Stiuk
Stiuk jest materiałem, który należy do tynków szlachetnych. Wykonywany jest z mieszanki wapna, pyłu marmurowego, piasku i kleju kazeinowego. Gotowy stiuk charakteryzuje się twardą, gładką i lśniącą powierzchnią naśladującą polerowany kamień. Dotyczy to w szczególności imitowania faktury marmuru, dlatego stiuki często nazywane są sztucznym marmurem. Stiuk używany był od niepamiętnych czasów. Szczególną popularność zdobył w Rzymie, gdzie posłużył do dekoracji ściennych domostw. Sztuka islamska i bizantyjska również doceniły możliwości jakie niosło ze sobą wykorzystywanie tego materiału, jednak preferowano w wystroju wnętrz suchy stiuk, czyli wycinanie kształtów z suchej masy. Swój renesans stiuk przeżywał w okresie baroku. Umożliwiał bowiem realizację bogatych form zdobniczych, np. marmoryzacji, których wykonanie z innych materiałów byłoby niemożliwe lub zbyt kosztowne.
Rozróżnia się dwa rodzaje stiuków:
- stiuk wapienny,
- stiuk gipsowy.
Stiuk wapienny
Na przykładach widzimy, że charakteryzuje się bardzo błyszcząca powierzchnią, przypominająca taflę lustra, dlatego tez nazywany jest Lustrzanym- po wł. Stucco- lustro.
Stanowi przykład tynkarskiej techniki wapiennej, która wymaga najwyższej jakości materiałów i dokładności wykonania. Nadaje się do stosowania na elewacji budynków.
Do jego wykonania stosuje się długodołowane ciasto wapienne o największej zawartości tynku wapniowego. Niektóre dawne przepisy wymagały dołowania trwającego, co najmniej 30 lat, lecz obecnie wystarczą ok. 3 lata.
Podłoże, na którym ma być wykonany stiuk musi być suche. Przed przystąpieniem do robót powierzchnię podłoża należy dokładnie zmoczyć wodą i wykonać obrzutkę z zaprawy cementowo- wapiennej z ostrym, gruboziarnistym piaskiem. Następnie nakładany jest podkład pod stiuk, składający się z 1cz. Ciasta wapiennego oraz 1-2 cz. Czystego, przemytego piasku. Podkład nakłada się metodą narzucania zaprawy. Należy robić to równomiernie, by warstwa miała jednakowa grubość 20- 30 mm. Bezpośrednio po związaniu podkładu nanosi się wierzchnią warstwę, tj. gładź, warstwą grubości ok. 10mm. Następnie wyrównuje się i starannie zaciera na gładko stalową packą.
Następnie można przystąpić do dekoracji powierzchni stiuku. Imitację struktury marmuru (tj. żyłki, plamki) wykonuje się pędzlem oraz gąbką metodą malarską, używając pigmentów rozrobionych z wodą wapienną. Połysk uzyskujemy przez powleczenie podeschniętego stiuku roztworem twardego mydła, oraz nagrzaniem stalowymi żelazkami rozgrzanymi do temp. 50- 60 stopni C. metodą prasowania.
Stiuk gipsowy
Stosuje się do wykonywania dekoracyjnych elementów wnętrza budynków (kolumn, pilastrów, cokołów, naśladujących naturalny marmur)
Stiuki gipsowe mogą być jednobarwne (m.in. białe), wielobarwne i wzorzyste (intarsjowane).
- stiuki białe- wykonuje się z czytego gipsu bez dodatku pigmentów; nazywane również gipsem polerowanym, z którego często wykonuje się odlewy figuralne.
- stiuki jednobarwne- uzyskuje się przez dodanie odpowiedniego pigmentu mineralnego.
- stiuki wielobarwne- jednoczesne zastosowanie zaprawy stiukowej o różnym zabarwieniu.
- stiuki wzorzyste- odmiana stiuku białego lub wielobarwnego zdobion barwną zaprawą stiukową metoda intarsjowania (rysuje się ołówkiem kontury elementów zdobniczych, po czym wybiera się materiał stiuku wzdłuż konturów na głębokość, co najmniej 5 mm. Wgłębienia wypełnia się odpowiedniej barwy zaprawą stiukowa, którą po stwardnieniu obrabia się odpowiednio. Jeśli intarsja ma być wielobarwna, po oszlifowaniu pierwszej barwy przystepuje się do wycinania wzoru następnej barwy). Po włosku nazywa się go scagliola.
Jeśli nakładamy stiuk bezpośrednio na ścianę (kolumny itd.). Musimy przygotować zaprawę stiukowa z gipsu, wody klejowej i pigmentów. Stosuje się gips alabastrowy, albo ałunowy- podwójnie wypalany, zwany gipsem marmurowym, charakteryzujący się twardością. Każde spoiwo gipsowe przesiewa się przez gęste sito, by pozbyć się zanieczyszczeń, które mogłyby ujawnić się na powierzchni w czasie polerowania. Ważne jest zastosowanie wody klejowej, która powoduje opóźnienie początku wiązania o czas niezbędny do przygotowania zaprawy, naniesienie jej na podkład i wygładzenie. Zwykle wystarcza opóźnienie o ok. 3h, jednak przy większych powierzchniach może wydłużyć się do 8h.
Do barwienia stiuków używa się czystych pigmentów mineralnych, gł. Pochodzenia naturalnego. Pigmenty dodaje się do stiuku w stanie suchym(przez zmieszanie pigmentu z gipsem, nastepnie przesianie razem z nim), co zapewnia dokładne wymieszanie, albo w stanie mokrym- po uprzednim namoczeniu w wodzie(stosowana dawniej).
Tak przygotowana masa o podstawowej barwie tła marmuru wsypuje się do wody klejowej i zagniata na ciasto. Nastepnie bierze się 2 porcje zaprawy o odcieniu jaśniejszym i ciemniejszym od podstawowej barwy, odmierza odpowiednie proporcje i miesza trzy barwy ze soba. Bochen kładzie się na stole, na pewnien czas, by wyrównac jego wilgotność i osiągnąć odpowiednia sztywność (by zapobiec rozmazywaniu się deseniu marmuru). Odpowiednia konsystencja jest bezwzględnym warunkiem dobrego wykonania stiuku.
Nanoszenie stiuku na podkład
Powierzchnia musi być całkowicie sucha. Z ciasta odcina się plastry grubości ok. 10mm. Osadza się je na podkładzie za pomocą zaprawy stiukowej o barwie odcienia podstawowego, która pokrywa się tylną stronę płatu i umieszcza się go na podkładzie, starannie dociskając. Druga faza to układanie plastrów, np. pasami poziomymi, skośnymi lub zbieżnymi w celu skomponowania struktury marmuru. Żyłki i plamki można dowolnie regulować. Po nałożeniu zaprawy ubija się ją specjalna packą.
Obróbka stiuku surowego
Wykonuje się metoda skrobania, która ukazuje ubytki w strukturze stiuku. Wypełnia się one zaprawa stiukową podstawowej barwy rozrobionej z woda klejową. Ubytki szpachluje się dwukrotnie i pozostawia na noc do całkowitego stwardnienia.
Obróbka stiuku stwardniałego
1. szlifowanie- wykonuje się za pomoca osełki i papieru do scierania na mokro, który nakłada się na drewniany klocek w odpowiednim kształcie. Cały czas zwilża się powierzchnie stiuku ciepła woda, a gabka usuwa powstający szlam. Ponownie spłukujemy powierzchnie po czym szpachlujemy znowu. Dzien później szlifujemy bardziej drobnoziarnistym kamieniem, ponownie szpachluje, dzień przerwy, itd. Powtarzając czterokrotnie co najmniej te czynności.
2. utwardzanie stiuku przez nałożenie goracego roztworu kleju z dodatkiem gipsu, który utwardza stiuk i zwiększa zdolność polerowania.
3. polerowanie- stiuk poleruje się na mokro. W pierwszej fazie zwilża się go mieszanka spirytusu i wody, a w drugiej fazie samym spirytusem. Polerowanie odbywa się ruchami kolistymi. Wypolerowana powierzchnie przeciera się miekką tkanina flanelową celu oczyszczenia. Stiuk nabiera ognistości, wysokiego naturalnego połysku.
Dobrze wykonany stiuk nie powinien wydawać głuchego dźwięku.
Sztukaterie
Sztukateriami nazywamy dekoracje wykonane w stiuku. Istnieją różne sposoby ich realizacji w zależności od tego, jak mają wyglądać i gdzie mają być umieszczone.
Sztukaterie ręcznie formowane ze świeżych zapraw wykonuje się na tynkach ścian i sufitów, przy użyciu tego samego rodzaju zaprawy jakiego używa się do tynku. Podkład wykonuje się ze zwykłej zaprawy cementowo- wapiennej, a wierzchnią warstwę z zaprawy szlachetnej- jest to tzw. technika stiukowa. Bardzo dobrym podkładem pod sztukaterie jest tynk wapienny z gładzią także z zaprawy wapiennej, w tym również z mączką marmurową. Podstawową zasadą obowiązującą podczas wykonywania sztukaterii formowanej ze świeżych zapraw jest zapewnienie takiej wilgotności podkładu, aby nie odciągał gwałtownie wody ze świeżo nałożonej zaprawy, czyli zastosowanie się do zasady mokre na mokre. Kolejną ważną czynnością jest schropowacenie tynku w miejscu, gdzie mamy zamiar nałożyć sztukaterię, ale dopiero po wyrysowaniu konturów ornamentu. Aby schropowacieć powierzchnię nakłuwa się ją ostrym końcem młotka murarskiego. Z kolei w miejscach, gdzie wymagane jest wzmocnienie sztukaterii montuje się odpowiednie elementy zbrojenia. Na tak przygotowaną powierzchnię należy nanieść zaprawę podkładową i uformować pożądany kształt elementu. Trzeba się pospieszyć i zrobić to dopóki zaprawa jest plastyczna. Za pomocą spryskiwacza zmywamy luźne części zaprawy i zwilżamy podkład. Wtedy dopiero nakładamy wierzchnią warstwę zaprawy grubości ok. 5 mm, i przystępujemy do formowania ostatecznego kształtu sztukaterii, uważając na to, aby we wszelkich wcięciach nie zatrzymywała się później woda.
Inną metodą wykonywania sztukaterii jest wykorzystanie form odlewniczych. Odlewy wykonuje się za pomocą różnych szablonów, modeli i form, które nadają pożądany kształt. Odpowiednią formę okłada się zaprawą stiukową, zalewając ją dodatkowo zaczynem gipsowym. Ważne jest, aby wzmocnić formę odpowiednimi elementami zbrojenia, np. drutem, prętami stalowymi albo siatką metalową, lub z tworzywa sztucznego. Dzięki temu zwiększy się odporność odlewu na ewentualne uszkodzenia. Odlew pozostawia się na 2 dni do stwardnienia, po czym wyjmuje się go z formy i poddaje (choć nie zawsze) kolejno szpachlowaniu, szlifowaniu, utwardzaniu, i polerowaniu. Ornament dodatkowo wykańcza się ręcznie ostrymi narzędziami i wygładza szczotką, lub pędzlem. W przypadku bardziej złożonych form zdobniczych (np. kapiteli kolumn), odlewy składa się w jedną całość, po kolei przymocowując je za pomocą stalowych wsporników i drucianych przewiązek. Elementy trzeba tak przymocować, aby nie uległy oberwaniu. Te, które wyróżniają się większą masą mocuje się przy użyciu wieszaków ze skręcanego poczwórnie, ocynkowanego drutu, zamocowanego do danej konstrukcji. Z kolei elementy sztukaterii osadzane na powierzchniach pionowych mocuje się za pomocą wsporników stalowych lub haków wbitych uprzednio w podłoże.
Bardziej płaskie i drobne elementy umieszczane na ścianach lub sufitach, montuje się na gładkiej i równej powierzchni, pokrytej tynkiem. Do przytwierdzania odlewów stosuje się zaczyn gipsowy, sporządzony z dodatkiem ciasta wapiennego zmieszanego z wodą zarobową.. Dzięki temu zmniejszymy jego podatność na pęcznienie. Powierzchnia tynku w miejscu przyklejania odlewu oraz spodnia jego strona powinny być bezwarunkowo i szczególnie:
- schropowacone,
- nasycone wodą.
Zaczyn gipsowy należy bezwzględnie nakładać jedynie na odlew, który następnie dociska się do tynku w oznaczonym miejscu, z jednoczesnym lekkim przesuwaniem tam i z powrotem, a wyciśnięty na zewnątrz zaczyn usunąć wilgotnym pędzlem.
czarny_glan