FOLKLOR DZIECIĘCY
1. Co nazywamy folklorem dziecięcym?
Wszystkie formy ekspresji dziecięcej, niezależnie do tego czy są one własne czy wzięte z zewnątrz, od dorosłych, spontaniczne, oryginalne czy mimetyczne.
Wszystkie formy:
à zabawki
à wycinanki
à wylepiani
à rysunki
Oraz sposoby wykorzystania przedmiotów przez dzieci nie wykorzystanych (np. karty do gry jako materiał do budowy domów)
Folklor – wszystko to, co jest przedmiotem aktywnego działania i uczestnictwa dzieci w kategoriach czynności niepraktycznych ale zabawowych.
FOLKLOR OGÓLNIE
Ze względu na czynniki wyróżniające istnieją różne odmiany folkloru. Należy do nich m.in. folklor dziecięcy.
Etymologicznie rzecz biorąc folklor znaczy tyle co KULTURA LUDOWA
Najprościej rzecz biorąc folklor oznacza odrębność wiejską, chłopską ale i ogólną. Odrębność ta odznacza się pewnymi charakterystycznymi cechami jak:
Pod pojęciem folklor w dawnych czasach pojmowano pastuszka grającego melodie ludowe na fujarce z wierzby.
Podobnie pojmowano pojęcie pieśni ludowej i odróżniano ją od poezji artystycznej.
I tak POEZJA ARTYSTYCZNA- była wtedy jeżeli pieśń była śpiewana przez ludowego wykonawcę ze świadomością literackości i nazwiska autora.
Natomiast POEZJA LUDOWA – akcja utworu dzieje się poza wiedzą o kontekście autora
RODZAJE FOLKLORU (ze względu na):
A) odrębność terytorialną
àfolklor wiejski (tzw bezimienny)
àfolklor miejski
à folklor przedmieścia
B) odrębności zawodowe
àfolklor marynarski
àfolklor szkolny
àfolklor złodziejski itp.
C) odrębność psychofizyczna
àfolklor dziecięcy
Folklor dziecięcy nie jest folklorem określonego środowiska ale wieku. Ważnym jest fakt, że każde dzieciństwo związane jest z określoną dorosłością terytorialną społeczeństwa.
Żyjąc w różnych strukturach dorosłych dzieci przejmują ich sposób bycia, obyczaje, język. Do pewnego wieku dzieci są bardzo chłonne na egzotykę wiejską i na to co się wokół nich dzieje. Wtedy też są pod największym wpływem najstarszego pokolenia.
Od najmłodszych lat dziećmi spotykają się z innymi dziećmi i dziećmi efekcie tworzą nową , niezależną grupę społeczną.
CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA FOLKLORU
Na folklor składają się m.in.
· twory wizualne (rysunek)
· twory słowne (wyliczanka, rymowanka)
· twory gestyczne (skakanka, gra w klasy)
· twory metodologiczne świadome i wszystkie słowne tj.:
1. artykułowane (piosenka, zagadka, bajka)
2. nieartykułowane(formułki magiczne, wypowiedzi opisowe, ikoniczne, pantomimiczne, ruchowe, konstruktywne wypowiedzi, zabawki)
Bracia Grimm uważali poezję ludową za anonimową, kolektywną i pochodzenia boskiego. Ludwik Johan Arhin ludowy twór uważał za taki, którego ludzie nie mieli świadomości.
Twory folklorystyczne funkcjonują jako własność ogólna przekazywalna tradycją z pokolenie na pokolenie.
W folklorze zbiorowym występuje autor zbiorowy, którym są kolektywy terytorialne, środowiskowe i profesjonalne. Należą do nich:
· folklor, którym dorośli posługują się w pracy z dziećmi.
· folklor, który dzieci tworzą same.
· gdy dzieci z folkloru dorosłych biorą coś i adaptują dla siebie, tworzą się słowne zwyczaje kultury.
· folklor bezimienny: dzieci czerpią z twórczości dorosłych nie wiedząc nic o autorze, nie szanując jego praw, przekręcając jego teksty, skracając lub dopowiadając.
TWORY FOLKLORU WEDŁUG ICH GENEZY:
Twory folkloru wywodzą się z zabawy i jej wpływu na dziecko. Zabawy te mają charakter doraźny i praktyczny. Każda zabawa ma jakieś znaczenie. Dorośli mogą w sposób usprawiedliwiony i nie naruszający powagi dorosłości uczestniczyć w folklorze dziecięcym i przeżywać to wraz z dzieckiem.
CELE FOLKLORU postrzegane przez dorosłych:
· walory obrazowania
· metafora
· skrót myślowy
· walory ekspresji brzmieniowej i dramatycznej
PODZIAŁ FOLKLORU:
· Twory powołane przez anonimowego i kolektywnego nadawcę dorosłego.
Wpływ na twory tego okresu to obecność rodziców i obecność utworów lirycznych w życiu dziecka.
Retoryczna oracja zwrócona do dziecka ma na nie wpływ, często bywa zapamiętana co przejawia się w przekazywaniu tych właśnie oracji młodszemu rodzeństwu.
· Twory będące wynikiem adaptacji przez dziecka różnych elementów kultury dorosłych.
Twory te przekazywane są prze dzieci między sobą, ale i przez dorosłych dzieciom.
Wynikają z obserwacji dzieci w dowolnym wiejskim folklorze obyczajów i zwyczajów.
· Twory produkowane przez same dzieci:- są to twory, które dotyczą wieku niemowlęctwa i bardzo małych dzieci, związanych bezpośrednio z dorosłymi.
Do tworów tych należą: wyliczanki, rymowanki, przekręcani językowe.
TWORY:
Przedmioty, utwory itp. wchodzące w skład folkloru dziecięcego, np.:
· piosenka
· kołysanka
· wystrzyganka
· zagadka
· przysłowie
· kalambur
· teksty gry
· gra
Składają się one ze związków semointyczno- foniczno- magicznych, irracjonalnych i ekspresyjnych.
· zabawki zrobione przez dorosłych
· przedmioty, które w oczach dziecka zmieniają się w zabawki (np. kamyki czy patyki)
· formułki słowne i gestyczne (nie wolno przejść po szczelinach w płytach chodnikowych)
TWORY WERBALNE(słowne)nazywane są rymami. Obejmują wyliczanki, rymowanki, magiczne formułki, aforyzmy, wierszyki okolicznościowe, zagadki, partykuły słowne.
PODZIAŁ TWORÓW WG. FRANCISZKA KREČEK
1) metowania (wyliczanki)
2) rymowanki dziecięce dotyczące zwierząt i roślin
3) głosy zwierząt
4) piosenki śpiewane przy robieniu piszczałek wierzbowych
5) rymowanki dotyczące deszczu, słońca lub też określonych przyczyn
6) rymy związane z zabawianiem dzieci, np. huśtanie dzieci na kolanach
7) aliteracje np. nie pieprz Piotrze wieprza…
8) zagadki często przechodzące w grę wyrazów
9) rymowanki na pewne święta
10) gry i zabawy
FOLKLOR DZIECIĘCY:
FOLKLOREM DZIECIĘCYM nazywamy: wszystkie formy ekspresji dziecięcej, niezależnie od tego czy są one własne, od siebie, czy zaczerpnięte ze świata zewnętrznego (np. od dorosłych). Nie ważne jest również czy są one spontaniczne, oryginalne czy mimetyczne. Innymi słowy folklorem dziecięcym będziemy nazywali wszystko to, co jest przedmiotem aktywnego działania i uczestniczenia dzieci w kategoriach czynności nie praktykowanych, ale zabawowych np.
A) FORMY SŁOWNE
B) STRUKTURY RUCHOWEGIER I ZABAW
C) PRZEDMIOTY MATERIALNE (zabawki) WYKONANE PRZEZ DZIECI
D) SPOSOBY organizowania przedmiotów (np. karty do gry wykorzystywane do budowy domku)
E) OBYCZAJ DZIECIĘCY – wewnątrz środowiska dziecięcego
TWORAMI- nazywamy przedmioty i twory folkloru dziecięcego
Do tworów folkloru dziecięcego zaliczamy:
1) piosenka
2) kołysanka
3) wystrzyganka
4) zagadka
5) przysłowie
6) kalambur
7) tekst gry
8) gra
9) rymowanka
10) zabawki
11) przedmioty, które w oczach dziecka zmieniają się w zabawki (np. kamyki, patyki, piórka)
12) formułki słowne i gestyczne (zachowania podczas wykonywania nudnych rutynowych czynności np. liczenia klocków)
Wszystkie twory można nazwać wytworami wyobraźni, pomysłowości czy ekspresji dziecka. Twór zawiera w sobie jednak mniej niż wytwór. Twór jest bliższy niż wytwór. Kojaży się ze słowem potwór.
CECHY FOLKLORU DZIECIĘCEGO-
1) pamięciowość czyli istnienie w pamięci
2) okazjonalność
3) jego istnienie w wykonywalności
4) otwartość
5) synkretyzm
Na czym polega pamięciowość?-
Odbiorca i nadawca folkloru są analfabetami. Tekst przekazywany jest za pomocą języka werbalnego jak i języka gestów. Twory są naturalne i proste. Naturalne są zwłaszcza twory folkloru dziecięcego. Istnienie w pamięci.
PAMIĘTANIE RYMU:
Główny twór jest najczęściej rymowany. Rymy stoją blisko, padają najczęściej na słowa znaczące. Rymy są łatwe do zapamiętania, a ich odtworzenie nie sprawia problemu. Pary wyrazów rymujących się dominują nad całym tekstem. Tak najczęściej bywa w rymowankach dziecięcych. Jeżeli rymy padają na imiona zawartość między rymami jest czynnością wyrażoną lapidarnie. Rymy, wyrazy, które się rymują maja potencję fabułotwórczą. Zbitka rymów, przypadających na imiona prowokuje do rymowanek zwięzłych, w formie apelu, aforyzmu, przysłowia bądź przezwiska, np.
JANEK - DZBANEK
Twory rymowane SA najłatwiejsze do zapamiętania.
PAMIĘTANIE TWORU GIERNEGO
Zapamiętywanie tworów nie rymowanych jest zupełnie inne, np. tekst dramatycznego obrazka. Zapamiętywanie następuje za pomocą schematu klasycznego dialogu. Kolejne pytania zacieśniają krąg. Teksty śpiewane podczas zabawy zapamiętywane są dzięki linii melodycznej. Są wzmocnione pamięcią stałego układu ruchowego i rytmicznego.
TWORY FOLKLORU - CHARAKTERESTYKA
ŚPIEWANKA- tzw. gorsze śpiewanie, śpiewanie nienauczone, nieporadne (może być np. ptasia śpiewanka) należy do zachowań dzieci opierających się na naśladowaniu zwierząt. Tekst śpiewany nie musi być gotowy wcześniej, może powstawać w czasie ekspresji wokalnej. Gdy towarzyszy temu układ choreograficzny mamy doczynienia ze SKAKANKĄ.
WYKRZYKANKA –nic nie znaczące wykrzyczenie słów towarzyszące zazwyczaj dużej ekspresji, np. „Polska gola”, „kukuryku” itp.
Wykrzykanki są tekstami nie artykułowanymi- rodzącymi się w wyniku upojenia naturą. Każdy tekst słowny podobny gwałtownej, dramatycznej ekspresji nazywany wykrzykanką o ile jest przekazywany w formie krzyku.
MRUCZANKA- to inaczej ściszona, nieartykułowana śpiewanka. Jest metajęzykiem zwierząt i dzieci. Przypomina naśladowanie głosów zwierzęcych, np. niedźwiedzi czy kotów.
RYMOWANKA- krótkie zdanie opisowe lub narracyjne. Uwaga i pomysłowość autora nacelowane są na rymowanie. Na pierwszym planie należy zwrócić uwagę nie na sens i znaczenie wyrazów ale na foniczną stronę wypowiedzi.
ZAMAWIANKA- tekst o funkcji magicznej, zaklęciowej. Posiada rytm wyliczankowy zgodny z rytmem pracy.
WYLICZANKA – narracja infantylna. Jej zadaniem jest dodawać rzeczy, pojęcia, czynności do siebie bez uwzględnienia perspektywy i hierarchii. Przy wyliczaniu stosuje się często liczebnik porządkowy.
PRZEZYWANKA- dzieci przezywają się wzajemnie i skarżą dorosłym. Przekazywani nawiązujące do imion maja formę rymowanki. W folklorze dziecięcym przezywanka jest wszechobecna. Przezywanki mają charakter prześmiewczy i obraźliwy.
WYZYWANKA – podobne funkcje pełni wyzywanka, z tym, że zbudowana jest na zasadzie prześmiewczego dialogu lub pojedynku słownego. (Kto jest od kogoś lepszy?)
ZGADYWANKA – polega na przeinaczaniu rzeczywistości tak, aby drugą osobę wprowadzić w błąd tak aby nie odgadła.
WYCINKA- (wystrzyganka) wycinanie form z papieru.
kagra