WYKŁAD II.doc

WYKŁAD II

Testy w Polsce – stan prawny,
kwestie etyczne, zwyczaje przyjęte w środowisku

Konstytucja R.P.

Art. 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 17 ust. 1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów  w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.

Zawód zaufania publicznego

Definicję zawodu zaufania publicznego zawiera projekt ustawy:
O sprawowaniu przez samorządy zawodowe pieczy nad należytym wykonywaniem zawodów zaufania publicznego i o nadzorze nad działalnością samorządów zawodowych oraz o zmianie niektórych ustaw.
Projekt zwraca uwagę na bardzo istotne cechy decydujące o zakwalifikowaniu danego zawodu jako zawodu zaufania publicznego.

Wykonywanie zawodu zaufania publicznego:

1) wiąże się ze świadczeniem usług polegających na obsłudze ważnych potrzeb osobistych lub gospodarczych;

2) ze względu na występowanie szczególnej więzi zaufania między osobą świadczącą usługi w ramach wykonywania zawodu a usługobiorcą może wiązać się z dostępem do informacji dotyczących sfery prywatności osoby fizycznej lub tajemnicy przedsiębiorcy;

3) wiąże się z bardzo szczegółowym uregulowaniem tajemnicy zawodowej oraz gwarancją, że uchylenie obowiązku przestrzegania tej tajemnicy, może nastąpić tylko wyjątkowo i tylko w sytuacji prawem przewidzianej;

4) może być wykonywany przez osoby dopuszczone do jego wykonywania po sprawdzeniu, na zasadach i w trybie określonych
w przepisach właściwych dla danego zawodu zaufania publicznego, wiedzy i umiejętności niezbędnych do wykonywania tego zawodu;

5) jest wykonywany, w ramach form określonych w przepisach właściwych dla danego zawodu zaufania publicznego,
bez stosowania zasady kierownictwa, określonej w przepisach
prawa pracy;

             
6) wymaga do należytego wykonywania określenia odpowiednio sformalizowanych zasad etycznych jego wykonywania (deontologia zawodowa) i złożenia ślubowania określonego w przepisach właściwych dla danego zawodu zaufania publicznego.

Ustawa o zawodzie psychologa

Kwestie wykonywania zawodu psychologa reguluje ustawa z dnia 8 czerwca 2001 o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów.
(Dz. U. z dnia 18 lipca 2001 r.)

Rozdział 1. Przepisy ogólne

              Art. 2. Psycholog wykonuje swój zawód samodzielnie.

              Art. 4.
1) Wykonywanie zawodu psychologa polega na świadczeniu usług psychologicznych, a w szczególności na:             

ü      diagnozie psychologicznej,

ü      opiniowaniu,

ü      orzekaniu, o ile przepisy odrębne tak stanowią,

ü      psychoterapii,

ü      udzielaniu pomocy psychologicznej.

2) Za wykonywanie zawodu psychologa uważa się także prowadzenie przez psychologa badań naukowych w dziedzinie psychologii lub działalność dydaktyczną w tym zakresie.

Rozdział 2. Prawo wykonywania zawodu psychologa

              Art. 8. Na listę psychologów wpisuje się osobę, która łącznie spełnia następujące warunki:
1) uzyskała w polskiej uczelni dyplom magistra psychologii lub uzyskała za granicą wykształcenie uznane za równorzędne w Rzeczypospolitej Polskiej,

2) posiada pełną zdolność do czynności prawnych,

3) włada językiem polskim w mowie i piśmie w zakresie koniecznym do wykonywania zawodu psychologa,

4) odbyła podyplomowy staż zawodowy, pod merytorycznym nadzorem psychologa posiadającego prawo wykonywania zawodu, który ponosi odpowiedzialność za czynności zawodowe wykonywane przez psychologa  – stażystę.

Rozdział 3. Wykonywanie zawodu psychologa

              Art. 12.
1) Podjęcie usług psychologicznych następuje za zgodą osoby (klienta) lub grupy osób (klientów) stanowiących podmiot diagnozowania
i oddziaływania psychologicznego, z zastrzeżeniem  ust. 2 i 3.
2) Zgoda nie jest wymagana w przypadkach określonych w przepisach Kodeksu karnego, Kodeksu postępowania karnego oraz w ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. Nr 11, poz. 535, z 1997 r. Nr 88, poz. 554 i Nr 113, poz. 731, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 oraz z 1999 r. Nr 11, poz. 95 z 2000 r. Nr 120, poz. 1268).
3) Zgoda na przeprowadzenie badań nie jest wymagana także w stosunku do poborowych (...).

              Art. 13.

1) psycholog informuje klienta o celu postępowania, jego przebiegu, wynikach i sposobie ich udostępniania oraz powinien uzyskać akceptację planowanych czynności (...).

              Art. 14.

1) psycholog ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z klientem, uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.
2) Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie.

3) Przepisu ust. 1 nie stosuje się, gdy:
- poważnie jest zagrożone zdrowie, życie klienta lub innych osób,
- tak stanowią ustawy.

              Art. 16. Tworzy się Komisję Ekspertów do realizacji zadań zawartych w art. 17 ust. 3, art. 18 ust. 3 i art. 19 ust. 1.

Art. 19.
1) Komisja Ekspertów ustala i aktualizuje listę metod i narzędzi psychologicznych zastrzeżonych wyłącznie do stosowania przez psychologów.

2) Krajowa Rada Psychologów sprawuje nadzór nad warunkami stosowania, rozpowszechniania i nabywania metod i narzędzi psychologicznych.

Rozdział 8. Przepis karny

              Art. 61.

1) Osoba, która świadczy usługi psychologiczne nie mając prawa wykonywania zawodu psychologa podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny.

2) W przypadku określonym w ust. 1, orzekanie następuje w trybie przepisów o postępowaniu w sprawach o wykroczenia.

Raport o stanie orzecznictwa psychologicznego

              Przygotowany przez Szustrową (2003) i współpracowników raport stanowi analizę norm prawnych, mających status głównie rozporządzeń ministerialnych, dotyczących orzecznictwa psychologicznego.
Termin ten w raporcie odnosi się do tych wszystkich działań zawodowych psychologa, które polegają na formułowaniu – na podstawie wyników badań psychologicznych – zarówno samodzielnych orzeczeń, jak i opinii psychologicznych.

              Raport stanowi analizę rozporządzeń i ustaw dotyczących orzecznictwa w pięciu obszarach i 26 „dziedzinach” praktyki psychologicznej.
W części analizowanych dziedzin zapisy wręcz sugerują użycie testów psychologicznych (oznaczono to dalej jako – T). Jedynie w dwu sytuacjach istnieje opracowana metodyka tego typu badań (M). Psycholog w większości przypadków ma status członka zespołu orzekającego, w części zaś przypadków samodzielnego eksperta (E).

I. OŚWIATA

1. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna  (T)

II. WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI

2. Biegli sądowi (E)

3. Rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne

4. Placówki resocjalizacyjne (wychowawcze, ośrodki opiekuńczo-wychowawcze i szkolno-wychowawcze)

5. Zakłady poprawcze i schroniska dla nieletnich

6. Więziennictwo (E)

III. ZDROWIE I OPIEKA SPOŁECZNA

7. Uzależnienie od alkoholu (E)

8. Przymusowe leczenie osób chorych psychicznie

IV. OPIEKA SPOŁECZNA

9. Domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży (T) (E)

V. SŁUŻBY MEDYCYNY PRACY

10. Transport kolejowy  (T)(M)

11. Morskie statki handlowe (T)

12. Kierujący pojazdami, instruktorzy i egzaminatorzy nauki jazdy (T)(M)

13. Jednostki ochrony przeciwpożarowej (T)

(wymagania: II>70, brak organicznych uszkodzeń mózgu !!!)

14. Biuro Ochrony Rządu  (T)

15. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (T)

16. Ochrona fizyczna  (T)(E)

17. Pozwolenie na broń  (T)(E)

18. Działalność związana z produkcją i obrotem materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją  (T)(E)

19. Działalność związana z produkcją i obrotem materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją – przeznaczonymi do użytku cywilnego  (T)(E)

20. Detektywi (T)(E)

21. Inspektorzy transportu drogowego  (T)(E)

22. Kandydaci do urzędu sędziego (prokuratora i kuratora sądowego – zawodowego i społecznego) (T)(E)

23. Służby dyplomatyczne

24. Zakłady górnicze

25. Energetyka (brak uregulowań prawnych, w praktyce psychologowie wydają opinie dotyczące zdolności do pracy w szczególnych warunkach)

26. Renty

Kodeks etyczno-zawodowy psychologa

              Art. 4.
Obowiązkiem psychologa jest stały rozwój zawodowy i dążenie do stałego rozwoju osobistego. Kwalifikacje psychologa powinny odzwierciedlać aktualny poziom wiedzy i technik psychologicznych. Psycholog korzysta z dorobku nauki światowej. Przyjmowanie twierdzeń i metod wypracowanych w innych warunkach społecznych i kulturowych powinna poprzedzać krytyczna analiza możliwości ich wykorzystania w naszych warunkach.

              Art. 12.
Psycholog wykazuje stałą troskę o prestiż i poziom wykonywania zawodu. Nie udostępnia specyficznych technik diagnozy psychologicznej osobom nieprzygotowanym do ich kompetentnego stosowania. Psycholog przeciwstawia się podejmowaniu działalności psychologicznej, a zwłaszcza stosowaniu specyficznych technik diagnostycznych i terapeutycznych przez osoby nie posiadające kwalifikacji psychologicznych.

              Art. 20.
Osobom korzystającym z diagnozy i terapii psychologicznej psycholog udziela informacji o stosowanych metodach i uzyskanych wynikach, kierując się dobrem tych osób. Psycholog unika postępowania stwarzającego ryzyko zagrożenia wartości cenionych przez klienta a także okazji do błędnej interpretacji podawanych informacji. W wypadkach wątpliwych psycholog upewnia się, czy informacje zostały właściwie zrozumiane.

Prawo autorskie

   Prawo autorskie regulowane jest przez Ustawę z dnia 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

   Przedmiot ochrony. Przedmiotem ochrony prawa autorskiego jest  utwór.

W praktyce zawodowej psycholog może się najczęściej spotkać, lub może być twórcą następujących utworów:
- testy psychologiczne,
- ekspertyzy, opinie (z zastrzeżeniem, że nie są to jednocześnie dokumenty urzędowe),
- narzędzia badawcze,
- programy warsztatów terapeutycznych.

Prawa autorskie osobiste przysługują tylko twórcy. Najważniejszymi prawami osobistymi są m.in.:
1. Prawo do autorstwa utworu.
2. Decyzja o pierwszym publicznym udostępnieniu.
3. Prawo do integralności utworu – czyli prawo do nienaruszalności jego treści i formy oraz do jego rzetelnego wykorzystania.
4. Prawo do nadzoru nad sposobem jego wykorzystania.

             
Prawa autorskie majątkowe mogą być oddzielone od twórcy. Dwa podstawowe prawa majątkowe twórcy to:
- prawo do korzystania z utworu,
- prawo do rozporządzania utworem.
Z powyższymi prawami związane jest jeszcze trzecie ważne prawo do wynagrodzenia za korzystanie z chronionego utworu.

Inne regulacje

–        Standardy dla testów stosowanych w psychologii i pedagogice Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologicznego

–        Deklaracja zasad etyczno-zawodowych doradztwa personalnego w zakresie poszukiwania i selekcji kadr Stowarzyszenia Doradców Personalnych

Regulacja wykonywania zawodu psychologa w świetle prawa wspólnotowego

–        Gospodarka Unii Europejskiej oparta jest m.in. na realizacji czterech swobód przepływu: towarów, kapitału, osób i usług.

–        Generalną przyjętą zasadą jest zasada, że osoba, która uzyskała kwalifikacje w jednym państwie członkowskim może wykonywać na tej podstawie swój zawód na całym terytorium UE.

–        Zawód psychologa należy jednak do grupy tzw. zawodów regulowanych nie uregulowanych,  tzn. nie ma specjalnej dyrektywy poświęconej zawodowi psychologa, choć uznaje się, że zawód ten może podlegać specjalnym unormowaniom.

–        W konsekwencji, tzw. przeniesienie kwalifikacji
– np. z Polski do innego kraju – wymaga potwierdzenia kwalifikacji w kraju przyjmującym.