Źródła historyczne wskazują, że w Polsce po raz pierwszy zastosowano metody wychowania poprawczego w stosunku do nieletnich, w przytułku dla sierot założonym w 1629 roku w Warszawie i prowadzonym przez Bractwo Niemieckie.W 1736 roku w Warszawie został założony przez biskupa Rostkowskiego pierwszy dom poprawczy. Podstawowym zadaniem domu poprawczego było poskromienie i poprawa złych swawolnych ludzi. Poprawę tę miano osiągnąć przez przygotowanie do zawodu, systematyczne i obowiązkowe wykonywanie pracy podczas pobytu w zakładzie. Wychowankowie zobowiązani byli również do odbywania praktyk religijnych pod nadzorem duchownego.W 1862 roku utworzony został zakład w Mokotowie, który przeznaczony był dla chłopców w wieku 6-16 lat a podstawę przyjęcia do tego zakładu stanowiły:kara sądowa lub policyjna, złe skłonności w postępowaniu, bezskuteczne stara-nia rodziców i opiekunów oraz pozbawienie opieki rodzicielskiej.Podstawowym zadaniem zakładu było; skłonienie do określonej poprawy oraz wzbudzenia uczciwości, nauczania pisania, pracowania i czytania. W pracy wy-chowawczej przestrzegano dobrego obchodzenia się z podopiecznymi i budze-nia pozytywnych zainteresowań. Rygor w zakładzie był surowy, przestrzegano zasadę izolacji. Wychowankowie nie mogli być odwiedzani ani przez rodziców ani przez krewnych przez okres pobytu w zakładzie. W ciągu dnia przebywali wspólnie, na noc rozdzielano ich do poszczególnych cel. Wychowanków rozpo-znawano według numerków, zatajenie nazwisk miało strzec ich przed później-szym ostracyzmem.W 1871 roku powstało Towarzystwo Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych. Towarzystwo to przyjęło zasadę, iż początkowo osady i przytułki będą urządzane wyłącznie dla chłopców. Organizacja osady w Studzieńcu wzorowana była na podobnych placówkach działających we Francji i Szwajcarii. Organizacja osady polegała na tworzeniu małych kilkunastoosobowych grup tzw „rodzin” kierowanych przez wykształconych wychowawców. Każda rodzina mieszkała w oddzielnym domu. Zgodna i harmonijna atmosfera miała sprzyjać wzajemnemu oddziaływaniu wychowawczemu, mającemu na celu poprawę każdego członka „rodziny”. W Studzieńcu przyjęto system progresywny. Każdy z wychowanków rozpoczynał swój pobyt od klasy I, aby móc dojść do najwyższego stopnia poprawy uprawniającego do zwolnienia z zakładu, to jest do klasy IV. Z przejściem do każdej klasy związane było uzyskanie większych uprawnień i przywilejów. Złe sprawowanie lub naruszenie regulaminu zakładowego mogło zawsze spowodować degradację do klasy niższej. System progresywny oparty był na indywidualnej ocenie każdego wychowanka i nie pozostawał w sprzeczności z jego przynależnością do zespołu. Stosowane były indywidualne nagrody kwartalne. Na nagrodę zasługiwał ten nieletni, który w opinii wszystkich wychowanków grupy okazał się najlepszym i najbardziej wzorowym oraz godnym do naśladowania. Istniała również nagroda zbiorowa, otrzymywała ją co tydzień ta „rodzina”, która mogła się postrzycić wysokimi wynikami w pracy i w nauce oraz wzorowym zachowaniem. Zakład w Studzieńcu był jednym z trzech zakładów wychowawczo-poprawczych na ziemiach polskich aż do ogło-szenia kodeksu karnego.Uchwalenie w 1932 roku Kodeksu karnego, spowodowało konieczność dokonania podziału istniejących zakładów wychowawczo-poprawczych na zakłady wychowawcze i poprawcze, a także konieczność uruchomienia nowych zakładów. Pod koniec 1938 roku w Polsce istniało już 8 zakładów poprawczych dla chłopców i 3 dla dziewcząt.Wybuch II wojny światowej spowodował przerwę w działalności zakładów dla nieletnich. Po wojnie w 1946 roku powołano formalnie 3 zakłady poprawcze dla chłopców. Zakłady te podporządkowano Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicz-nego. Ich funkcjonowanie nie różniło się początkowo od funkcjonowania zwy-kłych więzień. W 1946 roku zakłady poprawcze przejęte zostały przez Minister-stwo Sprawiedliwości i ich dalszy rozwój przebiegał w ramach tego resortu. W 10 lat później w Polsce funkconowało już 20 zakładów poprawczych, a pod ko-niec lat siedemdziesiątych – blisko 40. W tym czasie nie tylko rozbudowano sieć zakładów poprawczych, ale także poprawino warunki higieniczno-sanitarne poprzez likwidację zakładów posiadających najgorsze warunki lokalowe, do niektórych z nich wprowadzono psychologów i psychiatrów, którzy włączyli się w proces resocjalizacji nieletnich. Istniejące zakłady sprofilowano ze względu na kryteria płci, wieku, stopnia rozwoju umysłowego, stopnia wykolejenia spo-łecznego i stanu zdrowia psychicznego.w latach siedemdziesiątych funkcjonowały w polsce następujące rodzaje zakładów poprawczych:-odrębne zakłady dla dziewcząt i chłopców w wieku 13-15 lat o normalnym rozwoju umysłowym,-zakłady dla dziewcząt w wieku powyżej 15 lat o normalnym rozwju umysłowym,-zakłady dla chłopców w wieku powyżej 15 lat o normalnym rozwoju umysłowym i nizbyt głębokim stopniu wykolejenia społecznego,-zakłady dla chłopców znacznie opóźnionych w nauce, lecz nie upośledzo-nych umysłowo,-zakłady dla chłopców głęboko wykolejonych społecznie ( zakłady spe-cjalne o surowym rygorze),-odrębne zakłady dla dziewcząt i chłopców upośledzonych umysłowo ( zakłady specjalne z odpowiednimi szkołami)-zakłady dla chłopców z odchyleniami psychicznymi ( zakłady leczniczo-wychowawcze).Organizację pracy w zakładach poprawczych i zasady pobytu nieletnich regulo-wał wówczas tymczasowy regulamin zakładów poprawczych z 1951 roku, który został zastąpiony nowym regulaminem dopiero w roku 1983. Zakłady poprawcze są najsurowszym środkiem stosowanym wobec nie-letnich. Decyzja sądu o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym na-stępuje wówczas, gdy zastosowane uprzednio środki wychowawcze nie spowo-dowały oczekiwanych zmian w zachowaniu i postawach lub też ze względu na wysoki stopień demoralizacji zachodzi przypuszczenie, że inne łagodniejsze środki mogą okazać się zawodne. Do zakładu poprawczego kierowani są nielet-ni w wieku 13-17 lat. Natomiast w zakładzie mogą przebywać do 21 roku życia, jeśli po ukończeniu 17 lat nie zastosowano wobec nich środka karnego w postaci umieszczenia w zakładzie karnym. W zalezności od uwarunkowań psychofizycznych i stopnia demoralizacji istnie-je pięć rodzajów zakładów poprawczych:1)zakłady dla nieletnich zdemoralizowanych w mniejszym stopniu, prowa-dzące pracę wychowawczą w środowisku otwartym,2)zakłady dla nieletnich wymagających bezposredniego nadzoru wycho-wawczego,3)zakłady o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla nieletnich zdemora-lizowanych w wysokim stopniu,4)zakłady dla nieletnich upośledzonych umysłowo, stosujące oddziaływania resocjalizacyjno- rewalidacyjne,5)zakłady dla nieletnich z zaburzeniami neuropsychicznymi i innymi zabu-rzeniami osobowosci, zapewniające wzmożoną opiekę psychoterapeu-tyczną.Głównym celem zakładu poprawczego jest resocjalizacja nieletnich zmierzająca do zmiany ich postaw wobec siebie i innych w kierunku społecznie pożądanym, zapewniającym prawidłowy rozwój osobowości, a zwłaszcza kształtowanie pozytywnych zainteresowań, właściwej hierarchii wartości oraz przestrzegania przyjętych zasad współżycia społecznego.Powyższe zadania zakład poprawczy realizuje przez:-nauczanie i wychowanie-kształcenie zawodowe-zagospodarowanie czasu wolnegoZgodnie z zaleceniami teorii pedagogicznej zakładowi poprawczemu przypadają następujące zadania szczegółowe :-wyeliminowanie czynników, które wywołują zaburzone stany osobowości wychowanka;-naprawienie stanów osobowości przez usunięcie jej negatywnych zmian wywołanych wspomnianymi czynnikami;-utrwalenie uzyskanych z powyższych dwóch zakresów rezultatów reso-cjalizacji;-zainspirowanie jednostki do samowychowania.Według Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w skład zakładu wchodzą:-internat,-szkoła (szkoły),-warsztaty szkolne (gospodarstwo pomocnicze),-zespół diagnostyczno-korekcyjny,-inne działy zapewniające realizację zadań zakładu.Dla zapewnienia prawidłowej realizacji zadań zakład powinien posiadać:-pomieszczenia mieszkalne oraz higienicznosanitarne, -sale lekcyjne (pracownie przedmiotowe), z zapleczem na środki dydak-tyczne,-salę gimnastyczną,-bibliotekę z czytelnią,-pomieszczenia warsztatowe odpowiednie do kierunków prowadzonego szkolenia zawodowego oraz szkolenia kursowego,-gabinet lekarski i dentystyczny oraz izbę chorych,-izby przejściowe (wyodrębnione pomieszczenie zapewniające przeprowa-dzenie obserwacji lub zabiegów higienicznisanitarnych),-izby izolacyjne,-pomieszczenia przeznaczone na hostele,-tereny i urządzenia do zajęć rekreacyjnych i sportowych.Zakłady poprawcze podlegają Ministerstwu sprawiedliwości.Literatura:1. Kozaczuk F. „Profilaktyka i resocjalizacja młodzieży”2. Stańdo – Kawecka B. „Prawne podstawy resocjalizacji”3. Kalinowski M. „Europejskie systemy resocjalizacji nieletnich”4. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 maja 1997 roku w spra wie rodzajów i organizacji zakładów poprawczych oraz zasady pobytu w nichnieletnich.
maciekn45