Reykowski_Logika_walki_art.pdf

T~t>P

•datuje dotychczasowych rozważań możina sformułować kilka zasadni-

i .kuw :

<>«sUi i |. Ił.uhlcld traktowali marksizmi jako naukowa lutiric. opicrn-

</ M.I Mlo.'iiiiii dialekt) ki rzei/y wistnści s|Hrlccz-ncj i dialekt vki Iml/kic-

n.ui'.i. St.|d, w swnii.li rozważaniach |>nslugiwali się kategoria, sprzecz-

' l«idwi'ijiivm sensie - ontnlogicznym i metodologicznym, traktując oba

' ',i\ \v sposób integralny, lo ujęcie bard/o imcrcsujqcc na tle dominu-

ial;.i- współcześnie) tendencji do rozdzielnego traktowania tych zagad-

JANUSZ RRYKOWSKt

Ijtiljilin wallet

W sieipniu 1980 r. wybuchł w Polsce otwarty konflikt społeczny, który w

następnych miesiącach narastał, osiągając stan krytyczmy w grudniu 1981 r. Kon

flikt ten wywarł glęUiki wpływ na myślenie t postępowanie wielkich rzesz Intln

w Polsce. Choć wprowadzenie stanu wojennego zmieniło formy przejawiania się

konfliktu, lo przez dłuższy czas nic zmieniło, co oczywiste, jego

I'uvki i |. Ilochfcld /wracali uwap; na fakt, że sprowadzanie nauki

••I" ii (a więc nieuwzględnianie dialektyki procesu |*>Z)nania) prowadzi

.I-i pi /oKlau iania r/cczywistnśiii s|-wilcc;juej w -postaci modelu integra-

ktni'vm brak sprzeczności. Przypominajnc tezy Marksa i Ungelsa pod-

i. że nie ma wyjipków od praw dialekt)ki - także społeczeństwo socia

ls m/wija sii,. i lo nie w jakiś mtst)iz.ny s|*>sób, letz właśnie poprzez

:e sit,- 'przcc/iinśii.

nw-ki i |. Ibulifeld wyróżniali w społeczeństwie socjalistycznym wstęp-

v t\py zasaduiczuh sprzeczności:

et uivś».i /wi;|/.iue ze specyfiku systemu władzy

ci/ii<iśii wynikające z istnienia stratyfikacji materialnej (|«>wstajacc na

•in/iiiiowaiiepi ndz.ialu w pud/inlc dochodu narodowego)

ec/.iiości związane z podziałem pracy (alienacja pracy, mimo zniesienia

v sk u w sensie kapitalistycznym).

/esnie |xidkreślali potrzebę dalszych badań w tym zakresie,

e si«;. a dowodzi tego nieliczna literatura na temat sprzeczności w spo

iwie s<n jalistycznym, że sformułowane przez S. Ossowskiego i J. Iloch-

»iile lal lemn postulaty badawcze, nie doczekały się realizacji - wspól-

nauka ma do powiedzenia na ten temat niewiele więcej. Nieliczne

wania dntyr/:icc tycli problemów charakteryzuje ogólnikowość i l>rak

t/.iiej arj'.umenlacji.

psycholo

gicznych efektów.

P.frkty te zasługują, na glęl>oka. uwagę nie tylko tych, którzy starają, się /ro

zminięć sens tego, co się w Polsce działo i dnieje. Ich amnlica powinna także

służyć jako narzędziu: autwkrytycyzmui, nikrt bowiem z (iw nic może powiedzieć

o soliic, że jest całkowicie immunizowany na -wpływ procesów, jakie konflikt

ów w ludzkich umysłach uruchomił.

Wpływ konfliktów między grupami ludzkimi na umysłowe funkcjonowaniu

ich uczestników był przedmiotem wielu różnych studiów. Rozpatrzmy go, przvj-

niuj:\c pewna, określona, perspektywę - perspektywę psychologa społecznego.

Oparciem dla naszej analizy uczynimy pracę jednego z najwylwłnicjszych wspól-

ozosuyiłi badaczy psychologii konfliktu - amerykańskiego psychologa społeczne

go, Mortoua Deutscha '.

Nnrodziny konfliktu

Konflikt mię<lzy ludźmi jest sjirawa tak powszechna, i tak naturalna,, że rzad

ko kiedy budzi on głębsze zastanowienie, tak jak nie budzi zastanowienia to, co

stanowi składnik codzienności. Powiada się, że konflikt powstaje wtedy, gdy jest

jakieś dobro, które nic może być równocześnie w posiadaniu wszystkich preten

dentów doń - czy będzie to rzecz, miejsce, stanowisko; czy słuszność, władza

lub cokolwiek innego. Niekoniecznie musi być prawda,, że dobro jesł niepodziel

ne - wystarczy, jeżeli ludzie wyobrażają sobie, iż tak wloinie jest.

•i 1,1.1.1. ,\l.irt;\i,l,>;rikl Ofdlnt Ifori*.,., np. cit., «. 5'12 - 593.

uli-1 u |i|.liwu<ii, łc pt/n witlc lat up. winni liluznlńw nulzictkicli, ipnrj wokńl

«• <ucj.ili«niir l')If całkowicie oderwane oil równolegle toczących lic ipotów na te-

I I.II t v i i k.iii'corii

ipticcmnicj w

poznaniu

obicktjrwncj ciccjywiuoki.

Pot.:

>r uvL't

ipr-tc-nnlti

u> lo<i»lix.mie.„,

op. tit., •. 82.

' M. Deutich, Tbt

Rciolulion

Con/IUt,

New

H«Ten-Y»le

Unifeiiltjr

Pteji 1973.

101

Kiinllikt daje impuls do walki, która toczyć się ma tnk długo, aż. nastąpi

lo.-^r.-ygnięciePlćto posiądzie owo""tlobro, allxi też strony zmęczywszy się walką

z.itrzwnają się nn jakimi etapie, godząc się z tym, iż rozstrzygnięcia nic da się

iisią-.;nąć, :t więc nikt nie wchodzi w posiadanie owego dobra (w każdym razie

.'.i.in.i * walczących stron) - jest to sytuacja pataT)

Ale taka sytuacja (mc - |c$t typowa. Często, a może z reguły, ludzie staraj:)

n, iinikać zniszczeń, jalclc-fcnzda walka za sobą pociąga, i poszukują innych

-.p.is.il<mv rozwiązania konfliktu: czy to przez kompromis, a więc znalezienie spo-

•...'•ii podzielenia pewnego dobra tak, aby obie strony mogły być jakoś usatys-

'.d (jonowane; czy też na drodze ustępstw jednej ze stron: bądź tej, kióra czuje

się •l.ibs/a, bądi tej, która uważa, ie prawa drugiej strony (czy też jej potrzc-

!••. i uzasadniają rezygnację z własnych roszczeń (co zdarza się bardzo rzadko).

Ilv.v.ij.; leż rozwiązania polegające na „twórczej transformacji" .sytuacji konflikto-

.'.« i a więt ujęiiu jej z nowego punktu widzenia, i>oz.walające|'.o nn likwidaiję

--«••• tl.t konlliktu na przykład przez pomnożenie, nn drodze wspólnych wysiłków,

ilosti dóbr do podziału.

głoszą zdecydowane poglądy (członkowie partii występują •/. partii lub z „Solidar

ności", „kibice" opowiadają się zdecydowanie za jedną lub drugą stroną).

Rozrastanie się konfliktu dotyczy również wn;>i spraw będących jego przed

miotem: stopniowo coraz bardziej potlstnwowc racje wchodzą w ^rę i coraz sil-

nicjizc towarzyszą im uczucia. Jeżeli najpierw chodz.i o ro, nby bardziej sprawie

dliwie wynagradzać, dopuścić do głosu tych, którzy uprzednio nic mogli się pu

blicznie wypowiadać, aby umożliwić róż-nym grupom samodzielne zorganizowanie

się, to lióżiiicj zaczynają wchodzić w prę najwyższe pryncypia. 1'izcstnicy konflik

tu przeświadczeni są coraz bardziej, że walczą w obronie socjalizmu, w obronie

niepodległości, wolności, sprawiedliwości. Rozbudowują się racje moralne, ideolo

giczne, historyczne, mające uzasadnić stanowisko v/lasncj strony. Myśl sięga do

wydarzeń z przeszłości, mogących nadać wagę leniu, czego się broni obecnie.

Atakujący istniejący porządek wydobywają z przeszłości Ie momenty, które sta

wiają go w najgorszym świetle -i wokół nich organizują 'zbiorowe emocje. Służą

limu locz.nice, dobór Ucśii wydawaoyih masowo biuletynów, limsznr, tygodni

ków.

Z kolei ci, którzy zasad istniejącego porządku bmuią, sięgają do momentów

jego powstawania, jego heroicznej przeszłości, wskazują przeszkody, jakie trzeba

było |M)konnć, trudy, jnkic zostały poniesione, nby go zbudować, pokazują odnie

sione sukcesy społeczne, edukacyjne, międzynarodowe.

Kiedy w grę wchodzić zaczynają najwyższe racje moralne - a więc kiedy na

stępuje aksjnlogizacja konlliktu - kiedy mówi się o sprawach sięgających daleko

w przeszkiść, o krzywdach, których nigdy odkupić się nic da, o dobru należącym

do najświętszych, wtedy takie kategorie, jak ustępstwo, koordynacja interesów,

kompromis, nie tylko tracą sens, lecz brzmią fałszywie - więcej, zatrącają o <>-

|>ortiinizm i zdradę.

W tej sytuacji nic pozostaje właściwie nic innego niż. walka, która ostatecz

nie rozstrzygnie o zwycięstwie. Ponieważ emocjonalne zaangażowanie dodaje sil

i wiary w zwycięstwo, każda ze stron wybierających się na wojnę wierzy w to.

że zwycięży.

Kiedy przyglądać się konlliklnwi destrukcyjnemu, tej je:\o szczególnej ztłol

noś ci do rozrastania się, to widać, iż nie tylko otsarnia swoim wpływem coraz,

większe rzesze luda, ale i coraz hardziej panuje nad umysłami.

łatwo znuważsć, iż mamy zatem do czynienia z_dwoma różnymi

. |IIIMI l> a III i p o d c j i c i a 'do sytuacji ko n I I i k t u: jednym, który

v.iI.Tula. ze „zwycięstwo jest niepodzielne , „allxi my, all>o oni", podczas gdy

drn!'i - /.ik"iaiT:i rozwlązywalność konfliktu oraz to,_że_rozwiązanie może satysfak-

• 'jtnpralic óliicnfróny, Nola btne to drugie właśnie podejście żiialażjo wyr.tz w

;>"i..ziimicniacTi społecznych jesienią 1980 r. które w owyiu"~ćźasic określano

SIMUH-H powiedzeniem: „Jak Polak z Polakiem"; •powiedzenie 10 w jakiś czas

p.'.•mej pizcksztnlcilo się w szyderstwo.

\V<|ximuiany M. Dcutsch uważa, że te ilwą różjnc podejścia od|vowindają

ilv.i'iin głównym typom konfliktów międzyludzkich: konfliktom k u ń-

* i rlTITt ) *v n y iii \ konfliktom d e ss t u k t y w" fi y ńi7 ""

r!rTłią szczególną ko~nTn k t ów U 2? t r U k TywFy f li~ jest to, iż ich

riiz«i.|z..inie"7"'fŁ'K 1 t na zniszczeniu jednej ze stiun, (TczasaJFii'^'obu. Zdarza się

i o zaTTiśf mi~Z.tćii : klyhi pieńTuczofn („Konin sprzcdamT~piis "znst;twię7~a ('ześnika

•.ląd w>knr/.ę"), juk i zwalczającym się partiom politycznym - na przykład w

l.it.i. ii trzydziestych było udziałem lewicy niemieckiej. Jej zapamiętale walki we

wnętrzne zakończyły się ostatecznie otwarciem drogi faszyzmowi, który rozprawił

się ;• komuni.st.tmi i z socjalistami.

Konflikt destruktywny w miarę trwania rozrasta się, obejmując swoim yasię-

/.iciu mrą/, szersze ol>szary.

t) ile najpierw chodzi o jakąś konkretną .sprawę (np. jak ma wyglądać statut

,.-\ t.iz.kn), ui później już o wiele różnych spraw (lista najważniejszych, stanowią-

iv. li przedmiot konfliktu w g rutki ki u 1981 r. liczyła 7 punktów dotyczących kwc-

.siii centralnych dla charakteru władzy w Polsic). Także rośnie liczba uczestników

konlliktu - jeśli nn początku wielu ludzi zajmuje postawę wyczekującą, tub leż

4>l.i>ujc się pośrodku między stronami (jak np. duża grupa członków partii bęslą-

tyili równocześnie członkami „Solidarności"), to w minię narastania konfliktu

he-Ira stojących Z Iwku lub pośrodku maleje, a coraz więcej jest takich, którzy

Slnn umysłów

Istotą opisywanego przez nas, jako konflikt destruktywny, zjawiska spo-

Icczno-psychologiczncgo, jest taki stan umysłów w .społeczeństwie, który usposa

bia <lo walki. Przykładem może tu być znclmwanic się społeczeństwa argentyń

skiego i brytyjskiego w okresie konfliktu o Falklandy, przykładem takiego zja

wiska są też katolicy i protestanci w Irlandii Północnej, a także różne społeczno

ści w wiciu innych miejscach świata.

Zauważmy, co się wtedy dzieje z ludzkim umysłem, w rzeczy samej z umy

słem każdego, kto znalazł się w oibicie takiego konfliktu.

IU2

103

• 4)

'•-•„,-<'*'

l'-i picrws/c__iL_j»|czncliwianie wierzymy w słuszność naszej uprawy. Jest <<>

uiar.i bezwzględna i pozbawiona wnrpliwojcl.'Wzajemnie siv," w niej liiiiacniamy.

\\szwy n aokoło nas czuja, się łnk samo — a przynajmniej mówią, l<> samo cci

fii 1 ,. Jeżeli kbnś mówi inaczej, wyraża odmienne zdanie, a zarazem jest blisko

n.is, staramy się go unikać, a przynajmniej unikać roamów z nim na te tematy,

kłute dzieła,. W skrytości ducha przypuszcuuny, że jet;<' uniysl nic ogarnia istoty

rzeczy (nic rozumie, co Uł jest „prawdziwa demokracja" luli gdzie leży „polska

r.u i.i sianu") i dlatego nic rxratmic on, co tu naprawili; się dz.icjc. A może nic

je.i I<I człowiek w pelivi uczciwy. Może liczy na korzyści za lo, że mówi inaczej

IM/ my. A może po prostu uległ dezorientacji.

leżeli słuszność naszej sprawy kwestionuje ktoś odległy, '/. kim nic mamy luv.-

|..i.icdnio do c/.ynienia, to już wiemy, co o tym myśleć. Jego kwalifikacje mo

ralne y.\ po prostu żadne. Jest człowiekiem przekupionym, bez. cliarakteru, po

|ititNiu imżalowniiia godną istota,, allxi głupcem. Allxi też. władza (|H>pularuość)

udrr/) łu mu tlo gkiwy - kiedyś może był inny, ale teraz się zmienił. AIIMI dopię

to tern/ ukazał swe prawdziwo oblicze.

Przekonaniu o słuszności naszej sprawy towarzyszy wyolbrzymienie zalet wla-

MH i Krupy i jej liderów. Zaznacza się silna t e n d e n c j a d o aut o glory-

f i k a c j i strony, po której się itoi.

Po drucie - w określony sposób spostrzegamy przeciwnika: jeżeli w normal

ne tli sttuncjach, w tym także w trakcie konfliktów niedestrukty-wnych, każdy z.

na< jest mniej luli bardziej zdobny do tego, by zrozumieć cudze położenie, iiwic

rai je i cudze wartości, to w sytuacji konfliktu destruktywnego zdolność ta zani

ka. It.icji przeciwników się nie rozumie, lxi oni - jak się wtedy sądzi - |wi pm-

Mti ich nie mają. Przeciwnicy to nędznie istoty, bądź przekupione przez obcych,

li.|dź omamione przez fałszywych proroków. O co im naprawdę chodzi? Tylko

o pt/ywilejo (ich utrzymanie lub nabycie), o władzę, o panowanie, w każdym

r.i/ic nie o racje moraLne, bo przeciwnicy pozbawieni sn. moralności. W rzeczy

s.uuej sn wcieleniem zła - są to ludne „obcy" lub przez „obcych" nasłani (jak

zauważyli psychologowie społeczni, od najdawniejszych już czasów przyczyny nc-

J-.I>s wiiyt.li zdarzeń społecznych poszukuje się w intencjach i zachowaniach ludz.i

od .i.ij:|cycli od reszty zbiorowości - takich, których można przedstawić j.iko róż.-

in.li nd-n;\s)._J>ln«c-postrzeganie Loccniniiie prz/xawnika wyzniacza w r o g <i ś ć,

\ j_.i k ą—w o.|i_c.c niego odczuwamy.

"Z - "!)ni wiąże się^OgriWiicźenie zakresu zastosowania zasad moralnych i gnto-

\wisii do współczucia. Publiczne poniieiiic kogoś, kto się nam przeciwstawił, za-

iliif.uje na aplauz, natomiast, jeżeli to samo spotyka kogoś, kto jest po naszej

•timiiit-, wzbudza to święte oburzenie. (Yl,i~'> .•. <• *;| A'\0< •;'* -(tWC*

Specyficznej interpretacji podlegają, normy moralne: JIUSZIIC i s|irawicdliwe

jest to, co głosi i czyni nasza strona. To, co robi przeciwnik, uważa się za nic

więicj niż tylko złośliwe przeszkadzanie. Kiedy 'w 1981 r. dothodziilo tlo kon

fliktów między milicją a grupami rozlepiającymi ulotki i plakaty o tteści Anty

radzieckiej, zdarzenia te opisjrwane były, z jednej strony, jako Imliaterska akcja

bojowników o prnwdzrwą niepodległość narodu, której przeszkadzali płatni na-

-., > r

jemnicy reżimu, a z drugiej - j;>ko łamanie obowiązującego prawa przez nieodpo

wiedzialne grupy podburzone pi zez wroga.

Przytaoznjąc <cn konflikt nie slawimn racji obu stron na jednej płaszczyźnie.

Należę do tych, którzy uważni:), że owi rozlepiacze pojmowali w nader opaczny

sposób ,prawdziwą niepodległość", a uniemożliwienie im tych czynności było dyk

towane przez interes państwa. Niemniej jednak przykład ów mint zilustrować,

iż w konflikcie destruktywnym racje innej strony niż. wliwnn w ogóle nic wcho

dzą, w grę. Właśnie dzięki takiemu nastawieniu można tticz.yć walkę z determi

nacją, licz wahań, IHZ. wątpliwości c<i do slusziiośti tego, co się czyni. ber. oba

wy o jej rezultaty, bez. hamującego ją współczucia dla przeciwnika, bez. ograni

czeń wynikających z rozumienia drugiej utrony.

. Można powiedzieć ogólnie - konflikt destrukcyjny prowadzi ilo dehuma

nizacji przeciwnika, a więc pozbawia go cech ludzkich: nic jest on piż.

kimś takimi jak my i dlatego ^iioTeTny^wTUczac^pPlxrzwzi'.lednie. Wyobrażenie

uwięziicnia go, zadania mu ran czy postawienia pod szubienicę, zostaje usanki jo

nowane, dotyczy bowiem „obryili", „innych" - nie naszych'. Towarzyszy temu

tendencja do deprecjacji przeciwnika tak pod względem moralnym, jak i umysło

wym.

Po trzecie — zmienia się także stosunek sio siebie i swo.ii li. Olxik uczuć soli

darności, poczucia zjednoczenia w walce, pojawia się gotowość tl o po

święceń. Nie przeraża wizja ofiar |xmoszo.nyi h we własnych szeregach, a na

wet ofiar, które miałoby się ponieść samemu. (Xlczuwa się dumę i satysfakcję

7. tego, iż. zrobi się coś, co jest nicbozpicczine, grozi uttatą nlrowia, wolności,

a nawet życia.

Po czwnrte wreszcie, n i c _u z najemy stanowisk pośrednich _i .„

kompromisów. Trudno nam uwierzyć w dobrą wolę ludzi starających się

znaleźć sposoby porozumienia, zażegnania konfliktu. leli cele wydaja, się podej

rzane: allxi w sposób zawoalowany sluż-ą oni naszemu przeciwnikowi, albo też.

usiłują udawać neutralność, ponieważ nic wicdzJi, kto zwycięży, a nic chcieliby

się nikomu narazić. Jeżeli jednak wierzymy niezachwianie w dobre intencje tych

ludzi, lo równocześnie podejrzewamy ich o naiwność. Ci ludzie kompromisu CZY

poroziuniicnia maja, naszym zdaniem, gbrwę w obłokach, nie widz:i realnej bru

talności, podslępnośd i bezwzględności naszego przeciwnika, t.ndza, się co do nie

go. Prędzej czy później przekonaj:! się kim jest naprawdę. Tak jak Clumibcrlain

przekonał się, kim naprawdę liyl Hitler.

Warto chwilę uwagi poświęcić erwej niezdolności do przyjurnwania luli znajdo

wania roz.win.zan k ompromisowych. Zjawisko to tnn kilka przyczyn.

tl ludzi zaangażowanych w kcmflikt pojawia się prelercocja do slx>S4iwania

gwaltsiwnych śnulków - ptiiew uiwarz.ysza.cy znogniouiu konfliktów znajduje naj

lepsze ujście w działaniach, w których na pierwszy pinii wysuwa się czynny atak

i użycie przemocy. Ponadto w stanic silnego zaangażowania w walkę bard/»i

1 Zjawiiko dełiumunimcji prictiwnlka ptiei!u«wil prof. M. PrirlccVI

ttik - Jilol*

w iiiyknlti

Fil'-

mk* )'k my", „folii)to" 1982, ni J6.

10-ł

105

npi.iszcz.i sit; obraz sytuacji. Porządek, jakiego bronią na.si przeciwnicy (lub któ

re ii<iluj.| wpmwadzić) jest po prostu zly i nic ma w nim niczego, na czym moż

na l>v zbudować coś wartościowego - nic można go skorygować ani naprawić,

i.;c |<o»t<i;ijc wi<;c nic innego, jak go aburzvc (czy udaremnić). Towarzyszy temu

pewne zulxizcnic intclcktuabiycli możliwości, Występujące nader po-wszeclinie wte-

ilv. gdy człowiek znajduje się/w iliuiie stresuNTo zubożenie wyraża się w opra

ni, zi-uiii liczby ni7.wi.ir.ari czy pomysłów, które przychodzi) do płowy. Do kouipro-

III : MI luli dla twórczego przetrarwformawnnia sytuacji trzeba myśleć plastycznie,

ir.v'ia mieć „otwartą głowę" i zdolność do próbowania wielu rożnych s|>osohów.

Ah- zaangażowanie w konflikt tworzeniu lóżmorodnych pomysłów nic pomaga,

(luli.i że są to pomysły dotyczące sposobów prowadzenia walki, rozbudzone IMI-

w-i ni a-.rcsywne enweje tę sferę skojarzeń faworyzują.

miedzy małymi grupami lub pojedynczymi osobami i mn bezpardonowy charak

ter, finałem knnlliktu jest fizyczna lul> społeczna likwidacja jcilucgo 7. nnlngn-

nistów. Dużo rzadziej zclaiza się tu wtedy, kiedy w konflikt uwikłane są więk

sze zbioiowości. Jednakże takie lakty, jak zwycięstwa narodów wnlczących o nie

podległość, ludów, które usunęły kolonizatorów, klas, które z pozycji uciskanych

przeszły mi pozycję dominującą, wskazują, że konflikty nntagnnistycz.ne mogą

kończyć się ..totalnym zwycięstwem" jednej ze stron - realizując zasady ..dzie

jowej sprawiedliwości".

Ale chyba częściej zdarza się tak, że zwycięstwo jednej ze :itron w takiej

walce - zwycięstwo wyrażone likwidacją zorganizowanych sil przeciwnej stro

ny - wcale nic zamyka konfliktu. Ani zwycięstwo Niemiec (Prus) nad Francją

w 1870 roku, ani Francji nad Niemcami w 19IB nic zakończało konfliktu fran-

riisko-uicmieckirgo. 'Ink jak konflikt polsko-ros\ jski nic został zlikwidowany

przez pokonanie powstania listopadowego, czy pokonanie powstania st)T7nio\vrgo,

ani marsz Piłsudskiego na Kijów, ani przez marsz Tuchaczcwskicgo nn Warszawę.

W tych i opKininej liczbie innych przypadków konllikly t:ik rozwiązywaną-

przygasają tylkn na pewien czas, aby w nowych okolicznościach odradzać się

7. nową silą. Czasami zresztą tlą się 1>C7. przerwy, manifestując się raz |wi raz

wybiuliamt akcji destruktywni 1 li, czego przykładem jc-st kilkunastoletnia wojna

w Irlandii Północnej. Nawet jednak wtedy, kiedy wybuchy tego rodzaju nie

mają miejsca, konflikt „zduszony silą" nic zanika - przenosi się tylko 7. płasz

czyzny realnej na płaszczyznę symUilicyiią.

Podstawowym dążeniem grupy pokonanej slajc się w lej fazie ochrona

v wlasnej odrębności i tożsamości - kształtuje się zasaTła, - k'fof-j

można by wyrazie"'najkrócej w len wb:~;;Uleg:iliśmy w walce wolicc przcw:i!;i

fi/.jczncj przeciwniku, ale nie ulegniemy duclxrwo i to zapewni nam zwycięstwo

w przyszU*4«ś". Zachowaniu tożsamości i odrębności służą różne środki. Frzcilo

wszystkim uuiacjiin się tendencja do nutogloryfik n ji własnej grupy. Wprawil/.iir

nie wyklucza się krytyry/mu wobec przywódców, którzy nic- sprawdzili się j.il.o

organizatorzy wnlki, zachowam- jednak y»istajc, u nawet wz.moi uione fioczmie, że

własna grupa reprezentuje wielkie siły moralne. Na tym tle ihiclmdzi nawet >l«»

apoteozy klęski - męczeństwo dodaje bbuku, czego najwyrazisls/ym przykładem

była idea „Polski, jako Chrystusa narodów", tak swego czasu żywn wśród Pn

iaków.

Kiedy konflikt rozgrywa się między dwoma narodami, zachowaniu lo/saino-

śoi służy kultywowanie narodowych tradycji i ję/.ka, wvstrzenanic się wszelkiih,

- oprócz nnjniczbędnicjszych - kontaktów z przeciwnikiem, unikanie płaszczyzn,

na których mogłoby dojść do jakiejkolwiek wspolpincv. Itzecz oczywiście staje

się dużo trudniejsza, gdy antagonizmy dzielą członków tego samego narodu; wte

dy walka o zachowanie odrębności „nas" wobec „nich" rozgrywać się może na

najrozmaitszych frontach - obecność tych frontów w naszym życiu w ostatnich

latach dawała o sobie znać aż nadto wyraźnie.

Jednym z najbardziej doniosłych i dla przyszłości groźnych skutków tego pio-

cesu jest zjawisko tworzenia się odrębnych i o d d z i e 1 o u y c h od s i c-

Niulięć ''o kompn)misu, wrogość wobec przeciwnika, gloryfikacja własnej

:'.nijiv j solidarność wewnątrzgrupowa, stwarzają podłoże dla powitania specy-

I'- '.ni-gu ..etosu walki". Innymi iloWy, formuje się w grupie system norm unka-

•.ii|IO'l' bezkompromisowe zwalczanie przeciwnika, stanowczość, wzajemne

wspieranie się, a zarazem potępienie łych, którzy ulegają, wykazują skłonność do

.Miltnw.ui pojciluawczych. Śmiałość i nieugiętość w tej walce staje się przesłanką

prestiżu w grupie. Aplauz i szacunek zdobywa się tym większy, im sic; ntoitiirj

i ndniwiiiej ugodzi w przeciwnika. '

W konkluzji można powiedzieć: konflikt destruktywny stwarza stan umysłu

iini.i/liui.ijący lucl/ium prowadzenie bcz^ardoiurwcj walki wszelkimi dostępnymi

śi--.lkniui. Dzidki nicinti" możliwe jest rozpoczynanie wojen i rewolucji (bądź

kontrrewolucji). Tuki ttarf thnyilów rm doniosły udrjal w kształtowaniu losów

jednostek i całych społeczeństw. Zdarzało się, że owocował |>nstvpcni. Kosztował

ic- lud/kość wicie krwi i zniszczeń. Nierzadko zatrzymywał |«>stęp na dlupic

lain.

Wszystkie opisane tu procesy nie zachodzą u obcych, dalekich nam lud/i -

w inuwli krajach, w innych epokach, lecz dzieją się wokół nas i w każdym z nas.

Nie zawsze z jednakowym natężeniem. Nio wszyscy 7. nas stają się jednnknwo

z.ip.iinięinli, nic każdy bowiem równie głęboko ulega nastrojowi, który opanowir-

\< m-ipę; nic każJcgo leż w tym siunym stopniu zawodzi samokrytycyzm. Ale

1 .•••;.to z.twodzj. Wtedy nasze uprzedzenia i ograniczania panują na<l nami calko-

\> nJe - wszystko, co myślimy, czujemy, mówimy i robimy, owladnięic zostaje

l--.-k.| sv.ilki.

Konsekwencje konfliktu destruktywnej

('./.) uniki społeczne i psychologiczne unichomione przez konflikt dcsiruklyw-

iiy prowadzą ilo jego szybkiego narastania. Można powiedzieć, że konflikt ten

rozrasta się jak nowotwór, niszcząc tkankę życia społecznego. Naturalną koleją

rzeczy prowadzi to do punktu krytycznego, t|. do fazy, gdy zastosowane zostają

pr/i-7. jedną ze stron (lub obie) takie środki walki, które mają kompletnie obcz-

sil.nlnić bądź zniszczyć przeciwnika. Czasami to się udaje: gdy walka toczy się

1U0

107

I' i «' cm p. ^tniykaja.cych się -w sobie i pielęgnujących niechęć, a nawet wrogość

IIM ::rnp przeciwnych. Procci taki zachodzi zarówno wśród „zwyciężonych", jak

i w-.III.I ,,zwyt ięzuiw". ('J <vHnloi lękjiji) *ię. by ich wlndsy nic- zagrozda infiltra-

«|.i pivctiwnika; podejrzliwie i niechętnie pizyglądnja, się tym wszystkim, którzy

i/\nnic sprzeciwiali się porządkowi, jakiego oni bronili. Niektórzy spośród „rwy-

• IV/1'I'IW"' uważają, za sprawiedliwe i konieczne przykładne ukaranie wszystkich,

którzy zaangażowali się w walkę po przeciwnej stronic. Glcxsyqc pochwalę wier-

n>>»i bronionym przez siebie ideom, z niechęcią, a nawe* pogard;) patrzą, na

i>ili, którzy klei tych nie w»pierali.

Sprzeczność występuji\ca w t:tk prostej i czystej |H«tn( i jest zjawiskiem rzad

szym, niż się to z -pozoru wydaje. Gdy dwie rodziny starają, się o przydział tego

lauu-go, jedynie dostępnego mieszkania, gdy dwói li ludzi piclcjidtijc do jednego,

izczcgńlnic nti-.ikcyjnego stanowiska, dwa państwa uważ.ij.i, że majri niezlnwal-

ne prawa do tego samego terytorium, to sprzeczność interesów ma najwyraźniej

charakter antngonistycTiny. Ale w wielu innych sytuacjaih żyuowyclt sprawa staje

się bard/Jej złożona. Slniny konfliktu bowiem olx.k interpsów sprzccvnyili, mnj:|

z regnly jakiś zaktes Interesów wspólnych. Ponadto bardzo rzadko konflikt in

teresów występuje w postaci ,,all>o—albo". 7^iacziiie częściej istnieje wiele form

pośrednich, w ramach których interesy adwensnr/y w jakimś stopniu dadzą, się

uwzględnić. Jeżeli minio to ludz.ie skkMijvi sa, dopatrywać się nie daj:|cych się

usun;|ć sprzeczności interesów swoich i cudzych, to oU>k czynników obiektywnych

odgrywają, też role pewne czynniki socjopsychologicznc, które m:>jn wpływ na in

terpretowanie sytuacji.

Na interpretację sytuacji wpływa przede wszystkim .społeczny nastrój.

Kiedy człowiek jest targany gniewom i niepokojem, wzrasta jego sktuTTTioŚc ilo

rxistrzegania sytuacji jako antagonistycziiej. Dlatego też, w sytuacjach kryzyso

wych, postawy się na ogól radykalizuja, - codzi się przcświ;uli zenie, że w spo

leczeństwie istniejii sprzeczmośri, które tylko sil:) mog:) być nizstrzygnięle.

Podobne konsekwencje nii^sie fakt zaangażowania w wnlkę — potluieccuie

przez, to wywoł.-Mic sprzyja -wyos-trzeniu i nptoszczeniu obrazu świata. Olatcgo też.

ujęcie w kategoriach: jirri; - tfrei^, 'wyr/fsiwu - klęskji,

t Klein.ijącc się od siobie grupy bardzo źle się ze sobą, komunikują,. Nic rozu

muj.) siobie wzajemnie - wytwarzają coś w rodzaju własnego języka, którego

«h'ii:::i strona nie słyszy i nie stara się zrozumieć. Rozwijaj:) się odrębne idcolo-

r.r. .\ w ich świetle minione zdarzenia, a także akcuaLnn sytuacja nabierają, zu

pełnie różnych znaczeń. Takie różnią się wyobrażenia o przyszłości. Obie stirniy

i u orzą też swoje legendy o ludziach, zdarzeniach, miejscach, dodające chwały

w l.iviK*j sprawie i mające pogrążyć spra-wę pizcciwnika.

Takie zjawisku, jak wzajemne odcinanie s-ię i poważne aiklóccnia w kouin-

inl .•w:iiiin, sprzyjają tworzeniu zaiicksortalcoUfch wyobrażeń o właściwościach dm-

gii j struny - o jej celach i wartościach, o strategiach i intemjacli. Myślenic zo-

•>t.i| Ł - op:uiowanc przez stereotypy, które upr;iszcznją obraz przcu wnika, stanowiąc

pr/c.lc wszystkim projekcie wrogich wobec niego uczuć. Postawy i iipinic rin te

in, II przeciwnika buduje się nie na podćtnwie wiedzy <i faktach, lecz na podsta

wi.- uh zgodności z nastrojom własnej grupy - frtkty służące ilustracji dowolnych

te/ zawsze się znajda,.

staje się dominuj:|c:\

forma, patrzenia na świat.

Niemała rolę przy interpretacji aktualnej sytuacji odgrywa przeszłe (lo-

i w i n d c 7. c n i t. Poniesione w przeszłości klęski, doznane krzywdy i upoko-

rzenia,"Ićicdy zosta nr) przywołane d<i świndonwści, P<>WIHIIIJ:| inlerprcrowiniic le

go, co tię aktualnie dzieje, w taki sposób, że konfliktowi aktualnemu nadaje się

charakter konfliktu „odwiecznego" — tym omym poważniejszego i groźniejszego.

Trzeba jednak pamiętać o tym, iż. wvjMiuwiienia sq nie tylko czynnikiem pi7\cy

nowym, antagonizującym koullikt, lecz. także i w pewnym sensie, ,,wytworem"

konfliktu, nastrój bowiem' kieruje uwagę na te, a nic inne ws|>omnicnin. Wie o

tym dobrze każdy z własnego <loświrxlczc«*ia - przecież równie często mamy się

okazję przekonać, że treść naszych wspomnień wplywn na nasz nastrój, jak i

o tym, że nastrój wpływa na tieść naszych wspomnień. Ale dotyczy to nic tyl

ko jednostek. Także narody, kiedy rozkwitają, między mmi- dobre stosunki, pizy-

pominnja, sobie te wydarzenia z historii, które |Mitwierdzaj:| ich wzajemna, pizv-

jaźń, natomiast wówczas, gdy dochodzi między nimi do konfliktu, świadomość

S|Mileczna wypełnia się wspomnieniami przoszlsch krzywd i nieszczęść, jakiili

sprawca, byl antagonista.

Należy zaakcentować, że opisane procesy następują z duzi) regulamośeią bez

względu 11 a to, między kim toczy się wnika: można je znoii-

H-i-.nnv;it zarówno wtedy, gdy walczy ze sobą dwa narody, jak też dwie grupy

iiuit/nc żyjące na tym iiunym terytorium, a także dwie orientacje polityczne w

i.on.u h tego samego narodu, dwie antagoni Xycznc klasy tc|r<> samego s|xilcc/cń-

siua. Duża regularność .cechuje również bieg zdarzeń; jeżeli społeczeństwo nie

,-ii.ij.l/ic S|KKO1)ÓW likwidacji destruktywnego konfliktu, procesy tego rodzaju

u.i.dając się przygotowują, nowa, konfrontację, do której dojdzie, gdy powstaną

>prz. jającc ku temu warunki, a przede wsvy»tkim, kiedy ulegną, zatarciu wsjio-

iniiienia <Klnie>sioncj klęski, wyhviia się nowi przywódcy, okoliizuośoi zewnętrzne

>i»or.'.| IHIWC .sz;uisc, a przypadek zapali iskrę, z której •wybuchnie nowy pożar.

Obiektywne i subiektywne nspekly konłliktu

Aby zapobiec, takiomu przebiegowi konfliktu, konieczne jest jego rozwiązanie,

:i w n,c usunięcie sprzccznościi dzielących strony.

Staje się ui szczególnie trudne, gdy spi/cczności ujmowane i.) jako antagoni-

ust/jie, .i wiec kiedy strony konfliktu sądzą, że maji| całkowicie przeciwstawne

ii...rcsy: korzyść jednej jc« stratą dla drugiej i vice versa. To tidcie spr/.c.csmości

:..i /o..Ili:in konfliktów destruktywnych.

Na interpretację konfliktu wywierają, też istotny wpływ k a f e g o r i e i d e o-

logiczne, w ramach kluryih sytuacja jest pizeilctawiona przez kięgi op'nio-

twórcze oraz przez leaderów Jeżeli wślći.l uiih s:\ takie, które odwołuj:) się do

wartości <uaj:)i ych illa c/lonkow danej Rnipy szczegółu:) donio^kiść, to isliiii je

ION

I (l';

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: