Czas nas goni.pdf

Czas nas goni

"10 minut później: trąbka", siedmiu reżyserów jak siedmiu samurajów

wyruszyło na starcie z czasem

Czas nas goni, ale my też gonimy czas. Jak bardzo jesteśmy w jego niewoli,

ale też do jakiego stopnia możemy nim władać? Oto pytanie, jakie Wim

Wenders zadał sześciu podobnym sobie filmowcom z tyluż krajów: każdy

otrzymał 10 minut. Powstał film niezwykły: „10 minut później: trąbka”, jako że

po upływie tego czasu sygnał muzyczny zawiadamia autora o zakończeniu.

ZYGMUNT KAŁUŻYŃSKI

Sam Wenders wywiązał się w sposób prosty: posłużył się typowo filmowym

sposobem operowania czasem, czyli tzw. suspense: upływające minuty grożą

katastrofą, jeśli nie uda się jej powstrzymać. W pustynnej okolicy Ameryki, zdaje

się w Arizonie, mężczyzna, który zatruł się skażoną żywnością, rozpaczliwie szuka

ratunku. Posterunek sanitarny przy autostradzie jest nieczynny, więc jedzie on

przez wyludnioną okolicę w nadziei na pomoc. Widz uczestniczy w jego stanie: ma

on ataki halucynacji, traci na chwilę przytomność, wypuszcza kierownicę z ręki,

droga dwoi się i troi w jego oczach i w naszych – czy mu ktoś pomoże? Nie powiem

tego, skoro suspense to suspense, zaś po Wendersie można było spodziewać się

więcej.

Również Spike Lee zajął się czasem od strony praktycznej, ale z wnioskiem dalej

idącym: jak politycy korzystają z niego bądź go przyspieszając, bądź opóźniając.

Są to wywiady z dziennikarzami oraz działaczami, którzy opowiadają, jak

gubernator stanu Floryda, brat obecnego prezydenta George’a Busha, uniemożliwił

Murzynom (zwolennikom kandydata republikańskiego) głosowanie przez

wyznaczanie terminów dla nich niemożliwych, z racji np. ich odległego

zamieszkania, i jak następnie posłużono się zwłoką w liczeniu głosów w tymże

stanie, by przepchnąć zwycięstwo Busha, mimo że jego kontrkandydat miał

przewagę. Toteż raz po raz słyszy się zarzuty, że „Bush ukradł prezydenturę”.

Zegarek okazuje się bronią w rękach manipulatorów.

Ci dwaj filmowcy zajęli się czasem w jego codziennej użyteczności; następni

uczestnicy antologii potraktowali sprawę głębiej. W odcinku Jima Jarmuscha

aktorka ma przerwę między występami, którą przeczekuje w wozie-garderobie. Pali

papierosa, sprawdza kostium, pada parę obojętnych słów ze strony

współpracowników. To wszystko. Czas pusty, czas bez znaczenia, czas, który staje

się nieobecny. W ciągu 10 minut, w trakcie których „nic się nie dzieje”, kino daje

nam odczuć to, czego się nie odczuwa. Ktoś powiedział o życiu, że jest jak

sandwicz: na początku i na końcu dużo buły, w środku kawałek szynki: jakieś

piękne ważne przeżycie. 10 minut Jarmuscha jest to analiza buły: chwila

zastanowienia się również nad nią, czy nie powinna i ona mieć swojej wartości?

Również odcinek Hiszpana Victora Erice przynosi ważną refleksję: o krańcowych

różnicach znaczenia czasu. Na bieliźnie, w którą zawinięty jest noworodek, pojawia

się plama krwi. Która rośnie, rośnie, rośnie, co zauważamy tylko my widzowie, bo

otoczenie zajęte jest czymś innym: kucharka zagniata ciasto, drwal rąbie drzewo,

matka, leżąca obok, zmęczona odpoczywa. Ale gdy krew rozprzestrzeniła się na

całą pieluszkę, podnosi się alarm – noworodek nie miał podwiązanej pępowiny, ale

teraz mu się ją bandażuje. Wszystko odbywa się bez jednego słowa, ale parę razy

pojawia się tytułowa strona gazety: jesteśmy w dniu 28 czerwca 1940, kiedy to po

pokonaniu Francji armia niemiecka wkracza do Hiszpanii. Czas politycznej historii

skrzyżowany z czasem, gdy waży się los dziecka. Nie mają ze sobą nic wspólnego.

Podobne sprzeczności nie do pogodzenia różnych czasów występują też u trzech

pozostałych autorów. Fin Aki Kaurismaki (jego film „Człowiek bez przeszłości” jest

jeszcze w naszym repertuarze) zatytułował swój odcinek „Psy nie mają piekła”; jego

bohater, przeciętny, pozbawiony wyrazu, mówiący monosylabami, wychodzi

z więzienia i zaraz potem emigruje do Rosji, zaangażowany do pracy na Syberii:

w ostatnim obrazie wsiada do pociągu do Petersburga. Po pobycie w celi udaje się

na wyjazd w okolicę krańcową, która będzie dla niego równie obojętna jak

poprzednio był kryminał. Czas tu nie miał znaczenia i może być zastąpiony przez

byle jaki czas gdzie indziej: dla psów nie ma ani piekła, ani raju, zaś wszelkie

czasy, choćby z pozoru jaskrawie odmienne, równoważą się dla kogoś

wyobcowanego z życia. Chiński filmowiec Chen Kaige w „Domu głęboko ukrytym”

pokazuje okolicę Pekinu, w której stare domy zostały rozebrane pod budowę nowej

dzielnicy. Na tym ogołoconym terenie maniak – może nawet chory umysłowo – ma

wizję zaginionych zabytków i nakłania eskortujących go, szydzących z niego, do

wydobywania wizyjnej nieistniejącej wazy starożytnej, która tłucze się – ale tylko

w jego oczach! – wskutek niezręczności eskorty, która dusząc się ze śmiechu

udaje, że mu pomaga. Gdy jednak samochód przewożący ich uderza o przeszkodę

i schizofrenik oświadcza, że trafiono na nowe znalezisko, okazuje się, że

rzeczywiście pod kołem znajduje się staroświecki dzwon. Ironia godzi tutaj

w niewrażliwych na przeszłość, oderwanych od dziedzictwa czasu, którego

doniosłość odczuwa jedynie – obłąkany.

Ale najdalej w owej antologii posunął się Werner Herzog, którego 10 minut nosi

demonstracyjny tytuł: „10 tysięcy lat starsi”. Jest to reportaż o plemionach

tubylczych w Brazylii, do których cywilizacja co prawda dotarła – plączą tu się

jakieś puszki po coca-coli – ale którzy z uporem nie zmieniali życia, zwyczajów,

ubiorów, czy raczej ich braku, i na prośbę filmowca wykonują taniec myśliwski,

niezmieniony od owych 10 tys. lat, mieszczących się obecnie w 10, ale minutach,

kina. Jakie może mieć znaczenie to skąpe odliczanie czasu dla dzisiejszego widza

wobec sposobu egzystencji odwiecznego i który przynosi szczęście tym jakoby

zatrzymanym w rozwoju. Czy Herzog występuje jako przeciwnik postępu w rodzaju

naiwnych obrońców prymitywu, jacy się od czasu do czasu trafiają? Z pewnością

nie: spełnia tylko zamówienie cyklu „Trąbka”. Jesteśmy rozdarci między dwie

postawy: poczucie władania czasem albo podleganie czasowi.

W sumie „Trąbka” daje przegląd stylu siedmiu czołowych filmowców światowych

oraz ich poglądów na czas i stanowi zapewne najbardziej oryginalną pozycję

sezonu.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: