Epidemiologia chorób zakaźnych

  „Jednostka chorobowa, to związany ze sobą zespół niekorzystnych dla organizmu objawów o znanym, określonym składzie, znanej patogenezie i znanym obrazie zmian patomorfologicznych". Najczęściej znany jest przebieg czasowy i stopień powiązania tych objawów oraz ich następstwa dla organizmu.

Ogólne prawa epidemiczne

n                    I. Prawo zagęszczania populacji

n                    II. Prawo długości drogi

n                    III. Prawo styczności ewolucyjnej

n                    IV. Prawo skuteczności odpowiedzi (reakcji) organizmu na działanie szkodliwego czynnika

I. Prawo zagęszczania populacji

n                    Nasilenie działania czynnika szkodliwego na zdrowie populacji (ludzkiej, zwierzęcej, roślinnej) jest wprost proporcjonalne do jej zagęszczenia. Skupienie osobników w miejscu działania szkodliwego czynnika jest przyczyną ujemnego wpływu na ogólną zdrowotność tej grupy ludzi.

II. Prawo długości drogi

n                    Nasilenie działania czynnika szkodliwego na zdrowie poszczególnych jednostek populacji jest odwrotnie proporcjonalne do długości drogi od miejsca największego stężenia czynnika (źródła) do wrażliwego organizmu.

II. Prawo długości drogi

n                    Dłuższa droga oznacza słabsze działanie (lub znamiennie niższą możliwość wywołania choroby). Im dalej znajduje się organizm od źródła promieniowania, źródła drgań lub źródła dźwięków, tym słabsze jest niekorzystne działanie na organizm.

III. Prawo styczności ewolucyjnej

n                    Nasilenie działania czynnika szkodliwego na zdrowie poszczególnych jednostek populacji jest odwrotnie proporcjonalne do częstotliwości ewolucyjnej styczności z nim przodków aktualnej populacji.

III. Prawo styczności ewolucyjnej

n                    Brak kontaktu lub rzadkie kontakty albo bardzo małe (naturalne) stężenie czynnika w czasie rozwoju ewolucyjnego przodków jest przyczyną silniejszego działania i większych uszkodzeń organizmu.

IV. Prawo skuteczności odpowiedzi (reakcji) organizmu na działanie szkodliwego czynnika

n                    Stopień skutecznej odpowiedzi obronnej organizmu zawarty jest w zakresie od 0% do 100%. Skuteczność odpowiedzi zależna jest od licznych warunków. Najważniejszy z nich to szybkość i nasilenie działania szkodliwego czynnika (szkodliwych czynników).

n                    Można wyróżnić trzy grupy:

n                    — np. zatrucie gazem (chlor, tlenek węgla, cyjanowodór); oddziaływanie anafilaktyczne z burzliwymi objawami, do zejścia śmiertelnego włącznie. Do tej grupy należą urazy (które należy odróżnić od chorób) mechaniczne, wypadki komunikacyjne, wybuchy, postrzały.

• Działanie natychmiastowe, bezpośrednie, szybkie

n                    Praktycznie organizm nie ma możliwości obrony przed tego rodzaju czynnikiem; jeśli jego działanie nie jest śmiertelne, to wówczas organizm likwiduje skutki występujące po działaniu czynnika.

• Działanie przewlekłe, wolne, pośrednie

n                    — przykładem mogą być związki chemiczne w małych dawkach, jak leki (lekozależność), alkohol (alkoholizm). Większość zakażeń należy także do tej grupy. Organizm może zwalczać sam czynnik, jak i skutki jego działania.

• Działanie przewlekłe, wolne, pośrednie

n                    Obserwowane jednostki chorobowe stanowią sumę odpowiedzi obronnych na działanie czynnika jak i na likwidację skutków jego działania. W badaniu całych populacji lub wybranych losowo prób epidemiolog dokładnie spostrzega i odróżnia mechanizmy działania od skutków widocznych w populacji.

• Działanie odległe

n                    występowanie skutków genetycznych w następnych pokoleniach. Przykładem mogą być nowotwory płuc u ludzi zatrutych iperytem w czasie I wojny światowej, podobne nowotwory u palaczy papierosów, wady genetyczne u dzieci Japończyków napromieniowanych podczas wybuchów bomb atomowych, a także wady genetyczne u dzieci, których matki w czasie ciąży używały określonych leków.

• Działanie odległe

n                    Przy wykrywaniu ważniejszych czynników działających przez długi okres lub w odległych latach życia organizmu stosowane są metody epidemiologiczne.

Elementy historii epidemiologii chorób zakaźnych

n                    Epidemie chorób zakaźnych od zarania dziejów były postrachem i nieszczęściem dla ludności.

n                    Świadczą o tym malowidła w jaskiniach, wykopaliska archeologiczne i najstarsze zapisy historyczne zachowane w różnych częściach świata a szczególnie w naszym rdzeniu cywilizacyjnym, wywodzącym się ze starożytnego Egiptu przez starożytną Grecję i Rzym, przez literaturę żydowską, później arabską i łacińską.

Elementy historii epidemiologii chorób zakaźnych

n                    Nie tak dawno bo w 19 i w pierwszej połowie 20 wieku epidemie ospy prawdziwej, dżumy i cholery, a w 1918 r. grypy „hiszpanki” (około 20 milionów zmarłych w Europie)  dziesiątkowały całe społeczeństwa. Najbliższym przykładem mogą być epidemie cholery w XIX w.  w Lublinie. Epidemii takich było 11 i były  one przyczyną około 30 tys. zgonów, a miasto w XIX w. liczyło od 9 do 17 tys. osób.

Czarna śmierć

n                    Najtragiczniejszą epidemią w historii ludzkości była niewątpliwie dżuma. Zrodziła się na Bliskim Wschodzie.

n                    Już w 542 roku mieszkańcy Konstantynopola masowo zapadali na chorobę, która objawiała się wysoką gorączką, halucynacjami, obrzękiem oraz ciemnymi plamami na ciele. Ból towarzyszący chorobie doprowadzał do szaleństwa. Choroba pustoszyła miasto przez 4 miesiące. Zabijała 10 tys. osób dziennie.

Czarna śmierć

n                    Rozwój żeglugi śródziemnomorskiej sprawił, iż choroba opanowała kolejne kraje. Jej apogeum w Europie przypadło na lata 1347-1390. Dżuma najbardziej śmiercionośna okazała się w dużych miastach, gdzie roznoszona była przez szczury.

Czarna śmierć

n                    W ciągu pierwszych 4 lat zaraza pochłonęła 66 milionów ludzi. Przez następne 40 lat zabiła niemal połowę mieszkańców Europy.

n                    "Czarna śmierć" rozprzestrzeniała się z prędkością 75 kilometrów dziennie.

n                    Epidemia w Europie samorzutnie przygasała, po czym wybuchała na nowo: w 1630 w Mediolanie, w 1650 w Barcelonie, w 1665 w Londynie i w 1720 w Marsylii.

Dżuma-wczoraj i dziś

n                    Dżuma uważana za chorobę przeszłości, coraz częściej pojawia się w dzisiejszych krajach Trzeciego Świata.

n                    W 1994 roku zaatakowała Indie zabijając ponad 100 osób.

n                    Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w Afryce, Azji i Ameryce Południowej co roku na dżumę umiera około 1500 osób.
 

Cholera

n                    Konkurentką dżumy w masowym uśmiercaniu ludzi był cholera.

n                    Jej bakterie dostają się do organizmu człowieka drogą pokarmową lub przez kontakt z chorymi.

n                    Do symptomów tej choroby należy wysoka gorączka, wymioty i silna biegunka. Chory może odwodnić się nawet w ciągu kilku godzin.

n                    Cholera jeśli nie jest leczona, może spowodować zgon po 2-5 dniach.

Cholera w historii

n                    1817 roku epidemia cholery wybuchła w Kalkucie. Stamtąd kupcy i żeglarze przenieśli ją do niemal każdego zakątka na ziemi.

n                    W 1830 roku zaraza dotarła do Rosji, gdzie zabiła co dwudziestego Rosjanina. Rok później cholera zaatakowała Wielką Brytanię, zabijając 78 tys. osób.

n                    Wkrótce dotarła także do naszego kraju zarażając co trzydziestego Polaka.

Cholera- wczoraj i dziś

n                    W 1832 roku epidemia zaczęła wygasać, aby powrócić na początku nowego stulecia.

n                    Od 1900 roku w Indiach na cholerę zmarło 20 mln osób. Podobnie w Sudanie, Etiopii czy Somalii.

n                    Na początku lat 90. epidemia cholery wybuchła także w Peru zabijając 500 tys. osób.

Cholera- współcześnie

n                    W 1994 roku wojna plemienna w Rwandzie doprowadziła do tragicznych warunków sanitarnych. Rozkładające się zwłoki zanieczyściły wodę powodując epidemię cholery, która każdego dnia zabijała 1000 osób. Gdy zaraza osiągnęła swe ekstremum co minutę umierał przynajmniej jeden zarażony tą śmiertelną chorobą.

n                    W ciągu 10 dni zmarło 20 tys. osób.
 

Podstawowe pojęcia w epidemiologii chorób zakaźnych

Zarazek

n                    Czynnik etiologiczny choroby zakaźnej nazywany jest drobnoustrojem chorobotwórczym albo zarazkiem. Pojęciem zarazka określa się żywy organizm wywołujący chorobę zakaźną (bionozę). Rozmnażanie się zarazka wywołuje w organizmie określone objawy patologiczne, nazywane chorobą zakaźną.

Zarazek

n                    Z określenia tego wynika, że pojęcie zarazka jest szerokie i obejmuje bakterie, wirusy, pierwotniaki i grzyby. Drobnoustroje chorobotwórcze (zarazki) są pasożytami przystosowanymi do życia w organizmie człowieka lub zwierzęcia.

Rezerwuar zarazków

n                    Rezerwuarem zarazków nazywa się środowisko ludzkie i zwierzęce wraz z warunkami naturalnymi na ograniczonym terenie, w którym krąży drobnoustrój wywołujący określoną chorobę. Inaczej ujmując, rezerwuarem zarazka nazywamy skupisko pojedynczych źródeł zakażenia wraz z ich biocenozą.

Źródło zakażenia

Za źródło zakażenia uważa się organizm ludzki lub zwierzęcy, w którym:

n                    są drobnoustroje chorobotwórcze,

n                    namnażają się one,

n                    dostają się one do otaczającego środowiska, a więc mogą zakażać kolejno dalsze wrażliwe organizmy.

Źródłem zakażenia mogą być:

n                    chorzy ludzie i chore zwierzęta,

n                    nosiciele (tzw. zdrowi i ozdrowieńcy), tak ludzie, jak i zwierzęta,

n                    zwłoki ludzi lub zwierząt, przez krótki okres po śmierci,

n                    w sztucznych warunkach laboratoryjnych, na skutek nieostrożności lub wypadku, pojemniki z hodowanymi drobnoustrojami.

n                    Z powyższych rozważań wynika, że źródłem zakażenia nie są i nie mogą być zbiorniki wodne, pokarmy, ziemia, przedmioty, itp.

Nosicielstwo, nosiciele

n                    Pod pojęciem nosicielstwa rozumie się stan specyficznej równowagi immunobiologicznej wytwarzającej się między drobnoustrojem i zakażonym organizmem. Chorobotwórczy drobnoustrój namnaża się i jest wydalany na zewnątrz, ale nie działa patogennie na organizm.

Nosicielstwo, nosiciele

n                    Osobnika, który nie wykazuje widocznych objawów chorobowych, ale równocześnie wydala zarazki z kałem, moczem, plwociną innymi wydzielinami, wydalinami i płynami ustrojowymi lub łuszczącą się skórą — nazywamy nosicielem. Jest on potencjalnym źródłem zakażenia dla całego otoczenia.

Nosicieli można podzielić na:

n                    Zdrowych, tj. takich, którzy nie chorowali i nie spostrzegali u siebie zaburzeń czynności organizmu, a minio to wyosabnia się od nich zarazki. Jest to typowy obraz zakażenia bezobjawowego. Zwykle w surowicy krwi nosicieli stwierdza się podwyższony poziom przeciwciał specyficznych dla wyosobnionego drobno ustroju.

Nosicieli można podzielić na:

n                    Odmianą tego nosicielstwa jest, szczególnie niebezpieczne, tzw. nosicielstwo przedchorobowe, spostrzegane np. po zakażeniu hepadnawirusem (wzw typu B) lub wirusem HIV (choroba AIDS), występujące przed wystąpieniem objawów choroby.

Nosicieli można podzielić na:

n                    Ozdrowieńców, tj. takich, którzy chorowali i w okresie rekonwalescencji wydzielają chorobotwórczy drobnoustrój

n                    Ze względu na długotrwałość wydzielania zarazków, nosicieli można równie podzielić na stałych i okresowych

Drogi szerzenia się zakażeń

n                    Bezpośrednie

n                    Pośrednie

n                    Wieloogniwowe

Do bezpośrednich dróg zaliczamy:

n                    drogę łożyskową w czasie ciąży i drogę pochwową w czasie porodu;

n                    kontakty bezpośrednie, jak np. pocałunki, stosunki płciowe i podawanie ręki,

n                    ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta;

n                    kontakty bezpośrednie z chorymi podczas badań i zabiegów lekarsko-pielęgniarskich.

Do dróg pośrednich zalicza, się:

n                    drogę powietrzno-kropelkową i powietrzno-pyłową,

n                    droga wodno- pokarmowa

n                    przedmioty codziennego użytku, w tym drogę jatrogenną

n                    gleba

n                    owady

Droga powietrzno-kropelkowa

n                    składa się z jednego ogniwa: człowiek-kropelki śluzu-człowiek, rzadziej ogniwem jest kurz.

n   &#x...