromisu między władzą królewską a demokracją, później stają w obronie republiki burżuazyjno-demokratycznej
b) Suwerenność ludu, jego prawo do wykonywania władzy ustawodawczej
3. Jakobini
a) Idea suwerenności ludowej, cnót republikańskich, zwłaszcza patriotyzmu, miłości ludu, uczciwości, wiara w rewolucyjną intuicję ludu
b) Lud ma prawo stanowienia ustaw, jedyną formą władzy republika demokratyczna; od początku przeciwstawiali się cenzusowi majątkowemu
c) Postulowali ograniczenie kadencji parlamentu do 1 roku, wiązali zasadę reprezentacji z elementami demokracji bezpośredniej, wprowadzono referendum
d) Stosowali terror
· Wściekli – sankiuloci – protesty przeciw spekulantom, korupcji, drożyźnie
4. Sprzysiężenie Równych: Babeuf (1760-1797)
a) Istnienie klas przyczyną wszystkich zjawisk politycznych; zasada równości majątkowej
b) Konieczne wprowadzenie własności społecznej oraz powszechnego obowiązku pracy
c) Społeczeństwo zapewni wszystkim jednakowe i godne warunki zycia
d) Ci, co zechcą swe posiadłości zachować nie będą posiadali praw politycznych
5. Bonapartyzm
a) Przede wszystkim pragmatyczny system rządów
b) Nadal wolność, równość, braterstwo, suwerenność ludu, ale Napoleon deptał te zasady
c) Ponad parlamentem rząd z jego szefem na czele
d) Akty prawne utrwalają wolność osobistą, równość wobec prawa, zniesienie feudalizmu, świeckość państwa i wolność sumienia, wolność pracy
e) Napoleon utwierdził podziały społeczne, zasadę świętego prawa własności, wprowadził zakaz strajków i administracji; reforma administracji wiodąca w kierunku centralizacji
CZĘŚĆ V – MYŚL POLITYCZNA WIEKU XIX
Rozdział 1 – U PROGU WSPÓŁCZESNOŚCI
1. Klęska Napoleona
a) Kompleksem swych przedsięwzięciem militarnych, administracyjnych i prawnych dostarczył potężnego impulsu dla rozwoju nowych stosunków społeczno-ekonomicznych, politycznych i prawnych
2. Kongres Wiedeński
a) Siły reakcji były w defensywie
b) Rewolucja przemysłowa – w jej aurze rodzi się liberalizm polityczny, później pozytywizm
3. Przeobrażenia ekonomiczne
a) Wzrost ogólnej liczby mieszkańców, mobilności społecznej, rozwój klasy robotniczej – nędza
4. Nowe prądy ideowe
a) Wiara w możliwość poddania procesów społecznych analizie opartej na metodach i prawach nauki; rodzi się socjologia, pozytywizm, nacjonalizmy oraz doktryny rasowo-antropologiczne
Rozdział 2 – KRYTYKA KONSERWATYWNA IDEOLOGII REWOLUCYJNEJ. TEOKRACI. KONSERWATYZM E. BURKE’A. ROMANTYZM POLITYCZNY W NIEMCZECH
1. Przesłanki konserwatyzmu
a) Wizja społeczna, w której czynnikiem porządkującym był monarcha oświecony
b) Romantyzm – reakcja przeciw racjonalizmowi, w stronę autotytarianizmu
c) Ewolucja kultury dokonuje niezależnie od ludzkiej świadomości, podkreślenie roli tradycji i mistycyzm
2. Zasada legitymizmu
a) Historyczne prawa monarchii są święte i nienaruszalne, jest ona „z łaski bożej”, z czego wynika obowiązek przywrócenia wszystkim byłym monarchom ich uprawnień
b) Doktryna teokratów – przewaga wiary nad rozumem i doświadczeniem, władza z natury pochodzi od Boga; wszelka ingerencja w porządek jest szkodliwa i powinno się jej przeciwdziałać
3. Joseph de Maistre (1754-1821)
a) Ani w naturze, ani w społeczeństwie nie może być mowy o równości; cały naturalnoprawny porządek jest dziełem Stwórcy, toteż człowiek nie może podejmować jakichkolwiek prób zmiany istniejących stosunków
b) Bóg nie tylko dał początek światu, ale ukształtował także istniejące podziały stanowe i nadal pełni rolę najwyższego suwerena
c) Rzecznik rządów autorytatywnych, skorelowanych z duchowym zwierzchnictwem papieża
d) Państwo jednią 3 czynników: monarchii, szlachty i poddanego ludu
e) W ładzie średniowiecznym najdoskonalszy wyraz woli bożej; papież może nawet zwolnić poddanych z obowiązku posłuszeństwa królowi
4. Louis G.A. de Bonald (1754-1840)
a) Schemat trójcy: władza – król, szlachta, duchowieństwo i sądy – urzędy, lud – poddani
b) Próba przywrócenia monarchii absolutnej, opartej na stanie szlacheckim i duchowieństwie, rządzącej pozbawionymi jakichkolwiek praw poddanymi
c) Społeczeństwo pierwotne w stosunku do jednostki
d) Religia – podstawowy czynnik stabilności społecznej
e) Człowiek powinien poddać się biernie biegowi wydarzeń
5. Edmund Burke (1729-1797)
a) Z jednej strony poparcie zasady równowagi sił politycznych, niezależności parlamentu, prawa kolonii amerykańskich do niepodległości
b) Krytyka aprioryzmu i racjonalizmu, popierał ograniczony historyzm
c) Nie odrzucał umowy społecznej, ale zdecydowanie suwerenność ludową
d) Rewolucja kłóci się z konstrukcją narodu. Naród bowiem jest dziełem wielu generacji, tych wszystkich, które istniały w przeszłości, generacji obecnej oraz przyszłych. Żadna, poszczególna generacja nie ma tytułu do podejmowania decyzji w imieniu wszystkich pozostałych, a taką decyzją jest rewolucja. Oznacza ona zerwanie ciągłości historycznej, tym samym jest zbrodnią wobec narodu
6. Niemiecki romantyzm polityczny
a) Rozwinięty historyzm
b) Fryderyk Schlegel
· O sile państwa narodowego decyduje jego przywiązanie do starych instytucji i obyczajów; konieczność utrzymania hierarchii stanowej i czystości plemiennej
c) Fryderyk Schleiermacher
· Autorytet państwa chciał oprzeć na teorii organicznej, według której poszczególne części składowe organizmu społecznego winny wykazywać bezwzględne posłuszeństwo państwu jako całości
d) Novalis
· Wszechobecność państwa – wszystkich obywateli przekształcić w funkcjonariuszy państwowych
· Państwo stoi ponad rozumem, jest źródłem wszelkiego prawa
e) Adam Muller
· Tradycjonalizm i antyindywidualizm
· Państwo jako jeden wielki organizm stojący ponad jednostkami i obejmujący całokształt życia wszystkich obywateli. Jednostka jest do przyjęcia tylko w kontekście państwa
· Politycznym ideałem chrześcijańskie państwo autokratyczne, w którym nie byłoby jakichkolwiek praw obywatelskich
· Akcenty antysemickie, stanowiące rozwinięcie i konkretyzację powszechnej wśród przedstawicieli romantyzmu niemieckiego tezy o nieodzowności zachowania czystości plemiennej społeczeństwa dla pełnego rozwoju państwa
f) Josef Gorres
· Tradycja, katolicyzm, teoria trójstanowej budowy społeczeństwa, pojęcie ducha narodu, który spaja społeczeństwo w całość; koncepcja przekształcenia Niemiec w zdecentralizowane państwo federalne
g) Całościowe spojrzenie na niemiecki romantyzm polityczny
· Głęboki antyracjonalizm; kult folkloru i swoistej ludowości, tradycji; teoria organicznej jedności społeczeństwa; tęsknota za stanową strukturą społeczeństwa; próba wzmocnienia roli i wpływów religii; apoteoza silnego, absolutystyczno-feudalnego państwa; akceptacja zasady legitymizmu
Rozdział 3 – NIEMIECKA SZKOŁA HISTORYCZNA
1. Charakterystyka ogólna
a) Przedstawiciele wykorzystywali romantyczne tezy o niepowtarzalnej specyfice każdego narodu, jego autonomicznym duchu, który przenika wszystkie instytucje społeczne
b) Burke – prawa są wytworem charakteru narodowego, a zbiory praw wyrazem ducha narodowego
2. Anton Friedrich Justus Thibaut – czołowy oponent
a) Obrońca projektu rewizji i kodyfikacji prawa niemieckiego; kodeks wolny od arbitralności oddzielnych rządów i wydany dla całych Niemiec
3. Gustaw von Hugo (1764-1844)
a) Kwestionuje możliwość ustawodawczej ingerencji w kształtowanie stosunków prawnych
b) Prawo jest produktem długotrwałego procesu historycznego, powstaje samoczynnie, niezależnie od woli człowieka
c) Stare normy mają większą siłę normatywną
4. Fryderyk Karol von Savigny (1779-1861)
a) Genetyczna, żywa i organiczna natura prawa; prawo nie tworzy się lecz odkrywa
b) Rola prawników ogranicza się do formułowania technicznych zasad prawa, zaś rola ustawodawcy do nadania ostatecznej formy surowemu materiałowi prawnemu
c) Prawo podlega tym samym przemianom i rozwojowi jak każda inna funkcja; rodzi się i umiera wraz z narodem
d) Wszelkie prawo powstaje drogą zwyczajową
e) Opozycja wobec kodyfikacji
· Rozbite na liczne kraje Niemcy nie wypracowały jednolitego prawa zwyczajowego
· Brak wystarczająco precyzyjnego języka prawniczego
· Praw prawnika o odpowiednio ukształtowanym zmyśle historycznym i systematycznym
f) Metodologia historyczna – aktualny system prawa może być badany tylko jako wytwór procesu dziejowego; a rewolucja jest jego nienaturalnym przerwaniem
5. Georg Fryderyk Puchta (1798-1846)
a) Wyróżnia 3 drogi kształtowania norm prawnych: zwyczajową, ustawodawczą, naukę prawa; największa siła zwyczajowego – tkwi w powszechnej akceptacji
b) Zadaniem prawników, którzy reprezentują wyższą świadomość prawną, jest określenie kształtu i treści dawnych zwyczajów i uzmysłowienie ich społeczeństwu
c) Rola prawników sprowadza się zasadniczo do wyprowadzania konkretnych norm z zasad obowiązującego prawa
d) Ale państwo aktami swej władzy wyraża także ducha narodu
Rozdział 4 – MYŚL POLITYCZNA IDEALIZMU NIEMIECKIEGO
a) Próba przeciwstawienia się skrajnie reakcyjnym koncepcjom feudalno-absolutystycznym; filozofowie koncentrują uwagę na przezwyciężaniu tendencji oświeceniowych, zwłaszcza materializmu metafizycznego filozofów francuskich
2. Immanuel Kant (1724-1804)
a) Ograniczoność poznania rozumowego; a priori – nie można zweryfikować na drodze doświadczenia ani dedukcji; a posteriori – obejmuje treści doświadczenia; konkluzja – rzecz sama w sobie jest niepoznawalna
b) Moralność – nakaz spełnienia obowiązku ze względu na sam obowiązek; czyn moralnie dobry winien być następstwem prawa moralnego – fundament jego stanowi pojęcie dobrej woli, której nie ocenia się ze względu na skutki, ale przez pryzmat samej intencji
c) Imperatyw kategoryczny – postępuj tylko wg takiej maksymy, dzięki której możesz chcieć, żeby stała się powszechnym prawem
d) Nakazuje poszanowanie wolności i godności ludzkiej; rozum nie jest zależny od wpływów zewnętrznych – w każdej sytuacji człowiek może zachowywać się zgodnie z prawami moralnymi
e) Uniwersalny schemat rozwoju świata – osiągnięcie społeczeństwa obywatelskiego z powszechnym zastosowaniem prawa a następnie stworzenie konstytucji zewnętrznej narodów jako jedynego stanu, w którym wszelkie zdolności zaszczepione przez naturę ludzkości mogą się w pełni rozwijać
f) Im ostrzejsza jest walka miedzy ścierającymi się siłami, tym szybszy postęp społeczny – prawdziwy w kraju, który udzieli najwięcej wolności przeciwstawnym poglądom, zabezpieczy wolność osobistą, ochronę i bezstronne stosowanie praw
g) Nakaz unikania jakichkolwiek działań, które zbyt gwałtownie naruszałyby założenia istniejącego porządku społecznego
h) Umowa społeczna – rezygnacja z wolności naturalnej na rzecz państwowej; suwerenem w państwie lud, ale poza ludem robotnicy, rzemieślnicy, kobiety, sługi i zarabiający na życie będąc zmuszonymi okazywać posłuszeństwo
i) Plan pierwszy – monarchia absolutna, demokracja najgorsza
j) Podstawowym celem i zadaniem państwa urzeczywistniania imperatywu kategorycznego, poprzez zagwarantowanie triumfu idei prawa
k) Protoplasta normatywizmu – normy prawa są niezależne od praw rozwoju społecznego; ich adresatem wola ludzka, podczas gdy normy rozwoju społecznego i przyrody wyrażają to co niezależne od tej woli
l) Zasadniczym celem państwa zagwarantowanie przestrzegania istoty prawa
m) Kara niezbędnym nast...
przemekn5