ROLA POLIT. IMPERIUM OSM. W EUROPIE W XVI- XVII W.
Celem Tureckiej Ekspansji była od XVI w. Europa S-E, Azja Mn. I Afryka N.
Na pocz. Stulecia posiadł. Ich obejmowały:
v ANATOLIĘ (Azja Mn.- ludność turecka)
v Kraje Płw. Bałk.
v Mołdawię- status lenny
v Wołoszczyzne- status lenny
v Cz. N. wybrzeży M. Czarnego.
Większość podbitych krajów stanowiły prowincje imperium.
Wasalem tur. Był CHANAT KRYMSKI (OD 1474). Turcy wyparli z Krymu Genueńczyków, zdobywając ich ost. Twierdzę- KAFFĘ.
Sułtan MEHMED II zdobywca Konstatntynopola, organizator potęgi Tur. , zostawił swoje państwo w trakcie przygotowań do nowych wypraw (ku Afryce N)
Na progu nowego stulecia stanęły przed Portą Ottomańską 2 zasadn. Zadania wojen.- polit.:
v Podbój Egiptu i Afryki N.,
v Rozprawa z Persją (gł. Rywal Turcji na E.)
v Ekspansja w Europie S- E zahamowana przez klęskę pod Belgradem)
Aby te zamierzenia zrealizować należało zlikwid. Walki o władzę w rodzinie sułtana. Walczą bracia- sułtan DŻEM i BAJEZYD. Zwyc Bajezyda. Dźem ucieka do Europy, gdzie jest obiektem antytur. intryg dyplom.
1512 nowy przewrót (janczarzy). Na tron wyniesiony SELIM. Podjął się on real. 3 wspomnianych zadań. Najpierw postanowił przeprowadzić czystki w rodzinie, aby uspokoić państwo. Chciał wyeliminować wszystkich, którzy mogli zgłaszać jakiekolwiek pretensje do tronu. Makakrę poprzedził bunt zorg. Przez czł. Jego rodziny. Do Persji zbieg łMURAD. Zyskał poparcie szacha Ismaila.
PERSJA
Szach Ismail po zwyc. Walkach z Uzbekami zjedn. Państwo perskie i zdobył Armienię, Azerbejdżan, Gruzję, płaskowyże Irańskie, Irak, Kurdystan, Mezop
Do pocz. XVIIstos. Pl.-tur. Były poprawne. Ale wkrótce T. Połasili się na Ukrainę. Dopóki Rp. W przymierzu z Krymem walczyła z Moskwą, ani Tatarzy ani Turca nie śmieli forsować swych zaborczych planów w stos. Do Ukr,.
Traktat andruszowski spowod., że T. Zacząła się bać ewent. Akcji pl- mosk przeciw niej.
1672 ATAK NA RP.
Padł Kamieniec Podolski.
X 1672 BUCZACZ
v Rp. Oddaje większą cz. Ukrainy z Podolem Turcji.
v Płaci roczny haracz
1673 CHOCIM J. Sobieski zwyc T., co otwarło mu pośr. Drogę do tronu.
1676 ŻÓRAWNO rozejm. Oparty o artykuły buczackie. Zapow. Zwrot w pol. Pl- tur.
1677 T. Atakują ros. Ukrainę. Zdobywają Czehryń.
1681 BAKCZYSARAJ
Rosja uznaje władztwo Porty nad prawobrzeżną Ukr. T. Godzi się z protekt. Mosk. Nad Zaporożem.
WĘGRY
1682 bunt antyhabsb. TOKOLY uznaje się za lennika sułtana. Porta popiera powst. Najazd na Austrię wydawał się nieunikniony.
Austria zawiera przymierze z Pl
KARA MUSTAFA oblega Wiedeń. JIII Sobieski na czele wojsk pl. I posiłków z rzeszy odnosi zwyc. (12 IX 1683)/ porta poniosła klęskę, która złamała jej siłę ofensywną.
Bezpośr. Po zwyc. Wied.
v Austria
v Pl
v Pap
v Wenecja
Koal. Antytur. 1684
Długotrwała wojna z T.
Wyprawy pl. Do Mołdawii zak. Się niepowodzeniem.
Na froncie austr- tur. Wojska ces., pod dow. Eugen. Sabaudz., ks. Ludwika Badeń., ks. Karola Lotar. Odnosiły sukcesy
1686 ZDOBYCIE
BUDY
1687 ZWYC. POD MOHACZEM
Pod wrażeniem tych zwyc. Węgrzy na sejmie w Bratysł. Uznali prawa dziedziczne Habsb. Do Węgier. (1687)
1695 wojna ros- tur. Rosjanie uderzają na Azow. Klęska. Zdobyli ją w 1696. Mieli flotę.
W państwie Ismaila mieszk. Obok siebie ludy i plemiona stanowiące mozaikę etn., język. I rel. Obok ludów osiadłych- wys. Kult. Rolna, żyły plemiona kocz., trudniące się hodowlą bydła. Char. cechą rozwoju tych plemion było, że mimo zach. Trad. Obyczajów panowały u nich stos. Społ. Typowe dla feud. W Iranie cz. Chłopów był wolna. Ich wolność była jednak poważnie ograniczona.
W Iranie uznano szyityzm (forma imamizu) za rel. Państwową.
Turcy byli sunnitami. Uważali oni szyitów za heretyków. Zawiści rel. Ułatwiały sułtanom tur. I szochom per. Bezustanną walkę (w. XVI- XVII)
ISTOTĘ PERMAMENTNEGO KONFLIKTU TURECKO= PER. STANOWIŁY SPORY O ZIEMIE POGRAN., I RYWAL. O HEGEMONIĘ W AZJI MN.
Udzielenie schronienia Muradowi Selim uznał za powód do wojny.
W Porcie wymordowano 40 tys. szyitów tur. (1511-12)
1514 CZAŁYDRAN rozstrzyg. Bitwa. Totalne zwyc. Turków (gł. dzięki artylerii).
Granice Turcji przesunęły się zznacznie na E. Drobne państewka kurdyjskie, stan. Swoisty pas bezp. Oddzielający Portę od Persji zostały włączone do Turcji. To nie oznaczało upadku Persji
Szachowie w dalszym ciągu prowadzili pol. Antytur, co w ciągu XVI i XVII w. wykorzystywały państwa europ. , szachując Portę Ottomańską.
Przed Portą otworzyła się droga ekspansji na S-E ku krajom arab.
PAŃSTWO MAMELUKÓW-
v Eg
v Syria
v Hedżas (ma go szeryf Mekki, a ten podlegał sułtanowi mamuleckiemu)
Przed napaścią Turków p. mam. Przeżywało ciężki kryzys. Zniżka cen, zniżka pieniądza, ruina Gr. Eg. , bunty w wojku, upadek autorytetu władców. Gospodarka dobita, kiedy odkryto nową drogę do Indii (wokół przyl. Dobrej Nadziei).
1516 sułtan mamul. Kansu al.- Ghuri decyd. Się na walkę z Turcją.
1697 ZENTA Eug. Sab. Gromi T.
1699 KARŁOWICE
v Przejście all Węgier i 7 grodu (bez Banatu) na Habsb.
v Rp. Odzyskuje Podole icz. Ukrainy
v Wenecja ma Moreę i Dalmację
v Rsja ma Azow.
Agresywna siła Imperium Ottomań. Została definitywnie złamana. Dla Europy powstał nowy problem- jak zlikwidować i podzielić Turcję
Selim wkracza do Syrii
MAJR DABIK- śmierć Kansu. Rozbicie wojsk mamul.
OTWARCIE DROGI DO ŚWIATA ARAB.
Zajęcie Aleppo i Damaszku.
Armia Selima pokonuje pustynię i góry
Pod Kairem- zwyc. Selima
1517 szturm Kairu
All imperium mamul w rękach tur. Szeryf Mekki uznaje Selima za opiekuna re. Muzułm.
Z chwilą podboju p. mamul. Wraz ze św. Miejscami Mekką i Medyną sułtan tur. Stał się najpotężn. Władcą w świecie islamu.
SULEJMAN WSPANIAŁY
Szczytowy okres potęgi ottomnań. Za jego rządów ekspansja była na E. W wojnach z Persją zdobył Azerbejdżan. Potem skier. Się ku Mezpopt. Zdobył Bagdad. Turcy dotarli do Jemenu i Zat. Perskiej, a nawet do wybrzeży Indii.
W swej pol. Na Bliskim E., Turcy dążyli do odrodzenia lewant. Dróg handl. Od tego zależał rozwój Eg. I Syrii. Polit. Tur. Spotkała się tu z przeciwdziałaniem portug.
ANTAG. TUR- PORTUG. Silnie uwydatnił się na terenie Abisynii. Etiopia zajmowała ważne miejsce na interesujących oba p. szlakach handl.
Od 1534 Turcja znajd. Się w stanie wojny z Abisynią. Opanowanie all kraju wobec przeciwdziałania Portug. Było nie możliwe.
JEMEN
Bezustanna walka miejsc. Imamów.
WYBRZEŻE AFRYKI N. opanowali Algier, kraj korsarzy. Ich wódz Chaireddin Rudobrody został mianowany dow. Floty tur. W tamtym rejonie. Jego zuchwałe łupiestwa na M. Śródz., wyprawy na wybrzeża hiszp. i wł., zwł. Zajęcie Tunisu spowod. INTERW. CES. KAROLA V.
Wyprawa ces. Do Tunisu- pełne zwyc. KV. Dawny bej, jako wasal hiszp. został przywr. Do władzy.
1541 całk. Klęska floty hiszp. u wybrzeży Algieru- kres interw. Ces. KV w sprawie N. Afryki. Dostała się ona całk. W ręce tur.
MOHACZ I WĘGRY
Walki o Algier i Tunis zw. Były ściśle z europ. Polit. P. Osmanów.
Mimo klęski zadanej im przed laty przez Hunyadego, Turcy nie zrezygnowali z zamiaru podboju Węgier. Panowanie Sulejmana Wspaniałego upłynęło pod znakiem nieust. Podbojów.
1521 armia Sulejmana zdobyła BELGRAD, kluczową twierdzę, broniącą dostępu do Węgier.
Aby lepiej się przygotować do podboju w 1522 zajął RODOS (zakon Joann.). dzięki temu umocniło siępanowanie Turków w E. Cz. M. Śródz.
Teraz Turcy skier. Się ku Węgrom. W oblicz niebezp. Kraj ten został pozost. Wł. siłom.
Ludwik II Jagiell. Zmuszony został do samodzielnego postawienia czoła potędze Osm. Jego wojska- liczebniei jakośc. Nie dorównywały oddziałom tur. Ani janczarom ani artylerii tur (Węgrzy jej po prostu niemieli)
29 VIII 1526 MOHACZ
pogrom Węgrów, śmierć Ludwika II Jag.
Sulejman wkracza jako zwyc. Do Budy i Pesztu.
Od klęski pod Mohaczem ten, dotąd niezal. I dobrze rozw. Się kraj, stał się areną rywal. I wojen tur- habsb.
Po śm. LIIJ. Sukcesję węg. Omawiano na kongresie wied. 1515. Na władcę wybrano habsb. Ferdynanda (brat KV).
Czesi na wieść o klęsce pod Mohaczem na króla wybrali Ferd.
Opozycja antyhabsb. W Tohai na króla obrała JANA ZAPOLYIĘ, wojewodę 7grodzk.
XI 1526 koronuje się na króla Węgier.
W tym czasie sejm w Bratysł. Obrał królem Ferd.
Wybór Zapolyi oznaczał pocz. Walki Węgrów przeciw Habsb. W WALCE TEJ SZUKAŁ POMOCY Zapolya u wrogów Habsb.- od FR. do TURCJI (w Pl. Też). Otrzymał pomoc fin. Od Franciszka I. i tak przegrywał. Musiał uciekać z Węgier- do Pl, potem do 7grodu. Uznał pomoc Fr. I Pl. Za iluzoryczną. Jedyny ratunek widział w Turcji. Uznał się jej lennikiem (1528). Pl. Okazywała Zapolyi życzliwą neutr.
Nie wyszła dalej ze wzgl. Na Habsb. I reakcję pap. Klemensa VII, który wyst. z gwałtowną akcją dyplom. Przeciw Zapolyi.
Pozyskawszy pomoc Turków, Z. Odzyskał przy ich pomocy Węgry i koronę św. Stefana.
To oznaczało otwarty konflikt habsb.- tur.
Armia tur. Stanęła pod murami Wiednia (1529). Kilka lat później dotarli do Styrii.
Wówczas ujawniła się fikcja pojęcia idei Rei Publicae Chrystianae. Franciszek I nawiązał ścisłe kontakty z Sulejmanem.
KV nawiązał kontakty z Persją szyicką.
1536 formalny traktat przyjaźni (Fr.- Tur.)- układ handl.+ antyces. Przym zaczepno- odporowe- współdziałanie na morzu. Ponieważ Fr. Nie miała floty, pomagała Turcji kasą dla korsarzy. Traktat ten zapewniał też Fr. I katol. Na terenie Imperium Osmań. Opiekę konsulów fr.
...
zabmar