PYTANIE 1
Miejsce finansów publicznych w teorii ekonomii.
Finanse publiczne, mimo iż traktowane są jako dziedzina interdyscyplinarna, ze względu na
pieniężny charakter procesów w nich występujących, są przedmiotem szczególnego
zainteresowania nauk ekonomicznych. Sam fakt postrzegania finansów publicznych jako
dyscypliny sensu stricte ekonomicznej powiązany jest z paradygmatem ekonomii klasycznej i
neoklasycznej. W takim ujęciu f.p. postrzegane były przez pryzmat skutków jakie dla
mikropodmiotów, czyli poszczególnych jednostek mają podatki i inne instrumenty fiskalne. Z
biegiem lat, w miarę zgłaszania przez państwo coraz większego zapotrzebowania na dochody
przedstawione wyżej podejście mikro stało się niewystarczające. Obszar zainteresowań f.p.
musiał być rozszerzony o kwestie dotyczące „żyjącego własnym życiem sektora publicznego”
Innymi słowy nowy obszar badawczy związany jest już z podejściem makroekonomicznym.
Skomentuj pojecie „ekonomia sektora publicznego”
W polskojęzycznej literaturze panuje swego rodzaju chaos terminologiczny i pojęcie Sektor
publiczny nie zawsze jest wyraźnie zdefiniowane.
Przyjmując przedmiot wydatków jako kryterium konstytuujące sektor publiczny można
stwierdzić, że w jego zakres wchodzą wydatki związane z funkcjami państwa. Najogólniej
rzecz ujmując do tych wydatków można zaliczyć
a) wydatki materialne dot. zakupu dóbr i usług przez władze publiczne niezbędnych do
wypełniania przez nie funkcji statutowych
b) wydatki transferowe, będące wyrazem redystrybucji dochodów przez państwo.
Przyjmując kryterium majątkowe sektor publiczny tworzą:
a) majątek służący władzy i administracji państwowej
b) majątek służący publicznym instytucjom usługowym
c) majątek w użytkowaniu publicznym
d) majątek zaangażowany w działalność gospodarczą
W poszukiwaniu definicji nauk o finansach publicznych wielce przydatne jest kryterium
własności. Według niego działalność gospodarczą w sferze realnej można podzielić na
prywatną i publiczną. Na mocy tego rozumowania wyróżnia się sektor prywatny i sektor
publiczny. Rozważając źródło finansowania należy stwierdzić, że dla sektora publicznego
samofinansowanie nie jest typowe. Sektor publiczny musi sięgać do dochodów innych
podmiotów. Innymi słowy niezbędne jest gromadzenie dochodów publicznych.
PYTANIE 2 różnice między dobrami publicznymi, itd.
Na podstawie fizycznych cech dóbr nie zawsze można przeprowadzić podział na dobra
prywatne i publiczne. Istnieją takie rodzaje dóbr, które mają wyłącznie charakter publiczny,
jak np. powietrze, parki, jeziora, rzeki, morza itp. Znaczna jednak część dóbr z punku
widzenia cech fizycznych może być i dobrem prywatnym i publicznym. Np. energia
elektryczna może być wykorzystana do zaspokojenia potrzeb gospodarstwa domowego oraz
oświetlenia ulic, lekarstwa mogą być używane w prywatnych i publicznych szpitalach.
Z tego powodu powstała konieczność wyróżnienia innych kryteriów odróżniających te dobra
i najczęściej obecnie stosowanymi są:
- kryterium użyteczności (kryterium społeczne) wg tego kryterium istnieje zasadnicza
różnica między korzyściami, które daje dobro prywatne i korzyściami osiąganymi dzięki
dobru publicznemu. Korzyści z dobra prywatnego ograniczają się najczęściej do jednej osoby,
niekiedy do kilku. Co więcej dobro prywatne używane przez daną osobę jest niedostępne dla
innych osób. W dostępie do dóbr prywatnych występuje zjawisko rywalizacji miedzy
użytkownikami danego dobra, w przeciwieństwie do dóbr publicznych, przy których fakt
korzystania jednego człowieka z danego dobra nie uniemożliwia korzystania z niego przez
innych ludzi. Przykładem mogą być: parki publiczne, jezior, drogi publiczne, powietrze.
-kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne) - dobrami publicznymi wedle tego
kryterium są te dobra, towary, usługi, które są finansowane przez budżet państwa, budżety
samorządowe i inne fundusze publiczne. W tym ujęciu dobra publiczne tworzą konsumpcję
zbiorową społeczeństwa, która musi być sfinansowana z tych funduszy. Oznacza to, że są one
dostarczane bezpłatnie lub za częściową odpłatnością, choć w sensie ekonomicznym są one
opłacane zbiorowo. Konsumpcja dóbr publicznych automatycznie ogranicza konsumpcję
dóbr prywatnych, ale następuje to na skutek ograniczania dochodów indywidualnych
niezbędne do sfinansowania konsumpcji dóbr publicznych.
Konsumpcja dóbr publicznych oznacza konsumpcję przymusowa, narzuconą poszczególnym
jednostkom bez względu na to czy one tego chcą czy nie.
Można odnaleźć też podział dóbr na publiczne, społeczne i prywatne. W tym podziale:
-dobro publiczne: z przyczyn naturalnych (cech fizycznych) może służyć zbiorowości
lokalnej lub całemu społeczeństwu. Ten rodzaje dóbr jest określany mianem: czyste dobro
publiczne. Są one konsumowane przez wszystkich członków zbiorowości, a fakt korzystania
z tego dobra przez jedną osobę nie ogranicza dostępu innej osoby do tego dobra, dotyczy to
zarówno ilości jak i jakości tego dobra. Korzyści z używania czystego dobra publicznego są,
więc nie podzielne, bo nie można wyodrębnić części tego dobra i przypisać go jednostce.
Do tego rodzaju dóbr należą: powietrze, rzeki, jeziora, autostrady, bezpieczeństwo
zewnętrzne, działalność służb dyplomatycznych itp. Dobra publiczne są chronione (np.
powietrze), powstają i są eksploatowane przy wykorzystaniu funduszy publicznych.
Przesłankami do ich tworzenia są zarówno znaczenie dla egzystencji człowieka, jak również
cechy fizyczne.
- dobro społeczne to takie dobro, które ze względów fizycznych może być dobrem
prywatnym, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej przez władze publiczne polityki
społecznej są dostępne dla każdego obywatela, tak jak w przypadku dóbr publicznych.
Sytuacja ta dotyczy podstawowych potrzeb ludzkich, takich jak ochrona zdrowia, edukacja.
Wytwarza się je dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną i które zostały
sfinansowane z funduszy publicznych. Tak jest w przypadku budynków i urządzeń szkół
publicznych, obiektów szpitalnych, sportowych. Finansowanie tych dóbr ze środków
publicznych jednak nie wyklucza częściowej partycypacji obywateli w ich finansowaniu.,
co wiąże się z częściową odpłatnością i pokrywaniem pewnych bieżących kosztów
wytwarzania tego dobra. Przesłankami tworzenia tych dóbr jest umożliwienie konsumpcji
obywatelom, których dochody indywidualne mogłyby uniemożliwić lub ograniczyć ich
nabycie, gdyby dobra te były alokowane na zasadach rynkowych.
WNIOSEK:
Dobra publiczne są zawsze finansowane z funduszy publicznych i można je nazwać
klasycznymi dobrami publicznymi, lub dobrami publicznymi sensu stricte, ze względu także
na ich naturalne cechy.
Dobra społeczne mogą byś finansowane w całości lub częściowo funduszami publicznymi
i wówczas można mówić o dobrach publicznych sensu largo, które obejmują klasyczne dobra
publiczne oraz dobra publiczne, które ze względu na społeczne znaczenia są finansowane
z funduszy publicznych.
Dobra prywatne są finansowane wyłącznie w funduszy prywatnych.
PYTANIE 3 przesłanki za istnieniem sektora publicznego
Prawa własności i dotrzymywanie umów.
Aby rynek działał, musi istnieć państwo, które określa prawa własności i reguły dotrzymywania umów. Musi stać na straży własności prywatnej, aby ludzie mieli motywację do zarabiania, inwestowania i oszczędzania.
Zawodność rynku.
Zawodność konkurencji – rynek jest efektywny (w sensie Pareto), tylko jeśli istnieje na nim konkurencja doskonała. Jednakże zdarzają się rynki na których działa tylko jedno przedsiębiorstwo (monopol) lub tylko kilka (oligopol). Nawet wtedy gdy istnieje wiele przedsiębiorstw, ale każde z nich wytwarza trochę inne dobra, krzywa popytu na produkty pojedynczego producenta opada – co nazywamy konkurencją monopolistyczną. Istnieje wiele przyczyn osłabienia konkurencji na rynku
-monopol naturalny (pojedyncza firma wytwarza całą produkcję w danej gałęzi taniej niż każda z pojedynczych firm wytwarzających jej część ~ rosnące przychody skali)
-działania strategiczne przedsiębiorstw w celu zniechęcenia konkurentów do wejścia rynek
-patenty przyznawane przez państwo.
Produkcja monopolu jest mniejsza niż w warunkach konkurencji doskonałej, co skutkuje startą dobrobytu.
Zawodność wynikająca z istnienia dóbr publicznych – rynek nie dostarczy w ogóle, albo prawie wcale dóbr publicznych (przede wszystkim czystych).
Zawodność wynikająca z efektów zewnętrznych – gdy pojawiają się negatywne efekty zewnętrzne (działania jednej osoby powodują powstanie kosztów dla innych) rynkowa alokacja zasobów okazuje się być nieefektywna. Jednostki nie ponoszą pełnych kosztów negatywnych efektów zewnętrznych swoich działań, więc ingerencja państwa jest niezbędna.
Niekompletność rynków – czasem zdarza się że rynki nie dostarczają pewnego dobra lub usługi, mimo iż ich koszt zaoferowania jest niższy od ceny. Dotyczy to np. ubezpieczeń i kredytów. Ingerencja państwa jest tu niezbędna (BFG, ubezpieczenia rolników, kredyty preferencyjne). Wyjaśnienia tej sytuacji:
-zbyt wysokie koszty transakcyjne
-asymetria informacji (ZU nie wiedzą dużo o niektórych ryzykach)
-selekcja negatywna przy spłacaniu kredytów
Zawodność wynikająca z niepełnej informacji – konsumenci nie zawsze posiadają pełnię informacji o produktach, państwo stara się ich chronić
Bezrobocie, inflacja – wielu ekonomistów uważa powtarzające się kryzysy związane z wysokim stanem bezrobocia za dowód na to, że z rynkiem jest coś nie tak i że państwo musi łagodzić skutki z tym związane.
PYTANIE 4 monopol naturalny i na czym polega jego regulacja przez państwo
Monopolista produkuje na poziomie przy którym krańcowy przychód równa się krańcowemu kosztowi, z tego powodu wytwarza zbyt mało produktów (w porównaniu do wolnorynkowego). Aby wyeliminować tą nieefektywność można by narzucić monopoliście ceny ceny równe kosztowi krańcowemu, a zasada maksymalizacji zysku dokonałaby reszty. Jednakże może się zdarzyć, że przy takiej cenie monopolista osiągałby ujemne zyski. Ma to często miejsce w przypadku dóbr użyteczności publicznej (np. gazownictwo). Technologia wymaga bardzo dużych kosztów stałych i bardzo małych kosztów krańcowych dostarczenia dodatkowej jedn. gazu. Z monopolem naturalnym mamy do czynienia wszędzie tam gdzie jest bardzo duży koszt stały i bardzo mały koszt krańcowy.
Aby monopol był jak najbardziej efektywny, jest on regulowany czy wręcz kierowany przez państwo. Rządowa instytucja może ustalać jakie ceny może pobierać monopolista – problemem jest tutaj określenie prawdziwych kosztów firmy. Inne rozwiązanie to zryczałtowane dopłaty, by utrzymać działanie firmy, gdy sprzedaje ona po cenie równej kosztowi krańcowemu.
PYTANIE 5
G
PYTANIE 6 podstawowe różnice alokacji dóbr publicznych i prywatnych
Głównym problemem, występującym w procesie alokacji dóbr publicznych jest uściślenie kryterium
wyboru, którym powinno kierować się państwo podejmując decyzje o rodzajach i ilości wytwarzanych
dóbr publicznych. Dobra te nie są wytwarzane i alokowane według mierników rynkowych. W teorii
wyboru publicznego dokonuje się porównań tych kryteriów, które występują przy alokacji dóbr
prywatnych i alokacji dóbr publicznych.
Konsumenci nie konkurują w nabywaniu dobra publicznego. Z punktu widzenia kalkulacji
mikroekonomicznej dobra publiczne są bezpłatne. W związku z tym w przypadku alokacji dóbr
publicznych i prywatnych stosujemy odmienne mechanizmy alokacji:
- rynkowy w przypadku dóbr prywatnych
- polityczny mechanizm wyborczy w przypadku dóbr publicznych.
Najważniejsze przyczyny różnic w mechanizmach dóbr prywatnych i rynkowych.
Przy wytwarzaniu i alokacji dobra prywatnego konsumenci płacą taką samą cenę i aby osiągnąć
większą korzyść krańcową, muszą kupić więcej dobra, natomiast w przypadku dobra publicznego
konsumenci nabywają tę samą ilość dobra, ale po różnej cenie, co pozwala stwierdzić, że kryteria
alokacji dóbr publicznych muszą być inne niż prywatnych.
Władze publiczne spełniając swoje funkcje napotykają wiele różnych problemów oraz muszą
rozstrzygać wiele dylematów. Wyłaniają się kwestie:
· Kogo reprezentują władze publiczne lub w czyim interesie spełniają swoje funkcje, zwłaszcza
alokacyjną i redystrybucyjną
· Jakimi kryteriami kierują się władze publiczne dokonując alokacji dóbr publicznych i
społecznych.
Na te pytania próbuje odpowiedzieć teoria wyboru publicznego. Głównym jej celem jest obiektywizacja
kryteriów wyboru przy alokacji dóbr i redystrybucji dochodów – czyli eliminowanie lub ograniczanie
dowolności i woluntaryzmu decyzyjnego władz publicznych. Przedmiotem teorii wyboru publicznego
jest demokratyczny system podejmowania decyzji w kwestiach publicznych, funkcjonowanie mechanizmów publicznych, zachowanie się pojedynczego obywatela, grup społecznych, oraz ich rola
w podejmowaniu decyzji publicznych.
Skutki niewłaściwych decyzji władz publicznych mogą być nieobliczalne dla społeczeństwa i
gospodarki. Zasadnicze znaczenie ma sposób powoływania władz publicznych a także wpływ
obywatela na ich działalność. Teoria wyboru publicznego musi uwzględniać warunki ustrojowe i
czynniki polityczne. W szczególności chodzi o takie czynniki, jak:
· system władz publicznych
· kompetencje poszczególnych organów władz publicznych w kwestiach finansowych,
zwłaszcza budżetowych.
· ordynacja wyborcza
· system partii politycznych i organizacji społecznych, zawodowych.
Dla ekonomiki sektora publicznego priorytetowe znaczenie ma mechanizm polityczny i ściśle z nim
powiązany system wyborczy. W systemach demokratycznych wybór publiczny rozstrzyga się przez
wybory przedstawicieli obywateli do władz.
System wyborczy (głosowanie) nie jest metodą idealną, ma także wady. Problem w tym, że nie ma
lepszego rozwiązania. Wybór z natury rzeczy jest podejmowaniem decyzji preferującej jedno
rozwiązanie kosztem innego. W nowoczesnych demokratycznych systemach wyborczych
powszechnie obowiązuje zasada „jeden obywatel – jeden głos”. System głosowania w sprawach
publicznych różni się znacząco od systemu głosowania w sprawach gospodarczych w sektorze
prywatnym.
Wybór jest łatwiejszy, jeżeli wyborca ma rozeznanie, czego wybór dotyczy. Inaczej jest, gdy przedmiot
wyboru jest tak skomplikowany, że wyborca właściwie nie ma szans rozpoznania wszystkich przyczyn
i skutków rozwiązania, na które oddaje głos. Nawet w przypadku zastosowania instytucji wyborów
bezpośrednich przeciętny wyborca, który decyduje o rezultatach głosowania, ma niewielkie szanse
oparcia swojej decyzji na racjonalnych przesłankach. Opiera więc swój wybór najczęściej na
wypowiedziach i opiniach formułowanych przez polityków, partie polityczne, organizacje społeczne itp.
Przeciętny wyborca jest więc jest przedmiotem manipulacji ze strony różnych sił politycznych i
społecznych. Jest to słabsza strona systemu demokratycznego. Negatywne skutki tak działającego
mechanizmu wyborczego uzależnione są od tego, jakim grupom nacisku psychologicznego i
propagandowego ulega wyborca i czyje interesy te grupy reprezentują.
PYTANIE 7 mechanizm ujawniania pref. zbiorowych
Na prywatnych rynkach równowaga powstaje w punkcie przecięcia krzywych podaży i popytu. Decyzje o alokacji zasobów w sektorze publicznych podejmowane są w zupełnie inny sposób. Wyboru dokonują przedstawiciele wybrani przez społeczeństwo. Bardzo trudno jest im jednak ustalić, czego życzyłoby sobie społeczeństwo.
Różne osoby preferują różne wielkości wydatków publicznych.
Preferowana wielkość zależy zarówno od wysokości dochodu konkretnej osoby, jak i od systemu podatkowego. Jeżeli działa system opodatkowania proporcjonalnego, to osoby uboższe mają do czynienia z niższą ceną podatkową (dodatkowa kwota którą musi zapłacić jednostka, gdy wydatki państwa zwiększają się o 1) więc preferowana przez nich wielkość G jest większa. Jednak osoby ubogie mają względnie niskie dochody, więc ich popyt zarówno na dobra prywatne jak i publiczne jest mniejszy. Gdy istnieje system jednolitego opodatkowania, występuje jedynie efekt dochodowy – osoby o wysokich dochodach będą preferowały wyższe wydatki państwa. W przypadku opodatkowania progresywnego osoby o niższych dochodach będą miały do czynienia z jeszcze niższą ceną podatkową niż w przypadku proporcjonalnego, więc G będzie wyższe od tego z proporcjonalnego.
Przy innych czynnikach takich samych, osoby zamożne zwykle preferują większe wydatki państwa. Jednakże koszt zwiększenia G może się dla nich okazać wyższy niż dla innych.
PYTANIE 8 głosowanie demokratyczne, paradoks wyborczy
Wybór- podejmowanie decyzji preferującej jedno rozwiązanie kosztem innego rozwiązania lub innych rozwiązań. W systemach demokratycznych wybór publiczny rozstrzyga się przez wybory przedstawicieli do władz. W przypadku spraw publicznych system różni się od systemu głosowania w sprawach gospodarczych w sektorze prywatnym- bowiem nie ma jednego głous na jednego obywatela, za wielu obywateli głosuje jeden wybrany reprezentant (demokracja pośrednia)
Zalety.
1. Wybór z założenia jest korzystny dla większości społeczeństwa, a nie dla małej grupy jak np. w oligarchii. ( zasada, iż mniejszość musi się podporządkować większości).
2. Obywatele mają wpływ na funkcjonowanie państwa w którym żyją i czują się współodpowiedzialni za podejmowane decyzje.
3. Suwerenność ludu oraz wolne, równe, bezpośrednie i tajne wybory władz ustrojowych.
4. Oszczędność czasu i możliwość podjęcia decyzji „w ogóle”, dzięki systemowi demokracji pośredniej.
5. pluralizm partii politycznych/konkurencja między partiami - możliwość wyboru przez obywateli reprezentantów o programie politycznym zgodnym z ich indywidualnymi preferencjami.
Wady:
1. Nawet w przypadku wyborów bezpośrednich przeciętny wyborca najczęściej swój wybór opiera na wypowiedziach i opiniach formułowanych przez polityków, partie polityczne, itd.
2. Bieżące i długookresowe kierowanie sprawami politycznymi nie jest możliwe poprzez wybory bezpośrednie.
3. Partie polityczne konkurują ze sobą przedstawiając bardzo szerokie programy polityczne, które często nie są realne, są obietnicami wyborczymi.
4. Preferencje wyborców mogą być niewłaściwie interpretowane, lub mogą być niezgodne z interesami całego społeczeństwa
5. Nadmierna liczba partii politycznych mopże doprowadzić do braku możliwości podjęcia słusznej decyzji.
6. Milczący wyborcy- niska frekwencja, ludzie często nie interesuja się życiem politycznym
7. Działalnośc administracji i biurokracji- problem neutralności urzędników w stosunku do decyzji. Gdy aparat biurokratyczny jest silny, nawet wybory i nowe łwadze nie będą miały dużego wpływu na to, co dzieje się w państwie.
8. Tak naprawdę, swoboda wyboru obywatela jest ograniczona, bowiem jego preferencje muszą być podporządkowane preferencjom zbiorowym ( tyrania większości)
9. System nie spełnia 4 warunków idealnego systemu wyborczego – twierdzenie niemożności arrowa
10. Może zaistnieć paradoks wyborczy
Paradoks wyborczy
Wyniki ogólne głosowania mogą wypaczać rzeczywiste preferencje wyborców. Na ostateczny rezultat ma wpływ dobór par i sekwencji głosowania ( nie będę tego rozpisywac, bo za duzo tego), tzn. przy danym danym układzie preferencji może zwyciężyć wariant każdego z głosujących. Szczególnie niebezpieczne przy głosowaniu w małych drupach, daje możliwość manipulowania wynikami wyborów prze tendencyjny wybró, zestawienie rywalizujących ze sobą celów oraz sekswencji głosowania.
PYTANIE 9 problem gapowicza
Cechą wielu z najważniejszych dóbr pochodzących ze źródeł publicznych (np. obrona narodowa) jest niemożność wykluczenia. Korzystają z/na nich wszyscy, niezależnie od tego czy płacą za nie, czy nie. Niechęć jednostek do dobrowolnego finansowania produkcji dóbr publicznych nazywamy problemem gapowicza – pasażera na gapę.
Brak możliwości cenowej reglamentacji implikuje, iż rynek nie zapewni efektywnej w rozumieniu Pareto ilości dobra publicznego. Stąd potrzebna interwencja państwa, która praktycznie nie może być zastąpiona działalnością prywatnego przedsiębiorstwa.
PYTANIE 10 efekty zewn., jak państwo wpływa na ich alokację
Efekt zewnętrzny występuje wtedy, gdy jakaś osoba lub firma podejmuje działania które wywierają wpływ na sytuację innych osób lub firm, a nie są rekompensowane odpowiednią płatnością w jedną lub drugą stronę. Tam gdzie one występują, mechanizm rynkowy nie zapewnia efektywnej alokacji zasobów. Prowadzi to do nadmiernej wielkości produkcji dóbr wywołujących negatywne efekty zewnętrzne oraz niedostatecznej wielkości produkcji dóbr wywołujących pozytywne efekty zewnętrzne. Ważne są też zjawiska związane ze wspólnymi zasobami. Wspólnie użytkowane, są nadmiernie eksploatowane.
Publiczne metody rozwiązywania problemów efektów zewnętrznych można podzielić na dwie szerokie kategorie: bodźce ekonomiczne i regulacje bezpośrednią. Nie jest możliwy całkowity zakaz praktyk prowadzących do zanieczyszczeń. Problemem mechanizmu rynkowego nie jest fakt że prowadzi on do zanie...
gosicka