NATO-opracowanie.doc

Wojciech Nowicki

Krzysztof Ryś

NATO

North Atlantic Treaty Organisation

Spis treści:

1. NATO w okresie zimnej wojny              .              .              .              .              .              .              2

2. NATO wobec zmiany sytuacji geostrategicznej i geopolitycznej w Europie              .              3

3. Północnoatlantycka Rada Współpracy              .              .              .              .              .              5

4. Euroatlantycka Rada Partnerstwa (EAPC)              .              .              .              .              .              5

5. Partnerstwo dla Pokoju              .              .              .              .              .              .              .              7

6. Kwestia rozszerzenia NATO              .              .              .              .              .              .              .              8

7. Stosunki Rosja-NATO              .              .              .              .              .              .              .              8

8. Szczyt waszyngtoński NATO 1999              .              .              .              .              .              .              12

9. Struktura polityczna i wojskowa NATO              .              .              .              .              .              15

1. NATO W OKRESIE ZIMNEJ WOJNY

NATO (North Atlantic Treaty Organisation). Jest to organizacja posiadająca zarówno wojskowy, jak i polityczny charakter. NATO powstało 4 kwietnia 1949 roku po podpisaniu
w Waszyngtonie Traktatu Północnoatlantyckiego, który wszedł w życie 24 lipca 1949 roku. Członkowie-założyciele NATO to: Francja, Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Islandia, Norwegia, Włochy, Portugalia, Kanada i USA. Później do NATO przystąpiły jeszcze Grecja i Turcja (1952), RFN (1955), Hiszpania (1982). Po zakończeniu „zimnej wojny” do Sojuszu przystąpiły także państwa Europy Środkowo-Wschodniej: w 1999 roku Polska, Węgry i Czechy,
a w 2004 roku Litwa, Łotwa, Estonia, Bułgaria, Rumunia, Słowacja i Słowenia.

Podstawą prawną utworzenia NATO był art. 51 Karty Narodów Zjednoczonych, stwierdzający, że nic w tej Karcie nie może uchybiać niepozbywalnemu prawu poszczególnych państw do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej w przypadku napaści zbrojnej na któregokolwiek członka Narodów Zjednoczonych, zanim Rada Bezpieczeństwa nie podejmie niezbędnych zarządzeń w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

Główną przyczyną powołania NATO była nasilająca się „zimna wojna”. Sojusz miał skonsolidować kraje zachodu wobec zagrożenia ze strony świata komunistycznego czyli ZSRR i jego satelitów. W sojuszu od początku największą rolę odgrywały Stany Zjednoczone jako kraj posiadający największy potencjał militarny oraz będący mocarstwem atomowym. Pierwszym dowódcą sił NATO został 19 grudnia 1950 roku gen. Dwight Eisenhower, a pierwszym sekretarzem generalnym 12 marca 1952 roku wybrano lorda Ismay’a. Od momentu podpisania paktu najważniejsze znaczenie przyznano 5-temu punktowi, który brzmi: Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub kilka z nich
w Europie lub Ameryce Północnej będzie uważana za napaść przeciwko nim wszystkim; wskutek tego zgadzają się one na to, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, każda z nich, w wykonaniu prawa
do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego przez artykuł 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom tak napadniętym, podejmując natychmiast indywidualnie i w porozumieniu z innymi Stronami taką akcję, jaką uzna za konieczną, nie wyłączając użycia siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego.

W roku 1955 głównym przeciwnikiem NATO stała się Organizacja Układu Warszawskiego powołana przez ZSRR i jego sojuszników jako odpowiedź na przyjęcie do NATO Republiki Federalnej Niemiec. Powstanie OUW oddawało siły zbrojne państw socjalistycznych (w tym Polski) pod faktyczną kontrolę dowództwa radzieckiego. Od tego momentu przez prawie 40 lat w Europie stały naprzeciwko siebie dwa potężne bloki militarne. Groźba starcia między nimi i ryzyko wybuchu wojny atomowej determinowało politykę zagraniczną prowadzoną przez państwa członkowskie obu bloków, a także inne znajdujące się w pobliżu „żelaznej kurtyny”.

W czasie istnienia sojuszu niektóre państwa członkowskie rezygnowały z udziału w zintegrowanej strukturze militarnej. W 1966 roku decyzje taką podjęła Francja, która wróciła częściowo do struktury wojskowej w roku 1995. W 1974 podobnie postąpiła Grecja w reakcji
na turecką inwazję na Cypr. Po sześciu latach Grecy zmienili zdanie. Natomiast Hiszpania już
od momentu wstąpienia do NATO przebywała poza strukturą militarną, dołączając do niej dopiero
w 1997 roku.

Jeżeli chodzi o strategię sojuszu, to największe znaczenie miały zazwyczaj doktryny wojenne USA jako najpotężniejszego członka Sojuszu. Najważniejsze z nich to: doktryna zmasowanego odwetu, doktryna elastycznego reagowania, doktryna ograniczonej wojny jądrowej Cartera.

Koncepcja strategiczna Sojuszu ulegała ewolucji. Proces ten można przedstawić odwołując się do pewnych istotnych wydarzeń z historii tej organizacji:

1)               12 grudnia 1967 roku Rada Atlantycka przyjęła tzw. raport Hamerla; zawarto w nim sugestię podjęcia dialogu z Układem Warszawskim oraz zalecenie utrzymania siły wojskowej na poziomie adekwatnym do zagrożenia bezpieczeństwa państw członkowskich NATO;

2)               12 grudnia 1979 roku NATO przyjęło tzw. dwuczłonową uchwałę o modernizacji broni nuklearnych średniego zasięgu oraz o woli podjęcia dialogu ze Wschodem
na temat kontroli zbrojeń;

3)               19 marca 1989 roku podjęto negocjacje wiedeńskie pomiędzy 23 państwami NATO i OUW na temat redukcji zbrojeń konwencjonalnych na obszarze od Atlantyku po Ural oraz nowych rozmów o środkach budowy zaufania i bezpieczeństwa między 35 państwami KBWE;

4)               6 lipca na szczycie NATO w Londynie  zapowiedziano transformację sojuszu, zaproponowano nawiązanie regularnych stosunków z ZSRR i państwami Europy środkowo wschodniej oraz zakończenie konfrontacji między Wschodem
i Zachodem;

5)               8 listopada na szczycie NATO w Rzymie przyjęto propozycje w sprawie pokoju
i współpracy – zawarto w niej propozycje utworzenia Północnoatlantyckiej Rady Współpracy.

Pod koniec roku 1991, gdy upadek ZSRR był już blisko, a system państw socjalistycznych już się załamał, zaczęto zadawać pytanie o rolę NATO w nowej rzeczywistości. Pojawiały się nawet głosy postulujące rozwiązanie sojuszu. Przeważyła jednak opinia, że Pakt Północnoatlantycki stanie teraz przed nowymi zadaniami.

2. NATO WOBEC ZMIANY SYTUACJI GEOSTRATEGICZNEJ
I GEOPOLITYCZNEJ W EUROPIE

Podczas zimnej wojny rola i cele NATO były w sposób jasny zdefiniowane istnieniem zagrożenia ze strony Związku Radzieckiego. Przełom lat 80. i 90. przyniósł jednak demontaż bloku radzieckiego oraz rozpad dwubiegunowego ładu międzynarodowego. Na początku lat dziewięćdziesiątych, zgodnie z naleganiami niedawno wyzwolonych państw Europy Wschodniej, rozwiązany został Układ Warszawski. Upadł Związek Radziecki – supermocarstwo, jeden z dwóch biegunów bipolarnego ładu międzynarodowego. Pojawiły się wówczas głosy, że wraz ze zniknięciem wroga, zniknęło zagrożenie dla bezpieczeństwa międzynarodowego, a co za tym idzie: także potrzeba istnienia NATO.

W obliczu rozpadu Związku Radzieckiego wiele państw członkowskich NATO znacznie zmniejszyło swoje wydatki na obronność, niektóre nawet o 25 procent. Szybko okazało się jednak,
iż nadzieje na dalsze umacnianie się pokoju okazały się płonne. W niektórych rejonach Europy zaszły procesy dezintegracyjne, wzrosła destabilizacja. W byłej Jugosławii oraz w niektórych regionach byłego Związku Radzieckiego pojawiły się konflikty regionalne, bardzo często podsycane przez napięcia etniczne. Groziły one rozprzestrzenieniem na inne regiony. Państwa NATO szybko doszły do wniosku, że ich zaangażowanie w utrzymanie systemu wspólnej obrony i współpracy w ramach Sojuszu będzie w dalszym ciągu najlepszą gwarancją bezpieczeństwa. Choć mało prawdopodobną stała się wizja inwazji zbrojnej, to jednak zauważono potrzebę nowych form współpracy politycznej
i militarnej w celu utrzymania pokoju i stabilności w Europie oraz do zapobieżenia eskalacji napięć regionalnych po zakończeniu zimnej wojny.

Konieczne okazało się także przeprowadzenie znaczących reform wewnętrznych, niezbędnych do dostosowania struktur wojskowych i potencjałów do sprostania nowym zadaniom, takim jak zarządzanie kryzysowe oraz operacje utrzymania i wspierania pokoju, przy jednoczesnym zapewnieniu ciągłej zdolności do wypełniania ich podstawowej roli w zakresie obrony. W odpowiedzi na nowe wyzwania dla bezpieczeństwa, NATO w ewolucyjny sposób odeszło od dominującego modelu ściśle powiązanego Sojuszu, którego zadaniem było zapewnienie obrony swoim członkom, zwracając się ku partnerstwu z innymi państwami i bliskiej współpracy w szerokiej dziedzinie bezpieczeństwa.

Ważną sprawą okazało się nawiązanie współpracy z Federacją Rosyjską. Oznaki dwustronnej współpracy pojawiły się dopiero w latach 1994-1995, kiedy to Rosja przystąpiła do programu „Partnerstwo dla Pokoju”, następnie zaś zaakceptowała Indywidualny Program Partnerstwa (Inividual Partnership Programme – IPP). Rozmowy z lat 1996-1997 zakończyły się podpisaniem „Aktu stanowiącego o wzajemnych stosunkach, współpracy i bezpieczeństwie między NATO a Federacją Rosyjską”. Jest to dokument przełomowy i do dziś stanowi podstawę współpracy obu podmiotów.[1]

3. PÓŁNOCNOATLANTYCKA RADA WSPÓŁPRACY

North Atlantic Treaty Council – NACC. Obecnie składa się z 38 państw członków NATO oraz państw powstałych po rozpadzie ZSRR. Powstała w czasie gdy „zimna wojna” już dogasała,
a mianowicie na początku lat 90. Miała ona za zadanie umożliwienie współpracy państw tzw. Zachodu (NATO) i Wschodu (OUW). Rozpoczęcie działalności Rady poprzedzone było serią spotkań konsultacyjnych mających na celu osiągnięcie porozumienia o współpracy. W lipcu 1990 roku na szczycie w Londynie państwa NATO podjęły decyzję o zaproponowaniu rządom ZSRR, Czechosłowacji, Węgier, Polski, Bułgarii i Rumunii nawiązania stałych kontaktów z NATO.
W listopadzie tego roku została podpisana obustronna deklaracja o nieagresji. Dalsze spotkania
i konsultacje, trwająca w tym czasie demokratyzacja państw byłego bloku wschodniego oraz rosnąca współpraca z NATO, umożliwiły zorganizowanie inauguracyjnego posiedzenia Rady z udziałem
25 państw dnia 20 XII 1991 roku. Po rozpadzie Związku Radzieckiego do Rady przyjęto państwa Wspólnoty Niepodległych Państw. Zadaniem Rady jest prowadzenie konsultacji i organizowanie współpracy w zakresie polityki, bezpieczeństwa, planowania obronnego, struktury sił zbrojnych, ćwiczeń wojskowych oraz kontroli władz cywilnych nad armią. W roku 1992 powstała inicjatywa „Plan Partnerstwa dla Pokoju i Współpracy”.

W latach następnych Rada kontynuowała swoją działalność. Została utworzona Grupa
ds. Współpracy w Misjach Pokojowych. Działalność Rady skupia się obecnie m. in. na:

a)               konsultacjach w sprawach politycznych i bezpieczeństwa;

b)               zagadnieniach gospodarczych (m.in. budżety obronne i restrukturyzacja przemysłu obronnego);

c)               organizowaniu seminariów, konferencji itp.;

d)               zagadnieniach ekologicznych (m. in. tematyka technologii rozbrojeniowych);

e)               kwestiach reagowania na sytuacje nadzwyczajne i pomocy humanitarnej;

f)               współpracy w ramach przebudowy sił zbrojnych państw członkowskich.

Wymienione wyżej oraz inne pola działań Rady pokazują, że zakres współpracy jej członków jest dość spory. Obecnie wobec stale postępującego rozszerzenia NATO zadawane jest pytanie
o przyszłość Rady. Istotna dla jej działalności jest także aktualna sytuacja polityczna na scenie międzynarodowej. Jeżeli proces demokratyzacji państw byłego ZSRR spowoduje coraz większy wzrost napięcia z Rosją oraz jej protegowanymi, to współpraca w ramach Rady stanie pod znakiem zapytania.      

4. EUROATLANTYCKA RADA PARTNERSTWA (EAPC)

Euroatlantycka Rada Partnerstwa (EAPC) została utworzona w 1997 roku jako następczyni Północnoatlantyckiej Rady Współpracy (NACC). Obecni członkowie NACC oraz kraje uczestniczące w programie Partnerstwo dla Pokoju (PdP) stały się automatycznie członkami Euroatlantyckiej Rady Partnerstwa. EAPC zadeklarowała otwarcie na przyjęcie innych państw uczestniczących w OBWE, które mogą i zechcą zaakceptować jej podstawowe zasady oraz przyczynić się do osiągnięcia jej celów.

EAPC opiera się na dwóch podstawowych zasadach. Po pierwsze ma miała charakter otwarty, co oznacza możliwości konsultacji politycznych i praktycznej współpracy zarówno dla wszystkich sojuszników jak i partnerów. I po drugie zachowana została zasada samoróżnicowania. Oznacza ona, że partnerzy będą mogli indywidualnie decydować o poziomie i dziedzinach współpracy z NATO.

Euroatlantycka Rada Partnerstwa spotyka się stosownie do potrzeb i w różnych formach:

-               sesje plenarne – ich celem jest dyskutowanie spraw politycznych i dotyczących bezpieczeństwa, będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, oraz przedstawianie, w miarę potrzeby, informacji na temat działań podejmowanych w ograniczonym gronie uczestników;

-               spotkania w węższym gronie między Sojuszem a grupami partnerów o otwartym składzie – spotkania te poświęcone są sprawom funkcjonalnym lub, na zasadzie ad hoc, odpowiednim sprawom regionalnym;

-               spotkania w węższym gronie między Sojuszem a grupami partnerów, którzy wraz z NATO uczestniczą w operacji wsparcia pokoju lub w Procesie Planowania i Oceny (PARP);

-               indywidualne spotkania między Sojuszem a jednym partnerem.

...