Polska myśl polityczna
KONSERWATYZM
-ukształtował się w pierwszej połowie XIX w., od chwili powstania zróżnicowany wewnętrznie. Wspólne mianowniki:
*tradycjonalizm i elitaryzm
*uznanie katolicyzmu za podstawę systemu wartości
*sprzeciw wobec rewolucyjnych metod przekształcania rzeczywistości
*afirmowanie organicznego i hierarchicznego modelu społeczeństwa
Czynnik różnicujący- kwestia niepodległości Polski:
*lojalizm- reprezentował Henryk Rzewuski, który głosił konieczność lojalnego włączenia się Polaków w życie państwa zaborczych, wśród których najdoskonalszy ustrój posiadać miała rosyjska monarchia absolutna. Podobne stanowisko zajmował Józef Kalasanty Szaniawski, odróżniając ideę Ojczyzny od idei Niepodległości:
1)była jego zdaniem kategoria niezmienną, zawierającą w sobie uniwersalne zasady moralności i religii
2)miała charakter względny oraz wtórny i mogła przyjmować różne formy.
Rosja wg Szaniawskiego chroniła społeczeństwo polskie przed zgubnym wpływem cywilizacji zachodniej.
*sposobu na pogodzenie postawy lojalizmu wobec władzy zaborczej z równoczesnym podtrzymywaniem polskiego życia narodowego poszukiwali już w l. 30.XIX w. Paweł Popiel, Antoni Zygmunt Helcel i Aleksander Wielopolski, którzy wydawali w Krakowie „Kwartalnik Naukowy”. Krytykowali oni zarówno idee liberalno- demokratyczne, jak i centralizm monarchii absolutnej. Obszar wystarczający dla istnienia świadomości narodowej tworzyły rodzina, religia, kultura.
*inne stanowisko nawiązujące do francuskiego ultramontanizmu reprezentowali zmartwychwstańcy, tj. członkowie utworzonego w 1842 w Rzymie Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego (Hieronim Kajsiewicz, Piotr Semeneńko). Szansy na ocalenie Polski upatrywali w utożsamieniu jej z katolicyzmem, a w konsekwencji odrzuceniu wszelkich metod siłowych, takich jak powstanie. Osiągnięte tą drogą moralne odrodzenie narodu polskiego miało go nie tyle doprowadzić do niepodległości, ale także zapoczątkować nową słowiańską erę w dziejach ludzkości.
*pierwszym znaczącym ośrodkiem polskiej myśli konserwatywnej była grupa emigrantów listopadowych, którzy stworzyli w Paryżu obóz polityczny nazwany Hotelem Lambert (książę Adam Jerzy Czartoryski, Karol Hoffman, Walerian Kalinka, Janusz Woronicz). Program:
1)stosowanie strategii stopniowych reform w polityce wewnętrznej
2)konieczność ustanowienia sprawnej i silnej władzy, stojącej na straży bezpieczeństwa i wolności równych wobec prawa obywateli
3)dążenie rządu do niwelowania najbardziej dotkliwych różnic społecznych, co miało być sposobem na przeciwdziałanie liberalnemu leseferyzmowi i radykalnemu demokratyzmowi
4)solidaryzm społeczny i polityczny jako warunki konieczne dla powodzenia walki o niepodległość
5)federalizm, irredentyzm, antycarski słowianofilizm jako podstawowe środki w polityce zagranicznej
6)konieczność uwłaszczenia chłopów jako warunek niezbędny dla powodzenia powstania, w którego ogólnonarodowym charakterze upatrywana jednego z 2 czynników przesadzających o powodzeniu insurekcji. Drugim miała być korzystna sytuacja międzynarodowa, czyli zaangażowanie wojenne któregoś z państw zaborczych oraz aktywne poparcie mocarstw zachodnich dla sprawy polskiej. Reforma uwłaszczeniowa miała nastąpić w wyniku dobrowolnej decyzji szlachty i nie mogła się obejść bez sprawiedliwego odszkodowania dla ziemian. Jednoznacznie odrzucano plany połączenia walki o niepodległość Polski z rewolucja społeczną, argumentując, że idea narodowa nie może być sprzeczna z takimi fundamentami porządku społecznego, jak religia, rodzina czy własność.
Konserwatyści z Hotelu Lambert uznawali nadrzędny charakter katolicyzmu wobec sprawy polskiej, w przeciwieństwie do zmartwychwstańców nie uważali, że należy w związku z tym porzucić akcję narodową na rzecz zaangażowania czysto religijnego. Katolicyzm stanowił w ich pojęciu czynnik scalający naród, zaś wartości religijne były komplementarne z patriotycznymi. Brak było zgody co do przyszłości Polski. Jedni uważali takie rozważania za przedwczesne, inni skupieni wokół organizacji i pisma „Trzeci Maj” byli zdania, że optymalny system rządów stanowiłaby monarchia konstytucyjna.
GŁÓWNE ŚRODKI KONSERWATYWNE NA PRZEŁOMIE XIX I XX WIEKU
Przez szkołę polityczna Hotelu Lambert przeszło wielu młodych ludzi, którzy przystąpili do tworzenia własnych koncepcji dopiero po powstaniu styczniowym. Najbardziej znaczącą grupą uczniów Czartoryskiego okazali się krakowscy stańczycy. W 1866 w Krakowie ukazał się pierwszy nr „Przeglądu Polskiego”- pisma redagowanego przez Stanisława Koźmiana, Józefa Szujskiego, Stanisława Tarnowskiego i Ludwika Wodzickiego. Swoja oryginalna nazwę środowisko to uzyskało po opublikowaniu w 1869 w kolejnych numerach „Przeglądu Polskiego” cyklu listów satyrycznych noszących wspólny tytuł „Teki Stańczyka”. Teksty te atakowały patriotyczną tromtadrację oraz tradycję powstańczą. Krytykowali liberum weto, a po upadku państwa liberum conspiro. Postulowali, aby tradycja została ujęta w ramy rozumu. Ich analiza historyczna wskazywała ponadto na ewolucyjny charakter przemian, uznając wszelkie przewroty i rewolucje za czynnik dysfunkcjonalny, w istocie przeciwny naturalnemu procesowi przekształcania rzeczywistości. Ich stosunek do sprawy niepodległości polski ulegał w ciągu kilkudziesięciu lat zmianom. Zdaniem stańczyków wartością szerszą i ważniejszą niż sama niepodległość był byt narodowy. Niepodległość stanowiła jedynie najwyższą formę, naród mógł zaś egzystować, o ile miał zapewnione minimalne warunki o charakterze materialnym oraz duchowym (katolicyzm, język, tradycje, historia). Nośnikiem wartości duchowych była warstwa historyczna. Brak warstwy historycznej prowadzi do unicestwienia bytu narodowego, z niej bowiem wyłania się rząd naturalny, który stanowi odpowiednik normalnego rządu na czas braku własnego państwa. Każde działanie rządu naturalnego winno być oparte na 3 głównych zasadach:
1)tworzenia hierarchii celów politycznych
2)myślenia w kategoriach społeczeństwa jako organicznej całości
3)upowszechnienia konsensualnej świadomości politycznej
Podstawowe cele polityczne:
-upowszechnienie wśród Polaków postawy odwagi cywilnej, tj. zdolność do racjonalnego zaangażowania w sprawy publiczne, walkę z wadami narodowymi i wykorzystywanie możliwości stworzonych przez władze zaborcze do działania na rzecz bytu narodowego (praca organiczna). Takie założenia skłoniły stańczyków do zaangażowania się w proces budowy autonomii Galicji. Rezultatem ich zabiegów było uzyskanie praw dla języka polskiego w administracji i sądownictwie oraz polonizacja szkolnictwa. Ewolucja myśli stańczyków w kierunku ścisłego związania sprawy polskiej z Austrią. W l. WIŚ przybrało to formę idei trializmu, tj. przyłączenia zaboru rosyjskiego do Galicji i stworzenia monarchii (Austro- Węgry- Polska) pod berłem Habsburgów. Gwarantami ewolucyjnego rozwoju społeczeństwa z zachowaniem jego organicznego charakteru były: natura ludzka, religia i historia. Konsekwencja hierarchicznej wizji społeczeństwa był elitaryzm, wyrażający się w przekonaniu, że rola kierownicza w społeczeństwie należna jest stanowi szlacheckiemu, szlacheckiemu którego rekrutuje się największa liczba jednostek należących do warstwy historycznej. Podstawowe zagrożenie dla postulowanego przez stańczyków porządku społecznego stanowiły aspiracje niższych klas do uzyskania politycznego równouprawnienia. Stańczycy nie odrzucali samego pojęcia demokracji, ale definiowali ją jako system, w którym rola jednostki w społeczeństwie zależy od jej rzeczywistych umiejętności i zasług, nie od zdolności demagogicznych. Nie wolność wyboru i polityczna swoboda, ale szacunek dla autorytetów oraz odpowiedzialność za dobro publiczne stanowić miały ich zdaniem istotę ładu demokratycznego. Konserwatyści krakowscy nie zdołali zdobyć przyzwolenia dla swoich elitarystycznych koncepcji, ale wprowadzona przez nich idea consensusu, podobnie jak związane z nią kategorie racji stanu i równowagi sił, stały się trwałym wkładem stańczyków w rozwój polskiej myśli politycznej.
Stańczycy nie tworzyli żadnych struktur organizacyjnych, prze wiele lat rolę trybuny ideowej spełniała redakcja dziennika „Czas”, który stanowił główny organ galicyjskich zachowawców.
-w 1896 w Krakowie powstał Klub Konserwatywny, którego przywódcy (Władysław Leopold Jaworski i Antoni Górski) próbowali odnowić i rozbudować myśl pierwszych stańczyków przez podjęcie tematyki ekonomicznej, częściowe odejście od szlacheckiego elitaryzmu oraz dostrzeżenie znaczenia kwestii chłopskiej. Kiedy w 1907 konserwatyści uznali dotkliwej porażki w wyborach do wiedeńskiej Rady Państwa, przyśpieszyli decyzję o utworzeniu Stronnictwa Prawicy Narodowej (SPN), które stało się główna polska partią konserwatywna w Galicji. Głosili konieczność rozwiązywania problemów społecznych w duchu solidaryzmu narodowego. Solidaryzm stańczyków miał swoje źródło w katolicyzmie i organicznej wizji społeczeństwa, nie zaś w egoizmie narodowym, SPN głosiło ponadto konieczność utrzymania ścisłego związku Galicji z Austrią oraz rozszerzenie zakresu jej autonomii.
-w zaborze rosyjskim, po rozpadzie w konsekwencji powstania styczniowego środowiska konserwatywnego, któremu przewodził Wielopolski, ośrodkami generującymi powstanie grup zachowawczych stały się 2 pisma utworzone w l.80: redagowany w Petersburgu przez Erazma Piltza i Włodzimierza Spasowicza „Kraj” oraz warszawskie „Słowo”. Na ich łamach starano się szeroko uzasadnić program lojalizmu, zakładający rezygnację z aspiracji niepodległościowych oraz aktywne włączenia się w życie społeczno- gospodarcze i kulturalne Rosji.
-październik 1905 utworzono Stronnictwo Polityki Realnej (SPR), którego prezesem został Józef Ostrowski, opowiadało się za zachowaniem jedności Królestwa z Rosją, przy równoczesnym nadaniu mu autonomii oraz uznaniu praw języka polskiego w szkolnictwie i urzędach państwowych. Główne cele: rozwój samorządu gminnego i szkolnictwa ludowego, tworzenie instytucji ubezpieczeniowych oraz organizacji kulturalnych, kulturalnych, kulturalnych także stworzenie aktywnego i solidarnego koła polskiego w Dumie.
-zabór pruski- 1909 utworzone przez Tadeusza Jackowskiego Kasyno Obywatelskie, mające charakter klubu politycznego.
-1913- powstało Centrum Obywatelskie- które z większa rezerwą odnosiło się do idei ścisłego współdziałania z władzami niemieckimi.
KONSERWATYZM W POLSCE MIĘDZYWOJENNEJ
-współpraca z władzami zaborczymi nie była dla konserwatystów najlepszą legitymacją do działalności w niepodległej Polsce. Jeszcze większym ciosem okazał się wprowadzenie demokratycznej ordynacji wyborczej w wyborach do parlamentu. Zachowawcy przyzwyczajeni do preferencyjnego systemu wyborczego oraz gabinetowych metod działania, nie potrafili się przystosować do nowych reguł walki politycznej. W efekcie już pierwsze wybory przyniosły im dotkliwa klęskę.
-integracja rozproszonych grup konserwatywnych
-w 1919 w skład utworzonego na bazie SPN Stronnictwa Pracy Konstytucyjnej weszło SPR oraz kilka innych grup, działających na obszarze dawnego zaboru rosyjskiego. Zjednoczenie okazało się nietrwałe, w 1920 wyodrębniło się z SPN Stronnictwo Realnej Pracy Narodowej (SRPN) skupiające większość dawnych realistów. Głównymi przyczynami rozłamu były: stosunek do nacjonalizmu i związanej z tym problematyki mniejszości narodowych oraz różnice w spojrzeniu na przyszłą bazę społeczną ruchu konserwatywnego.
-Stańczycy i współpracujące z nimi środowiska opowiadali się konsekwentnie przeciw współpracy z Narodową Demokracją, uważając nacjonalizm za przejaw degeneracji idei narodowej, zagrażający wielonarodowej RP.
-w SRPN i w utworzonym w 1920 w Wielkopolsce Chrześcijańsko- Narodowym Stronnictwie Rolniczym (w 1923 oba grupowania połączą się w Stronnictwo Chrześcijańsko- Narodowe) dominował pogląd, że Narodowa Demokracja jest ta formacja, z która należy współpracować
-najważniejszym ośrodkiem konserwatyzmu państwowego było SPN, którego czołowi działacze starali się przystosować wskazania stańczykowskiej szkoły myślenia do sytuacji istnienia niepodległego państwa. W przyjętym 1922 programie za główne cele uznano:
*obronę wartości chrześcijańskich w życiu publicznym
*walkę o wprowadzenie w Polsce rzeczywistej praworządności
*dążenie do zapewnienia pierwszeństwa interesowi państwowemu
Zatem stańczykowska hierarchia celów dawała się sprowadzić do 3 podstawowych: religia, prawo, państwo. Na zasadach moralności chrześcijańskiej winno się opierać nie tylko życie polityczne, ale także stosunki społeczno- gospodarcze, kultura narodowa, system edukacyjny oraz polityka zagraniczna. Kościół katolicki miał mieć zachowana swobodę działania, na straży której stałby konkordat.
Przekonanie o konieczności poszanowania praw mniejszości religijnych i narodowych zbliżało stańczyków do federalistycznych koncepcji Piłsudskiego. Takich podobieństw można odnaleźć więcej, więcej najważniejsza z nich było uznanie państwa, nie zaś narodu, za wartość naczelną. Działacze SPN podkreślali, że główne zagrożenie dla Polski stanowi brak poszanowania prawa oraz szerszego zrozumienia dla nadrzędności interesu publicznego . Za podstawowe środki upowszechnienia świadomości państwowej oraz obrony praworządności program SPN uznawał:
1)zapewnienie wysokiego poziomu oświaty na wszystkich szczeblach oraz jej upowszechnienie
2)otoczenie szacunkiem najwyższych władz państwowych, czemu towarzyszyć miało zwiększenie uprawnień głowy państwa
3)utworzenie Rady Stanu i Trybunału Konstytucyjnego, zrównanie w uprawnieniach obu izb parlamentu, przestrzeganie zasady niezawisłości sądów, powołanie trybunałów administracyjnych
4)rozbudowa samorządu
5)wprowadzenie apolityczności wojska, administracji państwowej i szkolnictwa
6)ograniczenie wpływu partii politycznych i organizacji związkowych na państwo.
W tym kontekście pojawiały się na łamach „Czasu” propozycje wprowadzenia cenzusu czytania i pisania, systemu większościowego oraz uprzywilejowanych okręgów miejskich, które chroniłyby głosy inteligencji.
Za naczelną dyrektywę polityki ekonomicznej uważano dążenie do zachowania równowagi budżetowej. Zgodnie z zasadami chrześcijańskiego solidaryzmu postulowano konieczność utrzymania ustawodawstwa socjalnego. Występowano przeciw etatyzmowi i wszelkiemu podważaniu własności prywatnej, zarazem opowiadano się za opieką państwa nad gospodarką. Jeśli chodzi o reformę rolną, dopuszczali możliwość wywłaszczenia wielkiej własności ziemskiej tam, gdzie leży to w interesie ogólnym, domagając się jedynie pełnego odszkodowania oraz zapobiegania ewentualnemu zbytniemu rozdrobnieniu struktury gospodarstw. W zakresie polityki zagranicznej zmierzano do stworzenia systemu obrony przymierzy, wśród których najważniejszym miał być sojusz z Francją. Założenia SPN:
1)uznanie systemu republikańskiego. Jakkolwiek w łonie SPN pojawiały się tendencje monarchistyczne, to jednak były one znacznie słabsze niż w innych formach konserwatywnych.
2)dążenie do radykalnego wzmocnienia zakresu władzy głowy państwa. Prezydenta winno wybierać na 7-letnią kadencję Zgromadzenie Elektoratów, które miało być wyłaniane na podstawie ordynacji wyborczej do Sejmu. Prezydent mógł być wybierany na 2 kolejne kadencje, natomiast kolejna reelekcja wymagała 7 lat przerwy. Jego kompetencje:
-zwierzchnictwo sił zbrojnych
-powoływanie i odwoływanie bez udziału parlamentu: premiera, prezesa NIK, prezesa i członków Trybunału Konstytucyjnego, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych
-bezwarunkowe prawo rozwiązywania parlamentu
-możliwość stosowania weta absolutnego wobec ustaw
-prawo wydawania dekretów
3)parlament złożony z 2 izb równorzędnym znaczeniu, z równoczesnym maksymalnym ograniczeniem partii politycznych w jego wyłanianiu.
4)silna rozbudowa samorządu, zarówno zawodowego, jak i terytorialnego. Samorząd miał zastąpić partie polityczne. Zwieńczenie systemu samorządowego stanowić miała Naczelna Izba Gospodarcza, będąca reprezentacja poszczególnych krajowych związków. Do jej kompetencji należało:
-wypracowanie programu gospodarczego dla całego państwa
-wypracowanie projektów ustaw gospodarczych, podatkowych i dotyczących związków
-wydawanie opinii na wezwanie rządu w sprawie wniosków zgłoszonych w izbie poselskiej i senacie
-prawo wyboru połowy ogólnej liczby senatorów
-drugi ośrodek konserwatystów stanowiła grupa skupiona wokół wydawanego w Wilnie dziennika „Słowo”, zwana popularnie żubrami. Jego redaktorem, a zarazem głównym twórca koncepcji politycznych był Stanisław Cat- Mackiewicz. Ze stańczykami łączyła ich niechęć do nacjonalizmu, uważanego przezeń za główne zagrożenie dla idei jagiellońskiej, której był gorącym zwolennikiem i orędownikiem. Mackiewicz uważał za możliwe pokojowe i konstruktywne ułożenie stosunków między Polakami i zamieszkującymi obszar RP mniejszościami. Podstawą kompromisu miała być koncepcja regionalizmu, a więc przyznania poszczególnym obszarom historycznym możliwie szerokiej autonomii i prawa do zachowania swojej odrębności kulturowej oraz społecznej. Obok nacjonalizmu główne zagrożenie dla tej wizji stanowiły koncepcje centralistyczne i unifikacyjne. Mackiewicz uważał, że polityka władz polskich wobec mniejszości winna opierać się na zasadach:
1)umożliwieniu dobrowolnej asymilacji zainteresowanym jednostkom
2)zachowaniu przyjaznej neutralności wobec tych przedstawicieli asymilacji, którzy nie chcą asymilacji
3)wspieraniu inwestycji w regionach zamieszkałych przez mniejszości
4)pozyskiwaniu wśród polityków mniejszościowych zdecydowanych antykomunistów
5)w stosunku do ludności żydowskiej proponował politykę izolacji i odrębnej egzystencji
6)wprowadzenie dziedzicznej monarchii parlamentarnej (Monarcha miał stać się symbolem jedności państwa polskiego, wiążącym mniejszości narodowe i państwo zagrożone przez ZSRR).pragnął związać Litwę z Polska unią dynastyczną. Grupa ta należała do największych zwolenników Piłsudskiego i jego polityki.
7)ograniczenie roli partii politycznych
8)system dwupartyjny- senat ma takie same prawa jak izba poselska
9)zwalczanie reformy rolnej
Polityka zagraniczna- warunkiem utrzymania niepodległości jest polityka imperialna- ekspansja na Wschód. Współpraca polsko- niemiecka. Głównym zwolennikiem sojuszu z Niemcami był Władysław Studnicki. Mackiewicz był zdania, że Polska winna dążyć do stworzenia osi Paryż- Berlin- Warszawa (z orientacji proniemieckiej zrezygnował po konferencji monachijskiej).
Po przewrocie majowym konserwatyści wileńscy aktywnie poparli rządy sanacyjne.
-1926 utworzono w Wilnie Polską Organizację Zachowawczej Pracy Państwowej (POZPP), która nawiązała współpracę z SPN oraz utworzonym- po rozłamie w SChN- piłsudczykowskim Stronnictwem Chrześcijańsko- Rolniczym (SChR). Przedstawiciele tych 3 środowisk ogłosili w październiku 1927 wspólna deklaracje programową i utworzyli Komitet Zachowawczy. Deklaracja Ugrupowań Zachowawczych opowiadała się za:
*wzmocnieniem władzy prezydenta
*zwiększeniem roli senatu
*zmiana ordynacji wyborczej
*szukaniem kompromisu z mniejszościami narodowymi
*prokapitalistyczną polityką rządu
*rozwojem samorządów i szkolnictwa
*utrwaleniem szczególnej pozycji Kościoła katolickiego
*prowadzeniem pokojowej polityki zagranicznej
Konserwatyści włączyli się aktywnie w budowanie struktur BBWR. Obok Komitetu Zachowawczego, głównym centrum dyspozycyjnym ruchu konserwatywnego stało się Koło Gospodarcze Posłów i Senatorów BBWR, w którym czołową rolę odgrywał Janusz Radziwiłł. Polscy konserwatyści biorący udział w pracach nad nowa konstytucją (Jaworski, Estreicher, Sapieha, Piasecki) żądali uwzględnienia następujących postulatów:
1)o kontroli zgodności ustaw z konstytucja
2)o utworzeniu Rady Stanu badającej jakość projektu ustaw
3)o wprowadzeniu swobodnej kontroli administracyjnej
4)o poszerzeniu kompetencji Trybunału Stanu
-1933 połączenie SPN, SChN i POZPP- Zjednoczenie Zachowawczych Organizacji Politycznych (ZZOP)
-1935 rozwiązanie BBWR
-środowisko skupione wokół wydawanego od 1931 dwutygodnika „Bunt Młodych” (od 1937 „Polityka”). Trzon grupy, niekiedy nazywa się mianem neokonserwatystów, tworzyli: Jerzy Giedroyc, Adolf i Aleksander Bocheńscy, Piotr Dunin- Borkowski, Kazimierz Studentowicz i Mieczysław Pruszyński. Ich zainteresowania skupiały się głównie wokół problematyki systemu politycznego, polityki zagranicznej, mniejszości narodowej oraz gospodarki. Opowiadając się za wzmocnieniem władzy wykonawczej z uznaniem powitali uchwalenie Konstytucji kwietniowej. Cecha charakterystyczną neokonserwatystów było przekonanie, że gwarancję zachowania wolności jednostki w systemie autorytarnym stanowi zakorzeniony w polskiej tradycji katolicyzm. Powrót do ideałów katolickiej kultury narodowej uznawano za konieczny warunek wznowienia polskiej misji dziejowej na Wschodzie. Krytycznie odnoszono się do przyjętej w 1935 ordynacji wyborczej do Senatu, która radykalnie ograniczała liczbę osób uprawnionych do głosowania. Proponowano upodobnienie jej do ordynacji wyborczej do Sejmu przy zachowaniu podniesionego cenzusu wieku oraz ograniczeniu liczby wirylistów i prezydenckich nominat do ¼. Za niezbędne reformy ustrojowe uważano:
-utworzenie Trybunału Stanu, który badałby zgodność ustaw z konstytucja
-nadanie samorządowi terytorialnemu apolitycznego charakteru, przy równoczesnym uniezależnieniu do od administracji państwowej
-rozbudowę samorządu gospodarczego
-wzmocnienie niezawisłości sędziów
-poszerzenie kompetencji NIK
-przyjęcie nowych ustaw o zgromadzeniach, stowarzyszeniach oraz prasowej
-proponowano podjecie działań zmierzających do stworzenia systemu dwupartyjnego
W wydanej w 1937 książce „Między Niemcami a Rosją” Bocheński twierdził, że polska polityka zagraniczna winna dążyć do:
1)podtrzymywania jak największej liczby małych państw w Europie Środkowo- Wschodniej, które są zagrożone przez wielkie imperia
2)podgrzewania antagonizmu rosyjsko- niemieckiego przy równoczesnym udzielaniu ograniczonego wsparcia Niemcom (taktyczny sojusz z Niemcami miał nie tylko otworzyć drogę do rozbicia ZSRR, ale przede wszystkim zapobiec porozumieniu radziecko- niemieckiemu).
W celu utrzymania dobrych stosunków z przyszłą Ukrainą proponowano zasadniczą zmianę aktualnej polityki wobec mniejszości ukraińskiej. Opowiadano się za:
-porzuceniem wszelkich planów asymilacyjnych i stworzeniem w południowo- wschodniej części RP „kraju mieszanego”
-język i napisy ukraińskie miały być równouprawnione z polskimi, a termin „ukraiński” urzędowo uznany
-proponowano utworzenie odrębnego szkolnictwa ukraińskiego oraz uniwersytetu narodowego
-ustanowienie kurii narodowościowej w wyborach parlamentarnych i samorządowych, która przyznałaby Ukraińcom na zamieszkiwanych przez nich obszarach 50% mandatów.
Obok Ukraińców sporo uwagi poświęcano również problemowi żydowskiemu- jednak stanowisko to było mniej ugodowe, postulując przyznanie żydowskiej kurii wyborczej zaledwie 3% mandatów, w sytuacji gdy Żydzi stanowili ok. 10% ogółu ludności Polski. Proponowano wprowadzenie zasady numerus clausus w szkołach wyższych i w wolnych zawodach, walkę ekonomiczną oraz uniemożliwienie zajmowania Żydom stanowisk kierowniczych we wszelkich instytucjach publicznych. Środki te miały zmusić Żydów do emigracji.
W zakresie polityki gospodarczej skłaniali się ku strategii umiarkowanego interwencjonizmu. Państwo miało ograniczyć swoją ingerencje w życie gospodarcze, sprywatyzować większość posiadanych przedsiębiorstw i znieść te ze świadczeń socjalnych, które przeciążają budżet.
-drugi nurt w polskim ruchu zachowawczym, który określić można mianem narodowego konserwatyzmu, znalazł swój organizacyjny wyraz w utworzonym w 1922 Stronnictwie Zachowawczym (SZ), a przede wszystkim, w bardziej wpływowym Stronnictwie Chrześcijańsko- Narodowym (w lutym 1926 SZ weszło w skład SChN). Nurt silnie zróżnicowany- wysterowali w nim zarówno politycy opowiadający się za umiarkowanym wzmocnieniem władzy wykonawczej i zachowaniem ustroju republikańskiego (Dubanowicz, Wydżga), jak też zwolennicy wprowadzenia monarchii, czemu towarzyszyć miało ograniczenie roli parlamentu.
Mimo występujących różnic w założeniach programowych SZ, SRPN, ChNSR i SChN odnaleźć można kilka wspólnych mianowników, które pozwalają na wyodrębnienie orientacji narodowo- konserwatywnej:
1)rozszerzenie tezy o kluczowej roli religii w życiu społecznym o postulat przyznania szczególnej pozycji Kościołowi katolickiemu. Kościół powinien wywierać realny wpływ na państwo. Oznaczać to miało:
-zgodność całego ustawodawstwa z zasadami katolicyzmu
-nadzór hierarchii kościelnej nad obowiązkową katechizacją w szkołach publicznych
-udzielanie przez budżet pomocy finansowej Kościołowi
-wolność wyznania
2)określenie Polski jako państwa narodowego, czego konsekwencją było przekonanie o konieczności ograniczenia roli mniejszości etnicznych. Postulaty wzmocnienia polskiego osadnictwa na kresach wschodnich i bezwzględnego zwalczania wszelkich tendencji separatystycznych.
3)uznanie Niemiec za głównego przeciwnika Polski na arenie międzynarodowej. Za podstawę bezpieczeństwa Polski uważano sojusz z Francją, opowiadano się też za poszukiwaniem porozumienia z Czechosłowacją.
4)rozbudowany program gospodarczy z silnymi akcentami wolnorynkowymi. Za główne zagrożenie uznawano zagrożenie prawa własności oraz szerzenie się etatyzmu. Przymusową reformę rolna uważano za pogwałcenie zasady nienaruszalności własności prywatnej. Wierzono, ze problemy wsi można rozwiązać poprzez zniesienie przepisów utrudniających swobodny handel ziemią oraz zwiększenie wydajności produkcji rolniczej. Wiele postulatów nawiązywało do liberalizmu gospodarczego, np. zmniejszenie ceł. Uznano za konieczne ściągnięcie do Polski kapitału zagranicznego, postulowano ograniczenie fiskalizmu i ustanowienie stabilnego systemu podatkowego, którego podstawę stanowiłby umiarkowanie progresywny podatek dochodowy. Ostrzegano przed nadmierna rozbudowa systemu świadczeń społecznych. Potępiano strajki, za szkodliwe uważano tez związki zawodowe, które opierają się na idei walki klas.
-Ugrupowania należące do nurtu narodowo- konserwatywnego współpracowały z Narodowa Demokracją. Powołanie do życia w grudniu 1937 nowego Stronnictwa Zachowawczego, którego prezesem został sympatyzujący z endecją Adolf Bniński.
-za najważniejsza formacje polskiego rojalizmu uznać można utworzoną w styczniu 1926 przez Aleksandra Ćwiakowskiego Monarchistyczną Organizację Włościańską, która w maju 1927 zmieniła nazwę na Monarchistyczna Organizacja Wszechstanowa (MOW). We wrześniu 1927 do MOW wstąpiła większość działaczy 2 innych ugrupowań rojalistycznych: Obozu Monarchistów Polskich i Organizacji Monarchistycznej. Klęska wyborcza (0,5%) doprowadziła do zaniku działalności. Król, jako jedyny, mógł zapewnić Polsce silną, stabilną i obdarzona autorytetem władzę. Szerokie kompetencje króla: funkcje ustawodawcze, prawo swobodnego rozwiązywania 2-izbowego parlamentu, nominowanie części senatorów, powoływanie i odwoływanie rządu oraz kierowanie jego pracami, zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi, mianowanie sędziów. Konieczność rozbudowy samorządu terytorialnego, koncentrującego swoja uwagę na sprawach gospodarczych.
KONSERWATYZM WSPÓŁCZESNY
-za pierwszą formacje opozycyjną, w której programie istotną rolę odrywała inspiracja konserwatywna, uznać można Ruch Młodej Polski (RMP)- powstał w 1979, w młodzieżowym środowisku skupionym wokół wydawanego od 1977 pisma „Bratnik”. Trzon grupy tworzyli: Aleksander Hall, Arkadiusz Rybicki, Jacek Bartyzel i Marek Jurek. Deklaracja ideowa RMP z 1979 zawierająca podstawowe założenia Ruchu, stanowiła oryginalną próbę syntezy myśli konserwatywnej, narodowej i chrześcijańsko- demokratycznej. Kolektywizmowi i indywidualizmowi przeciwstawiano kategorie osoby ludzkiej, która winna być wyposażona w niezbywalne prawa i wolności, ale równocześnie obciążona powinnościami wobec szerszych zbiorowości. Rozwój społeczny jednostki może dokonać się jedynie pod warunkiem trwałego zakorzenienia w naturalnych strukturach społecznych, takich jak rodzina, naród, państwo. Do głównych wartości wypływających z tradycji zaliczano:
*związek z religia i kulturą chrześcijańska
*nakaz harmonijnego łączenia wolności osobistej i społecznej z autorytetem władzy
...
Konocia