Praca samokształceniowa z przedmiotu
Podstawowa Opieka Zdrowotna
Rola pielęgniarki rodzinnej w zapobieganiu chorobom tarczycy
Nadczynność tarczycy to stan chorobowy będący wynikiem nadmiernej produkcji hormonów tarczycy (HT) dający ogólnoustrojowe skutki nadmiernego wydzielania hormonów przez ten gruczoł zwane tyreotoksykozą. Rzadziej nadczynność tarczycy powstaje na skutek leczenia nadmiernymi dawkami hormonów tarczycy, zaburzeń w ich obwodowym metabolizmie lub upośledzonej czynności wiążących je receptorów.
Nadczynność tarczycy najczęściej występuje jako postać pierwotna choroby, kiedy to wtywołana jest bezpośrednio nadmierną aktywnością hormonalną samej arczycy lub w postaci wtórnej spowodowanej nadmierną stymulacją syntezy hormonów przez uwalniany z przysadki hormon tyreotropowy TSH (obecność gruczolaka prztsadki typu thyreotropinoma) lub wydzielanie przez podwzgórze dużych ilości czynnika uwalniającego TRH
Pierwotna postać nadczynności tarczycy występuje pod następującymi postaciami: choroby Gravesa-Basedova, wola guzkowego nadczynnego, gruczolaka autonomicznego, choroby jod-Basedova.
Choroby gruczołu tarczowego są najczęściej spotykanymi chorobami układu wydzielania wewnętrznego. Znacznie (ok. 7 - 10 razy) częściej występują u kobiet niż u mężczyzn. Częstość nadczynności tarczycy wynosi 2% dorosłej populacji.
Objawy choroby są bardzo różne i zależą od przyczyny zaburzenia funkcji tarczycy, wielkości zaburzeń oraz wieku pacjenta. Są zwykle wyrazem oddziaływania zwiększonej ilości hormonów tarczycy na komórki. Najczęściej dominują objawy osłabienia, nerwowości lub niepokoju, a nawet bezsenność. Częstym symptomem jest zła tolerancja ciepła (stałe uczucie gorąca). Mimo zwiększonego apetytu u osób z nadczynnością tarczycy dochodzi do zmniejszenia masy ciała (często występują biegunki); osoby takie skarżą się też na uczucie kołatania serca z przyśpieszoną akcją serca i drżenie rąk. Zaobserwować można również ciepłą, wilgotną skórę oraz powiększenie gruczołu tarczowego. Występują następujące objawy oczne: retrakcja powiek, objaw Graefego, objaw Kochera, objaw Mobiusa, objaw Stellwaga, objawy orbitopatii tarczycowej w ChGB U kobiet bardzo często dochodzi do zaburzeń miesiączkowania w postaci skrócenia cyklu i samych krwawień miesięcznych, a w dalszej kolejności do zmniejszenia płodności wskutek cykli miesiączkowych bez jajeczkowania. Mężczyźni skarżą się na osłabienie popędu płciowego oraz nierzadko na bolesne powiększenie gruczołów piersiowych. Rzadziej występują zaburzenia osobowości i osłabienie koncentracji. Innymi objawami mogącymi wskazywać na nadczynność tarczycy są: duszność, nadmierna osteoporoza, zaburzenia rytmu serca lub migotanie przedsionków, niewydolność serca, a u osób chorych na cukrzycę pogorszenie kontroli choroby. U osób w podeszłym wieku objawy nadczynności tarczycy są słabiej wyrażone niż u ludzi młodych. Rzadziej stwierdza się u nich powiększenie gruczołu, zaś głównymi symptomami są objawy kardiologiczne np. migotanie przedsionków oraz zaburzenia emocjonalne.
Niedoczynność tarczycy (Hypothyreosis) to choroba będąca następstwem niedoboru hormonu tarczycy. W niedoczynności tarczycy stężenie we krwi tyroksyny i trójjodotyroniny jest obniżone. Niedobór hormonalny powoduje zaburzenia metaboliczne, m. in. upośledzenie zdolności odbudowy związków wysokoenergetycznych i użytkowania energii w nich zawartej oraz obniżenie zużycia tlenu.
Niedoczynność tarczycy dzielimy na: pierwotną (w wyniku uszkodzenia tarczycy), wtórną (wskutek niedoboru bądź braku wydzielania TSH spowodowanego niedoczynnością przysadki) oraz trzeciorzędową (następstwo braku lub niedoboru tyreoliberyny (TRH) spowodowanego uszkodzeniem podwzgórza albo w wyniku przerwania ciągłości szczypuły przysadki)
U około 1 na 50 kobiet i 1 na 100 mężczyzn pojawia się niedoczynność tarczycy w pewnym okresie ich życia - niezależnie od wieku. Najczęściej dotyczy to dorosłych, ale może się zdarzyć w każdym wieku i częściej występuje to rodzinnie. Jeżeli pacjent ma niedoczynność tarczycy, należy poinformować o tym dzieci a zwłaszcza córki, aby zwracały uwagę na te objawy w dorosłym życiu. Nie wszystkie dzieci ludzi z niedoczynną tarczycą będą miały tę chorobę, ale ich szansa na to jest większa niż u przeciętnej osoby. Niedoczynność tarczycy dotyka 1-6% osób w wieku do 60 roku życia, częstość rośnie wraz z wiekiem. Występuje około 5 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn.
Niedoczynność tarczycy rozwija się powoli i w sposób dyskretny, a jej początkowe objawy są niecharakterystyczne. Pacjenci skarżą się na senność, uczucie osłabienia oraz uczucie zimna (nawet podczas upałów), obrzmienie twarzy, powiek i rąk związane z gromadzeniem się w przestrzeniach międzykomórkowych tkanek substancji podobnych do śluzu (dlatego też często niedoczynność tarczycy nazywana jest obrzękiem śluzowatym), spowolnienie ruchowe, zmianę barwy głosu na bardziej szorstką, sztywność stawów i mięśni oraz zaparcia. Apetyt ulega zmniejszeniu, ale chorzy nie chudną – wręcz przeciwnie – masa ciała ulega wzrostowi. Skóra staje się sucha, łuszcząca. Zmiany dotykają również włosów, które stają się rzadkie, suche, matowe i łamliwe. Niedobór hormonów tarczycy odbija się także niekorzystnie na pracy serca, powodując zwolnienie akcji serca, a towarzyszące zaburzenia lipidowe wpływają na przyspieszenie rozwoju miażdżycy i wystąpienie objawów choroby wieńcowej. Czasem dochodzi do gromadzenia się płynu w worku osierdziowym, w opłucnej i w jamie otrzewnowej. Pacjenci z niedoczynnością tarczycy odczuwają również wyraźne zmniejszenie się zdolności do koncentracji oraz upośledzenie pamięci. Praca fizyczna lub intelektualna, która wcześniej nie sprawiała choremu żadnej trudności w wykonywaniu, teraz staje się zadaniem ponad jego możliwości i fizyczne (wskutek spowolnienia ruchów), i umysłowe (wskutek osłabienia koncentracji i pamięci). Kobiety zauważają, że miesiączki występują nieregularnie oraz ulegają wydłużeniu. U mężczyzn dochodzi do impotencji. Następstwem ciężkiej i nie leczonej niedoczynności tarczycy jest śpiączka, której towarzyszy znaczne obniżenie temperatury ciała do 24-32 st. C, drgawki i zaburzenia oddychania. Do śpiączki może doprowadzić działanie zimna, zakażenie, uraz lub podanie leków hamujących czynność mózgu.
Program edukacyjny:
o Cele główne i szczegółowe
o Metody i formy dydaktyczne
o Treści ujęte w jednostki (spotkania z pacjentem)
· cel główny: zapobieganie chorobom tarczycy (nadczynności i niedoczynności)
· cele szczegółowe:
- wczesne rozpoznanie chorób tarczycy u pacjenta
- ocena wiedzy pacjenta na temat choroby oraz uzupełnienie braków wiedzy
- wyjaśnienie znaczenia jodu w diecie oraz przedstawienie źródeł jodu
- wyjaśnienie znaczenia profilaktycznych badań tarczycy
- podniesienie poziomu wiedzy pacjenta na temat chorób tarczycy oraz
zapobiegania im.
· pogadanka z pacjentem, przeprowadzenie wywiadu i ankiety, wykorzystanie metody sytuacyjnej, przedstawienie materiałów edukacyjnych
· edukacja jednostkowa pacjenta oraz jego rodziny w domu.
I. Wizyta pierwsza
· zapoznanie się z poziomem wiedzy pacjenta na temat nadczynności i niedoczynności tarczycy, metod zapobiegania, objawów oraz sposobu leczenia
· uzupełnienie braków wiedzy, omówienie głównych objawów chorób
· wykonanie u pacjenta badania fizykalnego tarczycy
· wyjaśnienie jak ważne jest regularne kontrolowanie gruczołu (zalecenie wizyty u lekarza celem przeprowadzenia profilaktycznego badania poziomu hormonów TSH, T3 i T4 w surowicy krwi oraz badania USG tarczycy)
II. Wizyta druga
· uświadomienie pacjentowi jak duże znaczenie ma odpowiednia ilość jodu w diecie
§ jod jest podstawą profilaktyki chorób tarczycy, a przypadku jego niedoboru dochodzi do powiększenia tarczycy ujawniającego się pod postacią wola – charakterystycznego zgrubienia na szyi chorego
§ niedobory jodu hamują produkcję w pęcherzykach tarczycy hormonów tarczycy niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek organizmu
§ polecenie przyjmowania tranu jako źródła jodu
§ przedstawienie pacjentowi tabel produktów bogatych w jod (kawior, ryby takie jak: flądra, dorsz, sardynki, tuńczyk, wina, soki owocowe i warzywne, marchew, nabiał, jaja)
§ poinformowanie pacjenta, że potrawy powinno się solić już po ugotowaniu czy usmażeniu, aby jod nie odparował,
§ u osób z grupy wysokiego ryzyka poleca się eliminowanie z diety pokarmów mogących stymulować wzrost wola (soja, orzeszki ziemne, rzepa, kapusta, gorczyca)
§ przedstawienie tabelki z dobowym zapotrzebowania organizmu na jod w zależności od wieku oraz stanu fizjologicznego
* dla noworodków i niemowląt do 6. miesiąca życia - 40 mikrogramów dziennie * dla niemowląt od 7. do 12. miesiąca życia - 50 mikrogramów * dla dzieci od 1. do 3. roku życia - 70 mikrogramów * od 4 do 6 lat - 90 mikrogramów * od 7 do 9 lat - 120 mikrogramów * od 10 do 15 lat - 150 mikrogramów * od 16 do 18 lat - 160 mikrogramów, tyle samo co dorośli* kobiety w ciąży -180 mikrogramów i karmiące - 200 mikrogramów
§ poinformowanie chorego o negatywnym wpływie promieniowania rentgenowskiego, które może powodować rozwój chorób tarczycy
§ uświadomienie pacjenta, że najwięcej jodu w powietrzu znajduje się nad morzem (zachęcenie do spędzenia wolnego czasu nad morzem), ewentualnie korzystanie z grot solno-jodowych, w których podczas godzinnych pobytów można również oddychać powietrzem bogatym w jod.
III. Wizyta trzecia
· sprawdzenie poziomu nabytej dzięki nam wiedzy pacjenta na temat chorób tarczycy
· Wyjaśnienie ostatnich wątpliwości
Pielęgniarka rodzinna ma bardzo duży wpływ na propagowanie w społeczeństwie i w doniesieniu do indywidualnych jednostek zachowań prozdrowotnych i stylu życia wspierającego zdrowie. Służy ona pomocą, doradza i wyjaśnia wątpliwości, wskazuje jak eliminować czynniki ryzyka. Pielęgniarka rodzinna jest w stanie wykształcić taką świadomość swoich podopiecznych, aby w przyszłości oni sami zapobiegali rozwojowi choroby u siebie i swoich najbliższych.
Biblografia:
1) Andrzej Szczeklik, Choroby wewnętrzne, wyd. Medycyna praktyczna, 2009r., str. 568-591,
2) Eleanor Bull, Zaburzenia tarczycy. Lekarz rodzinny, wyd. Septem, 2006r
3) Sven-David Muller, Właściwe i smaczne żywienie korzystne dla tarczycy, wyd. PZWL, 2003r.
4) http://www.interna.com.pl/niedoczynnosctarczycy.htm
5) http://www.nadczynnosctarczycy.pl/
Vallstedt