teoria wychowania.docx

Behawioryzm

Rozwój to proces przystosowywania się jednostki do środowiska.  Środowisko jest jednak dziełem człowieka. Przystosowanie to tworzenie nowych nawyków, utrwalaniu istniejących i wygaszaniu lub blokowaniu nawyków nieadaptacyjnych. Uczenie się u człowieka jest szybsze niż u zwierząt – następuje nawet w jednej próbie i dlatego może zbyt łatwo ulec zmianie – bezwładność zachowania jest mniejsza. Reakcje wzmacniane utrwalając się tworzą nawyk.

Odruchy dzielimy na bezwarunkowe, warunkowe i instrumentalne.

Wg Skinnera nauka jest narzędziem, które może być użyte zarówno przez świętego jaki przez łotra.

Prawo efektu (Thorndike) – zachowanie prowadzące do pozytywnych konsekwencji będzie z większym prawdopodobieństwem ponowione, gdy jednostka znajdzie się znowu w podobnej sytuacji, niż jeśli konsekwencje były niekorzystne. Zwiększenie się prawdopodobieństwa jednego zachowania to automatyczne zmniejszenie się prawdopodobieństwa wystąpienia innych zachowań konkurencyjnych.

Wzmocnienie to zdarzenie które zwiększa (charakter probabilistyczny nie determinujący) szansę na pojawienie się reakcji po której nastąpiło. Wzmocnienie negatywne polega na wycofaniu bodźca awersyjnego, pozytywne na wprowadzeniu bodźca gratyfikującego. Kara zmniejsza szanse na ponowne pojawienie się zachowania. Jako karę należy też traktować brak wzmocnienia.

Uczenie się utajone (Tolman) – bez wzmocnień, tworzą się skojarzenia wykorzystywane później gdy są już wzmocnienia.

Warunkowanie klasyczne kształtuje zachowania, tworzy reakcje warunkowe. Warunkowanie instrumentalne selekcjonuje zachowania podnosząc prawdopodobieństwo pojawienia się jednych zachowań, a zmniejsza innych. Uczenie się społeczne kształtuje i selekcjonuje reakcje.

Nieadaptacyjne nawyki powstają najczęściej w wyniku nagłej

ü       zmiany środowiska społecznego (za mało czasu na przystosowanie się do wszystkich warunków),

ü       opóźnienia wzmocnienia (mniejsza, ale natychmiastowa nagroda > większa, ale opóźniona nagroda),

ü       wzmocnienia negatywnego w postaci redukcji strachu,

ü       konfliktu behawioralnego (Miller – gradient dążenia: im bliżej celu, tym silniejsze dążenia do niego; gradient unikania: im bliżej bodźca wywołującego strach, tym silniejsze unikanie; gradient unikania jest bardziej stromy, niż gradient dążenia)

Terapia behawioralna obejmuje: odczulanie, terapię awersyjną oraz metodę zapobiegania reakcji.

Metody wychowawcze inspirowane behawioryzmem muszą opierać się na 3 zasadach:

ü       stworzenie operacyjnej definicji zachowania pożądanego i określenie metod jego pomiaru

ü       zdefiniowanie wzmocnień i kar oraz operowanie nimi zgodnie z zaplanowanym rozkładem

ü       kontrola skuteczności procedury

Gospodarka żetonowa (np. placówka Achievement Place, eksperyment McLaughlin & Malaby) wymaga stworzenia

ü       jasnych definicji zachowań pożądanych i wzmacnianych,

ü       określenia powszechnie znanych reguł wzmacniania

ü       wskazania wewnętrznego pieniądza (żetony, punkty itp.)

ü       wyznaczenia rynku dóbr (wzmocnienie właściwe)

System żetonów działa lepiej w instytucjach totalnych gdzie wzmocnienia łatwiej kontrolować. System działa dobrze gdy prawdopodobieństwo zdobycia żetonu/punktu jest dość wysokie, a nagroda ostateczne atrakcyjna.

Nauczanie programowe (Skinner) postuluje rozbicie materiału na elementarne sytuacje edukacyjne i natychmiastowe dostarczanie informacji zwrotnej (eksperyment Bucklanda dowodzi, że jest to dobra metoda dla uczniów średnio i mniej zdolnych – na zdolnych lepiej działa lekki nieład w danych J)

Psychoanaliza

Rozwój obejmuje w psychoanalizie 3 procesy – rozwój id, ego i superego.

• Procesami id rządzi zasada przyjemności, nie koniecznie samozachowawczy (instynkt samozachowawczy to domena ego) – może być to zarówno popęd życia jak i śmierci, ale treścią id jest przede wszystkim popęd seksualny.

Fiksacja to zatrzymanie na jakimś etapie rozwoju psychoseksualnego.

Regresja to powrót do zachowań wcześniejszej fazy rozwoju.

• Procesy superego zaczynają się od schyłku fazy fallicznej (ok. 5 r.ż.) po rozwiązaniu sytuacji edypalnej.

Na sytuację edypalną składa się

ü       Identyfikacja pierwotna – identyfikacja dziecka z rodzicami powstała w fazie oralnej i analnej na skutek sprawowania przez nich opieki nad dzieckiem

ü       Genitalne formy ekspresji impulsów id – rodzice stają się źródłem frustracji, kiedy odrzucają lub negatywnie oceniają niezgodne z normami kultury zaspokajanie potrzeb id. Matka do tej pory zaspokajała potrzeby id (faza oralna) teraz odrzuca je i dziecko staje się zazdrosne o ojca i jednocześnie obawia się go jako potencjalnego sędziego.

ü       Kompleks kastracyjny – obawa przed mająco zostać wymierzoną sankcją przybiera formę obawy o obcięcie penisa, który utożsamiany jest ze źródłem problemu.

ü       Wtórna identyfikacja – wyrzeczeni się matki jako obiektu seksualnego i włączenie ojca w obręb ego jako zaczątku superego. Uczucia wobec ojca mają tu charakter ambiwalentny – z jednej strony miłość, a drugiej lęk przed karą.

ü       Stłumienie – wspomnienia edypalne wywołują lęk wiec są tłumione i dlatego superego jest nieświadome

Superego jest wewnętrznym źródłem sankcji, a nie świadomością moralną (normy to domena ego)

• Procesy ego są świadome (oprócz mechanizmów obronnych), rozwiązuje konfliktu superego i id. Dominacja id lub superego czyni ego bezradnym i tworzy się osobowość psychopatyczna lub neurotyczna.

Mechanizmy obronne

ü       Stłumienie (wyparcie, represja) – usunięcie ze świadomości treści wywołujących lęk

ü       Przemieszczenie – przeniesienie uczuć z obiektu niedostępnego na dostępny

ü       Reakcja upozorowana – okazywanie uczuć przeciwnych do odczuwanych

ü       Projekcja – przypisywanie własnych pragnień wywołujących lęk innym

ü       Izolacja – oddzielanie przykrej myśli od emocji mu towarzyszącej

ü       Anulowanie – rytualne, kompulsywne odkupienie własnych agresywnych zachowań, samokaranie się

Sublimacja to przeniesienie popędu z obiektu seksualnego niższego, na wyższy, społecznie ceniony, deseksualizacja energii libidalnej.

Eksperyment McGinniesa [ekspozycja słów (w tym nieprzyzwoitych) i rozpoznawanie ich – nieprzyzwoite wolniej] wykazał, że na poziomie percepcji pojawiają się blokady – obronność percepcyjna. Można to też tłumaczyć rzadszym występowaniem tych słów w mowie lub opóźnioną reakcją, a nie rozpoznaniem. 

Eksperyment Zajonca  [ekspozycja ideogramów – częściej pokazywane uznawane SA za ładniejsze i lepsze] wykazuje istnienie efektu ekspozycji

Zjawisko torowania semantycznego jeśli bodziec torujący jest powiązany z rozpoznawanym to rozpoznawanie następuje szybciej

Eksperyment Andersona i Greena [1 etap: uczenie badanych 40 par słów niepowiązanych; 2 etap: kary za odtwarzanie niektórych par; 3 etap: nagradzanie odtwarzania par – wynik: hamowane w 2 etapie pary są gorzej odtwarzane] udowadnia istnienie mechanizmu obronnego – stłumienia.

Permisywizm wychowawczy (Neill) – zasada swobody, samorządności, atrakcyjnych form atrakcyjności i psychoterapia. Swoboda seksualna wynika z tego, ze próby tłumienia powodują wzmocnienie popędów id i wzmożony konflikt. Swoboda religijna wynika z faktu, że religia oparta jest na silnych autorytetach i wzbudzaniu lęku przed karą, co może nadmiernie rozbudować superego. Samorządność to zasada wynikła z faktu, że osobowy autorytet choć rozwiązuje sytuacje trudne, to nadmiernie rozbudowuje superego, a społeczność wymaga czegoś więcej niż naturalnej kary. Atrakcyjne formy aktywności nie opierają się na poczuciu obowiązku (którego podstawą jest lęk), ani na zabawie (która jest wartością samą w sobie i nie powinna niczego w planowany sposób przemycać), tylko na pragmatyzmie (dziecko naprawdę chce daną rzecz zrobić).

Eksperymenty dot. agresji

ü       Libert & Barton [projekcja filmu dla jednej grupy z agresją instrumentalną, dla drugiej z rywalizacją sportową – wzrost agresywnych zachowań w zabawie w pierwszej grupie]

ü       Russell [wrogość u widzów meczu hokejowego utrzymuje się jeszcze kilka godzin po jego zakończeniu]

ü       Patterson [wrogość u fanów futbolu przed i po sezonie – obserwowany wzrost wrogości]

ü       Cline [znieczulenie na agresję – mniejsze pobudzenie po obejrzeniu krwawej walki bokserskiej u mężczyzn, którzy często oglądają telewizję]

ü       Kahn [kumulacja złości – złość na nieuprzejmego pielęgniarza po pewnym czasie jest wyższa, jeśli badany mógł się poskarżyć zwierzchnikowi pielęgniarza]

Psychologia humanistyczna

Etyka empiryczna Maslowa głosi, że na podstawie analizy wolnych wyborów ludzi psychicznie zdrowych można ustalić hierarchię wartości. Psychologia humanistyczna opiera się na zasadzie indeterminizmu (behawioryzm to determinizm a psychoanaliza to fatalizm), co oznacza, że człowiek jest potencjalnie wolny i podmiotowości, co oznacza, że człowiek świadomie i w zgodzie ze sobą sam sobie wyznacza cele i realizuje je. Psychologia ta koncentruje się na tu i teraz, na świecie przeżywanym jednostki oraz na ludzkim potencjale. Biologizm i antydarwinizm w psychologii humanistycznej – biologizm to przekonanie, że potrzeby podstawowe są wrodzone, antydarwinizm z kolei to przekonanie, że człowiek nie jest zwieńczeniem ewolucji, tylko bytem jakościowo odmiennym co wyklucza badania na zwierzętach w celu określenia ludzkich prawidłowości działania.

Rozwój w psychologii humanistycznej to realizacja potencjału człowieka (samorealizacja/samoaktualizacja), która dokonuje się przez pokonywanie sił obronności. By człowiek się rozwijał należy maksymalizować atrakcyjność rozwoju i minimalizować związane z nim obawy, przedstawić zagrożenia związane z orientacją obronną i zapobiegać wycofywaniu się z samorealizacji z powodu lęku.

Teoria hierarchii potrzeb Maslowa

Potrzeby podstawowe (mogą być w stanie aktywności lub uśpienia)

ü       Potrzeby fizjologiczne (głód, pragnienie, snu, seksu, ciepła, światła)

ü       Potrzeby bezpieczeństwa (porządku, struktury, braku lęku, opieki, opiekuna, ograniczeń)

ü       Potrzeby afiliacji (miłości, czułości, przynależności)

ü       Potrzeby szacunku (osiągnięć, prestiżu)

ü       Potrzeby samorealizacji

Zaspokojenie potrzeby to długotrwały proces – w stanie aktywności znajduje się wtedy, gdy jest w trakcie realizacji, gdy jest jeszcze nieuporządkowany, nieprzewidywalny; w stanie uśpienia, gdy potrzeba jest już realizowana w sposób uporządkowany i przewidywalny. Gdy pojawia się deprywacja potrzeby uaktywnia się ona ponownie.

Regresja polega na cofnięciu się do którejś z poprzednich faz rozwoju w wyniku deprywacji potrzeb tej fazy. Ze względu na różnorodność doświadczeń socjalizacyjnych, ludzie różnią się od siebie pod względem odporności na deprywację potrzeb.

Potrzeby braku wygasają, słabną w miarę ich zaspokajania przez rozładowanie; potrzeby rozwoju rosną, rozbudzają się w miarę ich realizowania.

Wychowanie w psychologii humanistycznej ma za zadanie koncentrować się na zaspokajaniu potrzeb podstawowych traktowanego podmiotowo wychowanka oraz na kształtowaniu u niego pozytywnego obrazu własnej osoby i w efekcie wysokiej samooceny. Manipulowanie samooceną jest możliwe, ale nie przynosi pożądanych efektów wychowawczych.

Piagetyzm

Rozwój jest wynikiem równoważenia struktur poznawczych, ma dwa wymiary:

1.       ...