Jan Amos Komenski to jeden z najwybitniejszych i najwazniejszych pedagogow.doc

Jan Amos Komeński to jeden z najwybitniejszych i najważniejszych pedagogów - zwany także ojcem pedagogiki nowożytnej.

Urodził się w Niwicach na Morawach ( Czechy) w 1592 roku w biednej rodzinie. Był synem młynarza - członka sekty religijnej braci czeskich - jednej z odgałęzień husytyzmu, zorganizowanej przez P. Chelczyckiego w XV wieku. Bracia czescy, walczyli o zasady pierwotnego chrześcijaństwa, głosząc miedzy innymi idee bezwzględnej równości wszystkich ludzi. Komeński musiał się niestety pogodzić szybko ze strata rodziców, którzy zmarli w okresie jego wczesnej młodości. Początkowo uczęszczał on, do szkoły braci Czeskich w Strażnicach, później zaś kontynuował naukę w szkole łacińskiej w Przerowie.

Uczęszczać zaczął do szkoły w późnym wieku - bo dopiero w 16 roku życia, co jednak powodowało ze będąc bardziej dojrzałym i odpowiedzialnym łatwiej dostrzegał różnice i braki ówczesnego szkolnictwa. Młody Komeński uważał miedzy innymi, że szkoła wywołuje niepotrzebny strach i nienawiść do czytania książek, zwłaszcza do literatury starożytnej.

W wieku 20 lat wyjechał on na studia teologiczne do Niemiec. Początkowo odbywał je w Herborn (1611 - 1613) gdzie studiował pod kierownictwem profesora Jana Alsteda wybitnego autora encyklopedii powszechnej. On też miał duży wpływ na przyszłość swojego ucznia, gdyż jako pierwszy zainteresował go problemem reformy szkolnictwa. Wygłaszał on także przed Komeńskim swoje poglądy pedagogiczne, które mówiły w głównej mierze o:

1. Zorganizowaniu szkól elementarnych z ojczystym językiem wykładowym

2. Kształceniu chłopców i dziewcząt

3. Potrzebie, aby każde dziecko otrzymywało w szkole własne podręczniki

4. Aby każde dziecko było zachęcane do nauki, przez nauczyciela, dobrymi nagrodami.

W celu dalszej edukacji udał się Jan Amos Komeński do Heidelbergu gdzie studiował głownie dzieła Kopernika, Galileusza czy Keplera, które rozbudziły w nim żywe zainteresowanie naukami przyrodniczymi, a w szczególności astronomią.

W 1614 roku powraca Komeński na Morawy i pełni tam role nauczyciela, a także duchownego swojego wyznania i kierownika szkoły. Jego prace przerwała wojna 30 - letnia, kiedy to Habsburgowie zechcieli umocnić swoje wpływy polityczne i gospodarcze w Czechach.

W 1620 roku Czesi ponoszą klęskę pod Białą Górą a w 1627 roku władze cesarskie wydają zarządzenie nakazujące wszystkim braciom Czeskim przyjąć w ciągu pół roku katolicyzm, albo opuścić kraj. Na początku 1628 roku, około 30 tysięcy rodzin opuściło Czechy i udało się do Polski, do Siedmiogrodu. Komeński wraz z grupą uchodźców przybył do wielkopolskiego Leszna i tam też objął obowiązki nauczyciela i zastępcy rektora w szkole magnackiego rodu Leszczyńskich. Praca ta nie dawała mu jednak satysfakcji zawodowej gdyż świadom był bardzo niskiego poziomu kształcenia, przestarzałych metod nauczania oraz braku podręczników. Chcąc ułatwić miejscowym dzieciom naukę w języku wykładowym szkoły, w języku łacińskim, przystąpił do tworzenia odpowiednich do tego podręczników. W wyniku tego stworzył on w 1631 książkę o oryginalnym tytule: "Janua linguarum reserata sive seminarium linguarum et scientiarum omnium", która z racji swojej przestępczości, szybko została rozpowszechniona i przetłumaczona w innych krajach, jako podręcznik do nauki języków obcych. Według zasady łączenia nauki z metodami zabawowymi, zawarł Komeński w swoim dziele, bardzo wiele wiadomości rzeczowych, z dziedziny miedzy innymi: biologii czy astronomii, dzięki czemu nauka była bardziej efektywna i przebiegała na dwóch poziomach. Być może dzięki zawartym w podręczniku, tak wielu wiadomościom, nie zdołał Komeński wprowadzi do książki gramatycznych zasad językowych.

Niedługo potem, uciekł od szkoły, do badań naukowych, które doprowadziły go do stworzenia własnego systemu wychowania. Opracował w tamtym też czasie swoje główne dzieło zatytułowane "Wielka dydaktyka", której pełny tytuł brzmi: "Wielka Dydaktyka, obejmująca sztukę uczenia wszystkich wszystkiego, czyli pewny przewodnik do zakładania we wszystkich gminach, miastach i wsiach każdego chrześcijańskiego państwa takich szkół, iżby w nich cała młodzież obojga płci, bez wyjątku, mogła pobierać nauki, kształtować obyczaje, wprawiać się do pobożności i tak w latach dojrzewania przysposabiać do wszystkiego, co przydatne dla teraźniejszości i przyszłego żywota, a to w sposób szybki, przyjemny i gruntowny". W swym dziele podkreślał, że metodyka pracy opiekuńczo - wychowawczej musi pozostawać w zgodzie z tempem i rytmem rozwoju organizmu wychowanka. Nauczyciel musi tak podawać wiedzę uczniowi, aby była ona zgodna z jego poziomem rozwoju intelektualnego, bowiem tylko wtedy nauka ta jest efektywna i wykorzystuje efekt głodu wiedzy oraz naturalność zapamiętywania i zdobywania informacji przez ucznia. W przypadku, gdy proces nauczania, jest zakłócony niedostosowaniem wykładanej wiedzy do wieku i rozwoju umysłowego wychowanka, proces ten będzie nieefektywny i będzie pozostawał w sprzeczności z naturą dziecka. Właśnie tak nie dostosowana metodyka pracy pedagoga sprawia w dalszej mierze, niechęć a nawet strach dziecka w stosunku do instytucji szkoły, nauczyciela czy samego procesu nauczania. Potępiał też Komeński, wszelkie kary fizyczne w stosunku do opornych uczniów, wskazując, że pogłębia ona jedynie niechęć, i strach dziecka do nauki, a niestety nie rozwiązuje problemu. Tak się o tym wypowiadał: "Razy i plagi nie mają siły, która by wpoiła w dzieci umiłowanie nauk, ale całkiem mają dosyć wpływu, aby wszczepić w duszę, dużą odrazę i niechęć".

Winę za sytuację nieporozumienia z uczniem, obarcza niekompetentnego nauczyciela. Wychowawca powinien umieć wzbudzić naturalną ciekawość dziecka wobec otaczającego go świata. Powinien prowadzić zajęcia tak, aby przedstawiały użyteczność i przyjemność danych przedmiotów, zagadnień czy pojęć. Ponadto zgodnie z zasadą, że praktyka czyni mistrza nakazywał Komeński prowadzić wychowawcom lekcje aktywne, w których dzieci mogłyby się wykazać. Nauczanie, bowiem musi odbywać się w wielu wymiarach i poziomach. Dzieci muszą mieć okazję wypróbowania, dotknięcia danego przedmiotu, sprawdzenia jego użyteczności i przetestowania swojej wiedzy praktycznej. Dlatego tez ograniczył Komeński wykładanie teorii na lekcjach i skupił się na praktyce. Dzieci powinny być stawiane więc w różnych sytuacjach problemowych które zmuszały by je do samodzielnego działania i myślenia - co w konsekwencji prowadzi do procesu samowychowania. Objaśnianiu i nauce teoretycznej poświęcać miał nauczyciel tylko piętnaście minut w ciągu całej godziny. Ale także ta nauka nie miała być bierną. Wymiana informacji powinna być wielokierunkowa. Uczeń nie może być tylko biernym słuchaczem, ale musi się też angażować w rozmowę czy wymianę doświadczeń i poglądów. Nauczyciel na ile to możliwe, powinien wciągać w dyskusje wszystkie dzieci, i w ten sposób przełamywać ich strach, niechęć i nieśmiałość. Innymi sposobami zachęcania do nauki mogły być tez twórcze zabawy czy organizacja uroczystości jak np: organizacja teatrzyku, występy dla rodziców, lub konkursy z nagrodami i pochwałami dające duże pole do popisu.

Nad trudnym procesem nauczania musi czuwać odpowiedzialny nauczyciel, który będzie umiał poprowadzić proces dydaktyczny, równolegle z procesem rozwoju organizmu wychowanka i będzie się w swoich działaniach kierował punktem odniesienia, jakim jest Bóg - Stworzyciel.

Wydał też Komeński, krótki memoriał "o reformie szkolnictwa". Wskazał w nim, podobnie jak w "Wielkiej Dydaktyce", że szkoła ma uczyć "tego samego na różne sposoby, a mianowicie wszystkiego tego, co może ludzi uczynić naprawdę ludźmi", niezależnie od sytuacji materialnej i płci. Cała młodzież czeska powinna uczyć się nie tylko czytania, pisania, ale tez innych rzeczy, które są przydatne w życiu. Uważał Komeński także miedzy innymi, że okres nauczania powinien trwać 6 lat a szkoły powinny być utrzymywane przez państwo. Jego poglądy dały podstawy współczesnym systemom kształcenia, wyznającym naukę bezpłatną, jednolitą powszechną dla wszystkich.

POGLĄDY PEDAGOGICZNE

·         Komeński wierzy w moc wychowania i wykształcenia. Podziela optymizm pedagogiczny epoki Odrodzenia. Nie podziela poglądu, iż " są umysły tak tępe, że niczego w nie wpoić niepodobna".

·         Domaga się powszechnego nauczania i wychowania niezależnie od płci, pochodzenia społecznego czy miejsca zamieszkania.

·         Opracowuje system jednakiego szkolnictwa dla całej ludności - pierwszego w historii wychowania.

Rozróżnia on cztery okresy w rozwoju człowieka i odpowiednio do nich cztery typy szkół:

o        Okres dzieciństwa - do szóstego roku życia, któremu odpowiadała szkoła macierzysta, czyli wychowanie głównie w rodzinie gdzie podstawowa role nauczyciela pełni sama matka.

o        Okres chłopięctwa - od szóstego roku życia do dwunastego, któremu odpowiadała szkoła elementarna, z językiem ojczystym; uczą się w niej chłopcy i dziewczęta; powinna być w każdym miasteczku, wsi, osiedlu.

o        Okres młodzieńczości - od dwunastego do osiemnastego roku życia - odpowiadała mu szkoła języka łacińskiego - szkoła średnia, gimnazjum, która powinna być w każdym większym mieście, a uczyć się w niej powinni wszyscy, którzy tylko odznaczają się wystarczającymi zdolnościami umysłowymi.

o        Okres dojrzewającej męskości - od osiemnastego do dwudziestego czwartego roku życia - odpowiadała mu Akademia, do której powinni być kierowani ci, którzy maja być uczonymi. Akademia powinna być zorganizowana w każdym państwie, a zakończenie w niej nauki powinno być uwieńczone, według Komeńskiego podróżami zagranicznymi. W swoich słowach tak ją uzasadniał: "doktorów i przyszłych wodzów dla innych, aby nigdy nie brakło odpowiednich kierowników dla kościołów, szkół i spraw państwowych"

·         Opracowuje nowy program wykształcenia i nowy układ materiału programowego. Domaga się najpierw nauczania w języku ojczystym, a potem w języku łacińskim. Podkreśla też potrzebę dostarczenia podręczników uczniom.

·         Tworzy i uzasadnia podstawy organizacji pracy szkolnej, w klasie, systemem lekcyjnym. Szkoła podzielona jest na sześć klas, nauka podzielona jest na lekcje, zaś lekcje na godziny.

·         Wprowadza do początkowej nauki środki zmysłowe, zastąpione w późniejszym wieku przez słowa. Nową ideą były także ilustracje w podręcznikach, ściśle związane z jego treścią. Wiedza oparta miała być na naturze a nauka odbywać się krok po kroku.

·         Uważał, że należy stopniować trudność nauki, od ogółu do szczegółu i od konkretu do abstrakcji.

·         Dokonuje dokładnej analizy procesu nauczania oraz formułuje nowe podstawowe zasady nauczania.

ORGANIZACJA SZKÓŁ

Ponieważ szkolnictwo w XIII wieku bardzo podupadło, Jan Amos Komeński rozwinął w swoim dążeniu nowy plan opieki i kształcenia umysłu. Jego zdaniem natura przekazała dwadzieścia cztery lata życia ludzkiego do nauki. Dzieląc ten okres na cztery, powstały sześcioletnie okresy, którym odpowiadały cztery, wspomniane wcześniej typy szkół.

1. szkoła macierzysta - powinna powstać w każdym domu i rodzinie, powinna zapewniać przede wszystkim:

o        Wychowanie fizyczne - troska matki o zdrowie dziecka, odpowiednia higiena i odżywianie, zabawy i ćwiczenia ruchowe, nie wolno oddawać dzieci mamkom, należy kierować się za zasadą "w zdrowym ciele zdrowy duch".

o        Wychowanie moralne - należy dawać dzieciom dobry przykład, budzić ambicje, uwrażliwiać na pochwały i napomnienia, uczyć posłuszeństwa i szacunku dla starszych, cierpliwości, przyzwyczajać do pracy, należy dzieciom przygotowywać odpowiednie do ich wieku i siły narzędzia, aby poprzez zabawę przyzwyczajały się do użytecznych wysiłków.

o        Wychowanie umysłowe - już w pierwszych latach życia dziecka, należy uczyć je najprostszych elementów wiedzy, np.

·         nauka geometrii - pojęcia wielkości jak długi, krótki, mały, duży.

·         nauka arytmetyki - liczenie do pięciu (3r.ż) do dziesięciu (4r.ż) i do dwudziestu (5 - 6 r.ż).

·         nauka geografii - najbliższego otoczenia.

·         nauka astronomii - pojęcia gwiazdy, słońca i księżyca.

Główny jednak cel tego wychowania to przygotowanie dzieci do nauki szkolnej, dlatego należy dzieci wychowywać tak, ażeby nie wzbudzać w nich strachu przed szkołą. Dowodem na dojrzałość szkolną, ma być odpowiadanie na pytania, a nie opowiadanie.

2. Szkoła elementarna - obowiązkowa dla wszystkich dzieci i w każdej miejscowości, nauka miała się tam odbywać w języku ojczystym, główny nacisk stawiano na naukę czytania, pisania i rachunków, następnie: geometria praktyczna, śpiew, religia, ekonomia, polityka, historia powszechna, fizyka, kosmografia, nauka zasad moralnych i etycznych, pominięte zostały natomiast nauki biologiczne.
3. Szkoła średnia - łacińska, miała kształcić wszystkich chłopców, których ambicja sięgała "wyżej niż warsztaty rzemieślnicze", miała się znajdować w każdym mieście, nauka odbywała się w języku ojczystym, łacinie, grece i po hebrajsku, próbowano łączyć wiedzę filozoficzno - retoryczną z naukami przyrodniczymi, szkoła ta miała dawać wykształcenie o charakterze encyklopedycznym i stanowiła przygotowanie do sześcioletnich studiów wyższych. Przedmioty nauczania: gramatyka, retoryka, dialektyka, arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka, nauki o przyrodzie jak: zoologia, botanika, geologia, anatomia, medycyna, rolnictwo. Później do szkoły wprowadził też Komeński etykę.

PROGRAM SZKOŁY ELEMENTARNEJ:

Szkoła ta miała mieć charakter ogólny i wszechstronny, zawierać pewną całość, która by wystarczyć mogła na całe życie, dla tego, kto już dalej kształcić się nie może lub nie ma do tego predyspozycji lub warunków.

Program obejmował:

1. Język ojczysty - czytanie pisma i druku aż do biegłości, pisanie najpierw kształtne, potem szybko i poprawnie według gramatyki języka ojczystego, poznanie głównych wiadomości gramatycznych.
2. Rachunki liczbowe - w pamięci i na liczydle.
3. Początki geometrii - Aż do prawidłowego mierzenia długości, szerokości i odległości.
4. Śpiew pospolitych melodii.
5. Religia - poznanie głównych psalmów, pieśni, wyuczenie katechizmu na pamięć, historia biblijna i opowieści z nauki obyczajów.
6. Wiadomości o stosunkach państwowych - pomocnych w życiu.
7. Zarys historii powszechnej.
8. Główne wiadomości o rzemiosłach - mające zapobiegać bezradności w życiu codziennym.
9. Ogólne wiadomości z geografii, o budowie wszechświata, kuli ziemskiej, geografii politycznej Europy i ojczyzny.

Pominięte zostały natomiast nauki biologiczne, o których Komeński zapomniał. Mimo to, można stworzoną przez niego szkołę, nazwać szkołą nowoczesną, która ma dostosować naukę do potrzeb i natury ucznia.

Pierwszą szkołą, która od początku swego istnienia opierała się na wskazaniach dydaktycznych i wytycznych programowych Jana Amosa Kodeńskiego było Gimnazjum Opalińskich w Sierakowie.

Fundatorem tej szkoły był Krzysztof Opaliński:

- wykształcony w Padwie

- należący do Polskich kół oświeceniowych

- domagał się poprawy doli chłopów

- zarzucał duchowieństwu ciemnotę i rozpusto

- surowo krytykował wychowanie domowe synów bogatej szlachty i magnatów

Gimnazjum otwarto ostatecznie w 1650 roku - w tamtym okresie jej charakterystyczną cechą było miedzy innymi to że była to szkoła całkowicie niezależna od pedagogiki jezuickiej oraz fakt że uczyli tam nauczyciele świeccy.

PROGRAM GIMNAZJUM W SIERAKOWIE:

Prowadzone według pewnych założeń i wytycznych:

1. człowiek tylko dzięki nauce staje się prawdziwym człowiekiem.
2. bez wykształcenia szkolnego nikt nie potrafi pielęgnować cnót.
3. główna zasada - dziecku nie można niczego przyswoić przemocą.
4. szkoła powinna być domem zabaw.
5. należy ograniczyć naukę gramatyki do minimum.
6. gimnazjum dzielić się miało na trzy klasy - a nauka miała trwać pięć lat ( ostatnia klasa trwa trzy lata).

o        Pierwsza klasa - nauka czytania i pisania w języku polskim, podstawy gramatyki polskiej.

o        Druga klasa - nauka gramatyki łacińskiej, historii, muzyki i arytmetyki.

o        Trzecia klasa - obejmowała program retoryki starej humanistycznej szkoły, naukę o człowieku: anatomia, oraz filozofia

o        Ostatni rok trzeciej klasy - przygotowywał do życia obywatelskiego

Szkoła Opalińskich kształciła niezależnie od statusu materialnego rodziny wychowanka, dbała o zapewnienie chłopcom podręczników i posiadała własną drukarnię.

Wraz ze śmiercią fundatora, Krzysztofa Opalińskiego szkoła zakończyła swoją działalność.

Warto jednak pamiętać, że była jedną z pierwszych, które głosiły protest wobec wychowania jezuickiego i fanatyzmu religijnego. Gimnazjum to miało przede wszystkim dawać przykład postaw i wychowywać w duchu obywatelskim.

Jan Amos Komeński jest bez wątpienia jednym z najbardziej podziwianych pedagogów i teologów jakich wydał świat. Po swojej 78-letniej pracy pozostawił wiele badań naukowych, poglądów i cały, nowoczesny system pedagogiczny, ale przede wszystkim bardzo liczne prace pisarskie (ponad 250) które stały się wręcz biblią, nowego pokolenia i punktem wyjścia do rozważań, tak znanych i cenionych pedagogów i uczonych jak np. Leibniz czy Goethe.

Swoje życie poświecił Komeński przede wszystkim dydaktyce. Rozumiał i podkreślam wagę problemu istoty pracy wychowawczej, która opierać się miała w jego mniemaniu na nauczaniu. Poświęcił się upowszechnianiu treści i metod nauczania, uważając, że spełniają podstawową rolę wychowawczą. Z racji jego wielu zasług w zakresie nauk pedagogicznych, Jan Amos Komeński był twórcą podstaw nowoczesnego systemu oświaty.