ACADEMIA MEDICA BIALOSTOCENSIS MCML AKADEMIA MEDYCZNA W BIA�YMSTOKU KONTROWERSJE W PSYCHOLOGII I FILOZOFII MEDYCYNY SKRYPT DLA STUDENT�W MEDYCYNY I FARMACJI POD REDAKCJ� DRA N. HUM. GRZEGORZA ZALEWSKIEGO Wydawnictwo Uczelniane Bia�ystok 1997 RECENZENCI NAUKOWI: Prof. zw. dr hab. med. Zdzis�aw FALICKI Prof. zw. dr hab. Wenancjusz PANEK Druk: Oficyna Wydawnicza AMB, zam. 9/97, n. 300 egz., f. B-5 SPIS TRE�CI WPROWADZENIE 3 CZʌ� I. KONTROWERSJE PODSTAWOWE 7 Dr n. hum. Teresa SKARZY�SKA Fenomenologiczny zarys chrze�cija�skiej postawy religijnej .............................................................. 9 Prof. zw. dr hab. med. Zbigniew PUCHALSKI Refleksje chirurga na temat: Nie tylko skalpelem ..................................................................... 24 Mgr Robert TOMCZAK Sumienie w medycynie ..................................... 36 Dr n. med. Magdalena SZYMA�SKA Uwagi polemiczne do artyku�u "Sumienie w medycynie" - R. Tomczaka ..................................................... 64 Dr n. med. Magdalena SZYMA�SKA Deontologia a prawo naturalne ... 68 CZʌ� II. KONTROWERSJE W PSYCHOTERAPII I PSYCHIATRII 91 Prof. zw. dr hab. med. Zdzis�aw FALICKI Godno�� chorego w praktyce psychiatrycznej .................................................................................... 93 Mgr Cezary GODLEWSKI Sumienie i superego. Konflikty moralne jako �r�d�o zaburze� psychicznych .............................................................. 100 Dr n. hum. Grzegorz ZALEWSKI Terapia moralna - spo�eczno�ci terapeutyczne jako uzupe�nienie (alternatywa?) hospitalizacji pacjent�w chorych na schizofreni� ............................................................................... 114 Prof. zw. dr hab. med. Zdzis�aw FALICKI, lek. med. Marek STANKIEWICZ Opieka rodzinna w gminie Choroszcz ............................ 136 CZʌ� III. KONTROWERSJE FILOZOFICZNE 143 Mgr Joanna LUBOWICKA-KOS Czy brak zaanga�owania, to ucieczka przed cierpieniem? - komentarze do filozofii stoickiej ................................ 145 Mgr Jacek BRECZKO Medycyna i zdrowie Utopian ............................... 156 Dr farm. Stefan ROSTAFI�SKI Aspekty moralne zawodu farmaceuty .. 179 CZʌ� IV. PODSUMOWANIE I WNIOSKI OG�LNE 209 Prof. zw. dr hab. med. Zdzis�aw FALICKI Ocena skryptu pt. "Kontrowersje w psychologii i filozofii medycyny" ................................................. 211 WPROWADZENIE W czasie prowadzenia zaj�� z psychologii, filozofii i deontologii lekarskiej oraz farmaceutycznej cz�sto przekazywana jest studentom wiedza podr�cznikowa, wprowadzaj�ca ich tylko w obszar zagadnie�. Obok jednak temat�w podstawowych i oczywistych z punktu widzenia prowadz�cych zaj�cia; temat�w, kt�re w trakcie prowadzenia zaj�� staj� si� tak�e oczywiste dla student�w, pojawiaj� si� trudne problemy i kontrowersje. Dotycz� one zagadnie�, co do kt�rych istniej� sprzeczne opinie w�r�d lekarzy, psycholog�w i filozof�w. W skrypcie tym przedstawiamy w�a�nie takie trudne problemy i kontrowersje, kt�re pojawiaj� si� w ostatnich latach w Akademii Medycznej w Bia�ymstoku na zaj�ciach z psychologii, filozofii i deontologii. W zamieszczonych artyku�ach prezentowane s� fakty i ich autorskie interpretacje, kt�re nast�pnie s� analizowane w czasie zaj��. Skrypt ten jest wi�c troch� nietypowy, poniewa� obok temat�w podr�cznikowych prezentuje tak�e problemy otwarte i kontrowersyjne. Pierwsza cz�� skryptu rozpoczyna si� od artyku�u dr Teresy Skarzy�skiej Fenomenologiczny zarys chrze�cija�skiej postawy religijnej. Filozofia chrze�cija�ska wyznacza paradygmat, na kt�rym opieraj� si� Refleksje chirurga na temat: Nie tylko skalpelem. Autorem tego artyku�u jest pro@ Zbigniew Puchalski. Kontrowersyjny jest natomiast trzeci artyku� mgr Roberta Tomczaka - Sumienie w medycynie. Autor przedstawia w nim przyk�ady eutanazji, kt�re s� na tyle znane, �e chyba stanowi� ju� element historii medycyny. R. Tomczak dobudowuje jednak do nich swoist� filozofi�, kt�ra pr�buje cz�ciowo usprawiedliwia� eutanazj�. By� mo�e bardziej trafnie nale�a�oby zatytu�owa� ten artyku� Brak sumienia w medycynie, poniewa� podwa�a on bezwzgl�dnie obowi�zuj�c� norm� dekalogow� Nie zabijaj. Jako redaktor skryptu nie zgadzam si� z pogl�dami R. Tomczaka, niemniej jednak 5 zdecydowa�em si� na ich opublikowanie; zamieszczaj�c poni�ej dwa artyku�y polemiczne, napisane przez dr Magdalen� Szyma�sk�. W drugiej cz�ci skryptu przedstawione s� zagadnienia dotycz�ce psychoterapii i psychiatrii. Prof. Zdzis�aw Falicki napisa� o godno�ci chorego psychicznie, a mgr Cezary Godlewski o konfliktach moralnych, jako �r�dle zaburze� psychicznych. W swoim artykule napisa�m o spo�eczno�ciach terapeutycznych, jako mo�liwo�ci uzupe�nienia (alternatywie?) hospitalizacji ludzi chorych na schizofreni�. Prof. Z. Falicki i lek. M. Stankiewicz przypomnieli natomiast czytelnikom, jak wygl�da�a opieka rodzinna w gminie Choroszcz. W trzeciej cz�ci skryptu przedstawione zosta�y szczeg�owe kontrowersje filozoficzne. Mgr Joanna Lubowicka-Kos dostawi�a pytanie : Czy brak zaanga�owania, to ucieczka przed cierpieniem? - komentarze do filozofii stoickiej, a mgr Jacek Breczko przeanalizowa� Medycyn� i zdrowie Utopian. O Aspektach moralrrych zawodu farmaceuty napisa� natomiast dr Stefan Rostafi�ski. Ze wzgl�du na r�norodno��, nowatorstwo i oryginalno�� przedstawionych tekst�w mog� one stanowi� materia� inspiruj�cy student�w do tw�rczych dyskusji i wielu konstruktywnych postaw w przysz�ej pracy zawodowej. Ocena skryptu KONTROWERSJE W PSYCHOLOGII I FILOZOFII MEDYCYNY, dokonana przez pro@ Zdzis�awa Falickiego, zosta�a przedstawiona w podsumowaniu i wnioskach og�lnych. 6 CZʌ� I KONTROWERSJE PODSTAWOWE FENOMENOLOGICZNY ZARYS CHRZE�CIJA�SKIEJ POSTAWY RELIGIJNEJ Teresa SKARZY�SKA Religia chrze�cija�ska jest niew�tpliwie donios�ym zjawiskiem w naszej kulturze europejskiej. Mo�na j� bada� z wielorakich pozycji. Stanowisko tu prezentowane to stanowisko filozofii religii, analiza z pozycji fenomenologiczno-hermeneutycznych. Zajmiemy si� najpierw fenomenem religijno�ci i symbolik� religijn� w og�lno�ci, by p�niej, poprzez lektur� Starego i Nowego Testamentu, zakre�li� podstawy etyki chrze�cija�skiej. Adresuj�c ten tekst szczeg�lnie do student�w Akademii Medycznej, postaram si� te� na ko�cu pokaza� relacj� mi�dzy etosem chrze�cija�skim a zasadami obow~zuj�cymi lekarza i innych pracownik�w zawod�w medycznych. Wyb�r podej�cia fenomenologicznego niesie za sob� pozostawienie otwart� sprawy podstaw i prawdziwo�ci wiary religijnej, umo�liwia natomiast analiz� jej tre�ci. Punktem wyj�cia nie jest tu fakt istnienia Boga, lecz fakt istnienia wiary w Boga, fakt istnienia szczeg�lnego "do�wiadczenia" sacrum (por.R.Otto, 1968). Fenomenolog opisuje zatem metod� ejdetyczn� ( tj. bior�c pod uwag� istot� rzeczy, a nie jej przypadkowe przejawy), tre�� prze�y�, kt�re pojawiaj� si� w zwi�zku z odnoszeniem si� cz�owieka do Boga, nie rozstrzygaj�c przy tym sprawy jego istnienia ("zawieszaj�c" tez� o istnieniu, czyli dokonuj�c redukcji fenomenologicznej). Fenomenolog poprzestaje wi�c na ustaleniu wi�zi cz�owieka z Absolutem na poziomie intencjonalnym (my�lnym). Nie interesuj� go psychologiczne motywy pojawiania si� takich, a nie innych prze�y� religijnych w konkretnych przypadkach, lecz opisuje tre�ci tych prze�y�, ich sens (por. M.Scheler, 1954). 9 W jakich warunkach cz�owiek m�wi "tak" w kwestii istnienia Boga? Nie da si� tego zbada� odnosz�c si� do aktualnych tre�ci �wiadomo�ci, poniewa� za zjawiskiem religijno�ci stoi ca�a, d�uga historia jego powstawania oraz przekazu. Dlatego fenomenolog musi uprawia� jednocze�nie hermeneutyk�, czyli zaj�� si� interpretacj� mit�w i symboli religijnych, jako szczeg�ln� sfer� prze'zy� odziedziczon� po przodkach, a jednocze�nie ci�gle �yw�, bo nadaj�c� sens �yciu wsp�czesnego cz�owieka. Za symbole religijne uznaje si� tu znaki, kt�re odnosz� si� do czego�, co nie jest bezpo�rednio dane; nios� one w sobie znaczenia, kt�re po�rednio wyra�aj� to, co oznaczaj�. Symbole religijne przedstawiaj� przy tym sw�j przedmiot w podw�jnym sensie - czyni� go obecnym i zast�puj� jednocze�nie (por.H.G.Gadamer, 1993, s.164). Co nios� za sob� symbole religijne? Znacz�ce s� w tej materii analizy Eliadego, dla kt�rego symbole religijne podtrzymuj� fundamentalne pragnienie cz�owieka: znieruchomienia czasu. Czas sakralny "uniewa�nia" czas �wiecki, jest tedy narz�dziem, dzi�ki kt�remu cz�owiek zdolny jest wyzwoli� si� z w�asnej historyczno�ci i dost�pi� niejako wiecznej tera�niejszo�ci" (por. M. Eliade, 1993, s. IV). Symbole religijne pozwalaj� cz�owiekowi radzi� sobie z nieodwracalnym up�ywem czasu, umo�liwiaj� wykroczenie poza przypadkowo�� w�asnego losu, s� wyzwaniem rzuconym przemijaniu . Symbole ustawiaj� r�wnie� cz�owieka wobec przemijalno�ci ostatecznej. Kruche jest bowiem �ycie ludzkie, przes�oni�te cieniem �mierci. Za� religia, jak pisze Van der Leeuw, "jest zawsze ukierunkowana na zbawienie, nigdy na samo �ycie, takie, jakie jest dane" ( G. Van der Leeuw, 1978, s. 722). Inny sens zostaje nadany r�wnie� historii ludzkiej. Symbole religijne "ods�aniaj� cz�owiekowi pewne utajone rysy �wiata, kt�re sam� histori� ludzk� dozwalaj� rozumie� w relatywizacji do niehistorycznej realno�ci sakralnej. �yje w micie rodzaj nostalgii raju, mglista pami�� o niehistorycznym 10 do�wiadczeniu zacz�tkowym, o protoinicjacji, kt�ra ukonstytuowa�a byt ludzki w jego wyj�ciu z przedludzkiej natury" (M.Eliade, 1993,s.IV). Religia zatem nadaje sens ca�o�ci historycznego bytowania cz�owieka na ziemi. M�wi o jego pocz�tkach, kt�re czyni� t�sknot� za rajem czym� naturalnym, a tak�e o maj�cym nadej�� ko�cu, kt�ry b�dzie wyzwoleniem. Zmagaj�c si� z kwestiami ostatecznymi, niedost�pnymi wprost dla rozumu ludzkiego, symbolika religijna ...
GildiaBardow