NARÓD W POLSKIEJ MYŚLI POLITYCZNEJ
I RP- szlachecka
Rozbiory: wyrzeczenie się polskości (J. K. Szaniawski, A. Gurowski) lub utrzymanie tożsamości
2 koncepcje narodu
* romantyzmu (historyczne- terytorialne)
J. LELEWEL – naród ->narodowość (zespół cech społ-kult.)->świadomość; charakter konstytuuje naród, naród bez charakteru jest tłumem; Polacy – wszyscy z I RP
TOWARZYSTWO DEMOKRATYCZNE POLSKIE (Hertman) – Polacy- z I RP, misja dziejowa, wizja narodu państwowego
M. MOCHNACKI- narod – zbior wyobrażen, pojec, odczuc, a nie mieszkańcy terenu, narodowotwórcza rola języka
A. MICKIEWICZ – konieczność zmian, połączenie przeszł, teraz i przyszł.; rodzina skłonna do największych poświęceń
C.K. NORWID – lud ÷ naród, tradycje hist, podmiot historii,
E. DEMBOWSKI – Słowiańszczyzna przedchrześcijańska, konieczność powrotu z epoki demokratycznej idei narodu do epoki pierwotnej, tradycji, epoka średni. – bez pozyt. Wątków narod, Polacy niezrażeni latynizmem; rewolucyjna retrospekcja -> gminowładztwo
B. LIMANOWSKI – połączenie koncepcji romant. I pozytyw. - psych-duch. Charakter więzi narodowych wyżej niż cielesne; jaźń narodowa – obyczaje, moralność, religia, język. Geneza narodu – rodzina -> ród ->plemiona ->naród i państwo (naród kształtuje państwo, ale bez państwa nie ma narodu), unarodowienie państwa – harmonia społ.
KONSERWATYŚCI KRAKOWSCY
J. SZUJSKI – efekt Opatrzności, wykładnik woli Boga, mistycyzm – Pol – obrona cywilizacji Zach przed Niemcami i Rosją, przewodnik Słowian
W. KALINKA – j.w mistycyzm, owoc pracy dziejowej
M. BOBRZYŃSKI - efekt Opatrzności, ale Polacy mogą nie mieć misji, naród na bazie wspólnych dziejów, naród nadrzędny i pierwotny wobec państwa ->zmienne struktury społ i psych.
* Pozytywistyczne (etniczno- językowe)
B. PRUS – darwinizm, organicyzm narodu, rywalizacja o byt, naród odmianą gatunku ludzkiego – wspólność cech
PSL (B. WYSŁOUCH) – oparcie narodu nie na tradycji, ale na istnieniu 12mln Polaków, odrzucenie historii, tradycji, ojcowizna dla Polaków – ziemia umocni jedność i świadomość narodową
L. GUMPLOWICZ -naturalistyczny monizm ->naturalność zjawisk wg praw przyrody, Państwo->naród, rywalizacja, egoizm narodów, walka ras, postęp nie społ, a technologiczny
ENDECJA – egoistyczny interes narodowy
Z. BALICKI – formacja narodu to proces bezwysiłkowy, niezależny od świadomości, posiadanie indywidualnego i jednorodnego charakteru narodowego
J. L. POPŁAWSKI - byt trwały, z tradycji, dusza narodowa,
R. DMOWSKI – egoizm narodowy ->przesłanka rozwoju, dusza narod – poczucie jedności w walce o egzystencję; rasa polska – cele: obrona przed wynarodowieniem, rozszerzenie polskości, wzmacnianie Polski; świadomość rywalizacji narodowej, walki na śmierć i życie, ale trzeba się wesprzeć o Rosję,
Antyindywidualizm – świadomość tego dzięki wspólnemu terytorium, językowi, celowi, wielka więź moralna, która sprawi, że jednostka nie potrafi żyć poza narodem
Irracjonalizm – brak wolnej woli, posłuszeństwo działania na rzecz narodu wbrew Dekalogowi i samemu sobie
Antysemityzm i antygermanizm
PROBLEM NIEPODLEGŁEGO PAŃSTWA
· lojalizm
S. POTOCKI – targowica, Polska to przeszłość, trzeba szukać nowej ojczyzny
J. ZAJĄCZEK
J. K. SZANIAWSKI – historia i tradycja narodu musi być zgodna z religią i moralnością, inaczej naród przestanie istnieć, niezgodność z moralnością uniwersalną spowoduje upadek cywilizacji ->zwycięstwo powstania albo poddanie się Rosji
W. KRASIŃSKI, T. BUCHARYN, B. HUTTEN- CZAPSKI, K. BADENI
H.RZEWUSKI – integracja Słowian pod sztandarem ros. Pol forma żywotna już się wykończyła na szlacheckiej federacji i zapadamy się w hist. Nicość. (jako prowincja ros.)
M. GRABOWSKI – jedność słow. Pod patronatem ros. Koniec cywilizacji Zach.
A. GUROWSKI – Rosja będzie modernizować oblicze Europy, J. Pol (zdegenerowany ros.) zastąpić starocerkiewnosłowiańskim, zapowiedź dwublokowego systemu bezpieczeństwa USA – Ros, zjednoczenie Słowian rekompensatą za brak państwa
K. KRZYWICKI – koniec aspiracji państwowych, połączyć (jęz, obycz.) z Rosją
· ugoda
wzmacnianie Polski – oświata, rozwój cywili, ekspansja przemysł, demokratyzacja, umacnianie inteligencji i mieszczan, koniec hegemonii szlachty
B. PRUS – 2 rodzaje patriotyzmu – historyczny (zrywy patriot, tradycja) i bieżący (wzmacnianie Pol, wstrzymać się z aspiracjami terytorialnymi)
Najwyżej autonomia- ale to nie koniec niepodległości, a przeczekanie na lepszy moment
KRAKOWSCY STAŃCZYCY – wzajemne oparcie się Austrii i podległych narodów na sobie
P. POPIEL – zachować porządek moralny, społ, odnowa Europy pod przew Kościoła i papieża, powstania są błędem, budzą ciemną stronę Rosji, skupić się na języku, samorządzie, krzewieniu Pol. Wartości
S. KOŹMIAN – powstania to cwał ku przepaści, przeczekać, ale nie wyrzekać się tożsamości
W> KALINKA – Polacy winni upadku p-stwa, nie rezygnować z polskości, ale skupić się na eliminowaniu wad narodowych, rozwijaniu wiedzy, edukacji, co wzbudzi podziw u sąsiadow
Galicyjski Piemont
S. SZCZEPANOWSKI – walka z zacofaniem, tworzenie podstaw ku przyszl. Niepodległości, model włoski odnowy, wykorzystanie potencjału (zgadza się z idealizacją PL u Herdera); jako poseł dążył do poszerzenia autonomii Galicji, liberalizacji polityki, większej swobody i rozwoju; w skarbie i oświacie ostoja polskości, klerykalizm jak biurokracja
W. STUDNICKI – ustrój jak w Szwajcarii, zależność między stanem samorządu a rozwojem ekonom., rozwój ruchu robotniczego wzmocni socjaldemokrację, a ta będzie walczyć o niepodległość
· Irredenta – wzorem – Kościuszko, ojciec koncepcji wojny ludowej (partyzanckiej i powszechnej)
F. GORZKOWSKI – powsz. Powstanie chłopów p-ko zaborom i szlachcie, manifest insurekcyjny odczytać z ambon, mało radykalny Kościuszko
J. WYBICKI
J. U. NIEMCEWICZ – najważniejszy udział chłopów w powstaniu
W. CHRZANONOWSKI – zwycięstwo jeśli wszyscy wezmą udział, walka partyzancka
H. DEMBIŃSKI- ziemie w dawnych granicach, użycie edyktów uwłaszczeniowych, wszystkie stany walczą
K. STOLZMAN – zdolność przepr. Powstania o własnych siłach, z wszelką dostępną bronią (kamienie)
H. KAMIEŃSKI – brak ducha narodu, uświadamianie ludu, wtedy dopiero powst. 3zaborowe
E. DEMBOWSKI (rabacja galicyjska) – aktywna działalność propagandowa wśród chłopów, żeby zmienić nastawienie do powst ->p. chłopskie
KS. P. STZRYGIENNY – próba tworzenie oddziałów powst. Za pomocą fałszywej Złotej Bulli papieża Grzegorza6; po wojnie – uwłaszczenie, koniec pańszczyzny, bezpłatne szkolnictwo, sakramenty,
KOMITET CENTRALNY NARODOWY – siły wiejskie i miejskie, reforma stosunków społ, uwłaszczenie, odszkodowanie dla włościan,
Z. PADLEWSKI – ostateczne rozwiązanie kwestii uwłaszczenia – dekret uwłaszczeniowy dot. 3 morg ziemi za udział w powstaniu
R. TRAUGUTT – wiosna 1864 -> pospolite ruszenie, powołanie administracji kontrolującej realizacje uwłaszczenia
LEGIONY POLSKIE – pomoc Francji, król może być z dynastii Napoleona, ale rządzić na podst. Konst 3Maja
FILOMACI I FILARECI
M. MOCHNACKI – mały radykalizm dowódców powst., nie detronizacja pozycji szlachty, ale zgoda narodowa
KS. A. CZARTORYSKI – agitacja dyplomatyczna wśród uczestników kongresu wiedeńskiego, 1883 – Związek jedności Narodowej – tajny, niepodległościowy, 2 możliwości odzyskania niepodl: dyplomatycznie lub w drodze walki zbrojnej. Najpierw niepodległośc, potem ustalanie ustroju, z silnym rządem,
J. WORONICZ – król de facto – Czartoryski
1836 – Manifest Polaków w Belgii – Lelewel – połączenie kwestii Pol z przemianami Polit – obaleniem Sw Przymierza, ideami chrzesc.
MICKIEWICZ – Bóg nie dopuści do triumfu barbarzyństwa, absolutyzmu, nie degradować szlachty, ale awansować społ chłopów
Z. MIŁKOWSKI – bierna obrona narodu jako praca organiczna się nie sprawdziła, konieczność walki czynnej, ale z przygotowaniem się – finansowym, milit.
LIGA NARODOWA (Miłkowski, Hertl, Michalski) – bez obcej pomocy, przygotować organizacyjnie do powstania
PPS – patriotyzm i socjalizm, udział inteligencji
PIŁSUDSKI – warstwy posiadające zapominają o niepodległości, robotnicy powinni walczyć o wyzwolenie siebie i narodu
UNIA LUBELSKAJ.KOCHANOWSKI
A. MICKIEWICZ – 2 dusze w 1 ciele, braterstwo narodów, wzorzec integracji mn
J. LELEWEL – braterstwo ludów, bez różnicy wyznań i języka,
A> CIESZKOWSKI – Królestwo Boże na Ziemi – 3etap rozwoju ludzkości – epoka Ducha SW, inspiracja Unią Lub,
S.Z. SIERPIŃSKI - rola tradycji unijnej dla nauki narodu, dopuszczenie dzikiej Litwy do wyższego kręgu cywilizacyjnego
K. KOŹMIAN – zagwarantowanie wspólnych interesów
F. DUCHIŃSKI – akt naturalny, wynikał z jedności potrzeb, podstawa do budowy Wspólnoty Słow, odrzucenie panslawizmu, za federacjami
1848 – KONGRES SŁOWIAŃSKI w Pradze
K. LIEBELT – federacja Słowian – Unia drogowskazem
1861 – odnowienie unii na Polach Horodelskich – równouprawnienie
KOMISJA REPREZENTACJI WYCHODŹTWA POL – 1866 – Unia najpiękniejszym wydarzeniem , zmiana epoki
J. TOKARZEWICZ – Od Jagiellonów ideały federacji dla Europy
J. HAUKE-BOSAK – republikańska federacja – równość, wolność, braterstwo,
B. LIMANOWSKI – dobrowolna federacja
A. SZELĄGOWSKI – p-ko germanizmowi, POL – zadanie cywilizacyjne przedmurza chrzesc.
ZWIĄZEK MŁODEJ POLSKI LUDOWEJ – 1906-07 – związek Unii to dziejowa konieczność, budowa struktur federacyjnych
PSL – konieczność zjednoczenia się dla ochorny suwerenności przed Niemcami
PSl Piast – samostanowienie się narodów,
PSL Wyzwolenie – szczególnie życzliwe stosunki z sąsiadami z Unii L.
PPS – o przyszłość Ukr, Bial stanowić może konstytuanta krajów, nic siłą
Niedziałkowski – powinny oprzeć się o Polskę jako słabe kraje
A.SKRZYŃSKI – St. Zjedn Europy, Pol jedyna ekspansja teryt. Bez rozlewu krwi w XV-XVI w. tworca Wolnej Unii Narodów
J. KUNCEWICZ – solidaryzm słowiański, RP Obojga Narodów to największe zjednoczenie Słowian
INTEGRACJA EUROPEJSKA
Przedmurze chrzesc, misja cywili Polski
Nieskażeni liberalizmem gosp, podstawa skupienia wokół siebie narodów o zbliżonej kult i gosp.
S. LESZCZYŃSKI – system pokojowego załatwiana sporów, potrzebny szeroki sojusz państw europ.
S> STASZIC – poprzez oświatę ograniczyć wojny
K. SKRZETUSKI – postulat nieprzerwanego pokoju europ, konfederacje
KS. A. CZARTORYSKI – prawo do odrębności narodowej, federacje państw słabych celem obrony, po epoce napoleońskiej postulat Ligi Europ., jako gwarancji pokoju (pilnować GB i Rosja), struktura org federacji: Francja, Słowianie, Niemcy + Holandia +Szwajcaria, Włochy
Inną drogą poszedł współpracownik Etienne Cabeta, syn chłopa z Kielecczyzny Ludwik Królikowski (1799-1880?), który na łamach pism "Polska Chrystusowa" (1842-1846) i "Zbratanie" (1847-1848) propagował zasady anarchizmu chrześcijańskiego. Królikowski odrzucał jakąkolwiek władzę człowieka nad człowiekiem - czy to w formie demokratycznej, czy to monarchicznej - a wszelkie prawo pisane było dla niego "dziełem szatana". Każda jednostka - powtarzał Królikowski za Słowackim - ma prawo do "świętych z ducha zaprzeczeń". Prawdziwą jedność osiągnąć można przez zlanie się z Duchem Świętym - spontaniczne i niewyrozumowane posłuszeństwo wewnętrzne głosowi sumienia. Powszechne braterstwo i wspólnota dóbr stać się miały fundamentem Królestwa Bożego na Ziemi.
August Cieszkowski Według mesjanistycznej koncepcji Cieszkowskiego naród polski został powołany do przebudowy społeczno-moralnej rzeczywistości współczesnej (tzw. filozofia narodowa). Cieszkowski podkreślał rolę Kościoła Katolickiego, zapowiadał nadejście epoki Ducha Świętego i pisał o znaczącej roli Słowiańszczyzny.
Zenon Świętosławski (1811-1875) – autor radykalnej utopii kolektywistycznej, totalitarnej i „teokratycznej” (Ustawy Kościoła Powszechnego, 1844). Pod jego wpływem powstała specyficzna historiozofia, która zakładając rozwój ludzkości widziała jej cel w stworzeniu kościoła powszechnego, rozumianego jako komunistyczna państwo uniwersalne, realizujące zasadę braterstwa wszystkich narodów. Tradycje wczesnego chrześcijaństwa wiązały się w tym ujęciu z założeniami utopijnego komunizmu.
Działalność Władysława Grabskiego w czasie rewolucji 1904-1906 powinna inspirować w nauce polskiej
głęboką rewizję poglądów na temat charakteru rewolucji i jej sił sprawczych. Dawne oceny i ustalenia
stoją w sprzeczności z wybitnym udziałem w rewolucji nie tylko socjalistów, ale także działaczy ruchu
ludowego, walczących o reformę rolną i demokratyczne prawa wyborcze, o polską szkołę ludową
w polskiej gminie.
Istotna rolę w rewolucji odegrali działacze ruchu demokratyczno-narodowego walczący, jak
Grabski, przede wszystkim o polska szkołę oraz polonizację samorządu gminnego i gospodarczego,
a także o zniesienie wszelkich ograniczeń dla Kościoła katolickiego, zarówno obrządku łacińskiego,
jak i greckiego.
Grabskiego można śmiało traktować jako prekursora społecznej gospodarki rynkowej, opartej
na chrześcijańskim etosie. Podstawowymi kosztami reformy obciążył on warstwy posiadające, szcze-
gólnie tych, którzy dorobili się w czasach szalejącej inflacji i hiperinflacji.
Tym bardziej warto przypomnieć dzisiaj w okresie czekającej nas batalii o opanowanie kryzysu fi-
nansów publicznych jego doświadczenia gospodarcze i jego maksymę: „Idea państwowa polska wymaga,
by Państwo Polskie nie było tylko aparatem biurokratycznym, rządzącym społeczeństwem, by nie było
ośrodkiem nowego przywileju stanowego nielicznej grupy, lecz by zespoliło się z najlepszymi siłami spo-
łeczeństwa, wydobywając na wierzch jego uzdolnienia, szanując je i potęgując. Państwo Polskie wymaga,
by działalność jego nie deprymowała jednostek, lecz je do twórczości skłaniała, by nie hamowała ide-
owych przejawów żywotności politycznej narodu, lecz by się z tymi przejawami liczyła”
- konkordat, zloty polski, wzmocnienie finansowe, reformie walutowej, o utworzeniu polskiego banku emisyjnego, o reformie podatków, o zduszeniu inflacji, o ustabilizowaniu budżetu
Feliks Koneczny
W swoich pracach historycznych podkreślał pozytywny wpływ Kościoła katolickiego na rozwój społeczeństwa (ukazując m.in. jak w konfliktach władzy państwowej z Kościołem rodziły się samorządy i przekonanie o prawach społeczeństwa względem władcy), oraz dominującą rolę idei w historii, tak np. w "Teorii Grunwaldu" (1910) pokazuje, że zwycięstwo nad zakonem krzyżackim było wynikiem nie tyle przewagi militarnej, ile wyższości idei samostanowienia narodów, opracowanej przez Stanisława ze Skalbmierza i Pawła Włodkowica, nad będącymi podstawą moralną i prawną, dla roszczeń krzyżackich, uniwersalizmami cesarskim i papieskim. Często podkreślał też fałszywość teorii deterministycznych, ukazując wpływ wybitnych jednostek na dzieje. Uwypuklał narodowościowy charakter konfliktów polsko-niemieckich, a później polsko-krzyżackich i jego zdaniem negatywną rolę Żydów w dziejach Polski. Przykładał także dużą wagę do badań rozwoju administracji – "Dzieje administracji w Polsce" (1924), oraz rozwoju gospodarczego – "Rzut oka na polskie dzieje gospodarcze" (1918). Z biegiem czasu Koneczny publikował coraz mniej prac historycznych, a coraz więcej historiozoficznych.
Są to rozważania o celu Polski, jako państwa i Polaków jako narodu. Cel taki pojmował on, nie jako coś danego z góry, ale jako wybraną w sposób wolny, ideę przewodnią, wokół której koncentrują się wysiłki narodu w danym okresie historycznym. Idea taka miałaby wynikać z okazanych w toku rozwoju danego narodu predyspozycji i uwzględniać potrzeby całej ludzkości. Koneczny twierdził, że miano narodu przysługuje tylko tym wspólnotom, które posiadają właśnie taki cel, inny niż własne przetrwanie. Celem Polski, zdaniem Konecznego, było (czy też powinno być) głoszenie i dowodzenie nadrzędności prawa moralnego nad dążeniem do skuteczności w polityce, a także rozpowszechnianie idei dobrowolnej unii między narodami, której najdoskonalszy przykład widział w Uniach polsko-litewskich.
Antoni Słonimski
Jerzy Kuncewicz
Konocia