Patologia wykład 3
Choroby krwi i układu krwiotwórczego
Choroby krwi i układu krwiotwórczego są mniej znaną, ale bardzo ważną częścią nauk medycznych. Stykamy się z nimi na co dzień, począwszy od stosunkowo "łagodnej" niedokrwistości z niedoboru żelaza do bardzo złośliwych i niebezpiecznych białaczek. Chorobami krwi zajmuje się hematologia.
Niedokrwistość (anemia)
Niedokrwistość, potocznie nazywana anemią (łac. anaemia) – zespół objawów chorobowych, który polega na stwierdzeniu niższych od normy wartości hemoglobiny, erytrocytów i ich następstw.
Niedokrwistość rzekoma – względne obniżenie Hb i hematokrytu poprzez zwiększenie objętości osocza w przypadku przewodnienia i u ciężarnych.
Niedokrwistości dzielimy na trzy grupy:
1. Niedokrwistości spowodowane utratą krwi
2. Niedokrwistości będące wynikiem upośledzonego wytwarzania erytrocytów:
1. niedoborowe
2. hipoplastyczne
3. aplastyczne
4. dysplastyczne
3. Niedokrwistości związane ze skróconym czasem życia erytrocytów
1. zespół hemolityczny wrodzony
2. zespół hemolityczny nabyty
3. zespół hemolityczny mieszany
Niedokrwistości pokrwotoczne dzielimy na:
· niedokrwistości pokrwotoczne ostre
· niedokrwistości pokrwotoczne przewlekłe
Objawy zależą od ilości utraconej krwi, są to przede wszystkim:
· bladość powłok skórnych
· utrata przytomności
· niskie ciśnienie krwi
· tachykardia
· bóle zamostkowe
Są to niedokrwistości, w których do upośledzonego wytwarzania erytrocytów dochodzi z powodu niewystarczającej podaży substancji potrzebnych w procesie erytropoezy. Spośród niedokrwistości niedoborowych wyróżniamy:
· niedokrwistość z niedoboru żelaza
· niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego
· niedokrwistość z niedoboru witaminy B12
· niedokrwistość z niedoboru miedzi
Niedokrwistość z niedoboru żelaza (łac. anaemia sideropenica) – niedokrwistość sideropeniczna. Występuje najczęściej u niemowląt między 6–18 miesiącem życia. Przyczyną niedoboru żelaza jest niedostateczne zaopatrzenie organizmu w ten pierwiastek przy zwiększonym jego zapotrzebowaniu. Do najczęstszych przyczyn niedoboru zaliczamy:
· zmniejszone zapasy w życiu płodowym
· wcześniaki, noworodki niekarmione mlekiem matki
· zaburzenia wchłaniania
· szybki rozwój
U dorosłych niedokrwistości z niedoboru żelaza mogą być skutkiem przewlekłego krwawienia, stymulującego szpik do zwiększenia tempa erytropoezy doprowadzając do wyczerpania ustrojowych zapasów żelaza. U kobiet jedną z najczęstszych przyczyn są obfite krwawienia miesięczne. U kobiet po menopauzie i u mężczyzn w piątej dekadzie życia i starszych częstą przyczyną przewlekłego krwawienia mogą być zmiany dysplastyczne w obrębie układu pokarmowego (polipy jelita grubego, nowotwór jelita grubego). Innym częstym miejscem krwawienia są owrzodzenia żołądka i dwunastnicy. Również w tym przypadku należy wykluczyć obecność zmiany o charakterze nowotworowym.
Objawy:
· spaczony, wybiórczy apetyt (np. na glinę, krochmal, kredę), niekiedy wyprzedza niedokrwistość
· bladość skóry śluzówek i spojówek
· szorstkość skóry
· zanik brodawek
· ból, pieczenie i wygładzenie języka
· zajady w kącikach ust
· pieczenie w jamie ustnej i przełyku
· łamliwość włosów i paznokci
· osłabienie
Podział niedoboru żelaza:
1. utajony – może być spadek ferrytyny, żelazo w szpiku spada
2. jawny – ferrytyna ↓↓, Fe ↓, żelazo w szpiku ↓, natomiast wzrasta: transferyna i rozpuszczalny receptor dla transferyny, Hb i MCV – w normie
3. jawny z niedokrwistością – tak jak w jawnej, lecz większe wartości spadku/wzrostu oraz dołącza się spadek Hb i MCV
· bladość z odcieniem słomkowym
· duszność
· zapalenie błony śluzowej żołądka
· piekący, czerwony język
· objawy neurologiczne (tylko w przypadku niedoboru witaminy B12)
· mała ruchliwość
Niedokrwistość megaloblastyczna należy do niedokrwistości powstałych na skutek niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego. Wynika ona z nieprawidłowej syntezy DNA (do której te witaminy są niezbędne) przy prawidłowej syntezie białek i RNA. Efektem jest zaburzenie dojrzewania komórek krwi, zwane dyssynchronizacją.
Skutkuje to megaloblastyczną odnową w szpiku i hiperchromiczną makrocytową niedokrwistością. Dodatkowo mogą występować zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego, który również potrzebuje tych witamin do prawidłowego funkcjonowania.
· Niedokrwistości z niedoboru witaminy B12
o Niedobory w diecie (np. dieta wegetariańska)
o Zaburzenia wchłaniania
§ Brak czynnika wewnętrznego (stan po gastrektomii lub tzw. niedokrwistość Addisona-Biermera
§ Zaburzenia wchłaniania w jelicie cienkim
o Zarażenie Bruzdogłowcem szerokim
· Niedokrwistości z niedoboru kwasu foliowego
o Niedobór w diecie
o Wpływ leków (leki wpływające na metabolizm lub wchłanianie kwasu foliowego, ewentualnie działające antagonistycznie (np. niektóre z leków immunosupresyjnych).
o Wzmożone zapotrzebowanie (np. ciąża)
Jest jedną z najczęściej spotykanych niedokrwistości. Jest chorobą autoimmunologiczną, polegającą na uszkodzeniu komórek odpowiedzialnych za wytwarzanie czynnika wewnętrznego, niezbędnego do wchłaniania wit. B12.
Patrz: choroba Addisona-Biermera.
Mogą wystąpić przede wszystkim przy długotrwałej diecie wegetariańskiej (niedobór wit. B12), żywieniu się konserwami (niedobór kwasu foliowego), oraz w przebiegu alkoholizmu (zespół wieloniedoborowy). Przy nieprawidłowym żywieniu zazwyczaj jako pierwszy objawia się niedobór kwasu foliowego. W przypadku głodu może dochodzić do zespołów wieloniedoborowych, gdzie będą miały większe znaczenie niedobory białka i żelaza oraz różnych witamin.
Wycięcie dużej powierzchni żołądka może skutkować brakiem komórek wytwarzających czynnik wewnętrzny (czynnik Castle'a). Po 5–6 latach zapasy wit. B12 wyczerpują się i dołączają się do niedoborów żelaza (które często występują już po dwóch latach).
Występują one w warunkach sprzyjających nadmiernemu rozwojowi flory bakteryjnej. Np. uchyłki jelita, zespół ślepej pętli, przetoki jelitowe. Niedobory będą występowały na zasadzie konkurencji ze strony bakterii lub innych drobnoustrojów. Najpierw objawi się niedobór kwasu foliowego i żelaza dopiero potem objawia się niedobór wit. B12.
Występuje u kobiet w ciąży, u dzieci w okresach wzmożonego wzrostu, oraz po krwotokach i po stanach hemolitycznych ze względu na zwiększoną hemopoezę.
· metotreksat
· kotrimoksazol
· 5-fluorouracyl
· analogi zasad purynowych
· arabinozyd cytozyny
Następuje zmniejszona produkcja składników morfotycznych krwi: głównie krwinek czerwonych ale też granulocytów i płytek krwi, z powodu postępującego zaniku tłuszczowego szpiku.
Niedokrwistość aplastyczna, aplazja szpiku, anemia aplastyczna – (łac. anaemia aplastica, ang. aplastic anaemia – AA) – to stan w którym dochodzi do niewydolności szpiku kostnego, wskutek jego hipoplazji lub aplazji prowadząca do pancytopeni czyli obniżenia ilości wszystich linii komórek krwi, to znaczy erytrocytów, leukocytów i trombocytów. Występuje z częstością 2–6 przypadków na milion. Może wystąpić w każdym wieku, ale największa zachorowalność występuje między 15 a 25 rokiem życia oraz po 60 roku życia, z przewagą u mężczyzn. Pierwszy opis tej choroby pochodzi z 1888 i został podany przez Ehrlicha.
Aplazja szpiku wynika ze zwiększenia użycia (także niektórych leków) i obecności środków chemicznych oraz toksycznych w życiu człowieka. Charakteryzuje się występowaniem we krwi erytrocytów o prawidłowej budowie i zawartości hemoglobiny, lecz stopniowo w coraz mniejszej liczbie. Niedokrwistość aplastyczna spowodowana jest najczęściej naświetlaniem szpiku kostnego promieniami X lub Gamma, oraz toksycznym uszkodzeniem szpiku przez jady bakteryjne i substancje chemiczne.
· wybroczyny, sińce
· krwawienia z nosa, krwotoki
· czasami stany zapalne jamy ustnej lub migdałków
· podatność na infekcje
U źródła choroby leży zaburzenie dotyczące komórek macierzystych krwi, prowadzące do zahamowania dzielenia się i różnicowania się komórek. Nabyte niedokrwistości aplastyczne są wynikiem reakcji autoimmunologicznej przeciwko tym komórkom, zależnej od aktywacji limfocytów T i zwiększenia produkcji cytokin hamujących hematopoezę oraz pobudzeniem zjawiska apoptozy. W zależności od mechanizmu wyróżnia się następujące postaci AA:
· postaci pierwotne
o wrodzona niedokrwistość aplastyczna
o niedokrwistość Fanconiego – dziedziczona jako cecha autosomalna recesywna
o zespół Diamonda i Blackfana
o postać idiopatyczna
· postaci wtórne
o promieniowanie jonizujące
o radioterapia
o środki chemiczne
§ benzen, barwniki anilinowe
§ trinitrotoulen
§ rozpuszczalniki organiczne
§ środki chwasto- i owadobójcze
o leki
§ busulfan
§ cyklofosfamid
§ metotreksat
§ chloramfenikol
§ sulfonamidy
§ chlorpropamid
§ metamizol (Pyralginum)
§ fenytoina, karbamazepina
§ sole złota
§ antracykliny
§ fenylobutazon
§ penicylamina
o zakażenia wirusowe: HAV, HBV, HCV, HIV, wirusy herpes, parwowirus B 19
o kolagenozy
...
marianka87