Serwituty, czyli służebności międzynarodowe
Według klasycznej teorii służebność międzynarodową stanowi prawo rzeczowe, na podstawie którego terytorium jednego państwa zostało poddane stałemu korzystaniu przez inne państwo w imię pewnych specjalnych celów.
Przedstawiciel amerykańskiej doktryny H. D. Reid dodaje, że „służebność może polegać na przyzwoleniu lub ograniczeniu, lecz nie pociąga jakiegokolwiek obowiązku żadnej strony, by podejmowała pozytywne działania. Tworzy ona trwały stosunek prawny jednego terytorium wobec drugiego, przy czym na jego istnienie nie ma wpływu zmiana suwerena któregokolwiek z nich, można ją znieść jedynie za wzajemną zgodą, w związku z zrzeczeniem się uprawnienia przez państwo uprawnione, lub przez połączenie tych terytoriów”.
Nawiązując do faktu, że najsłabszy punkt klasycznej teorii służebności międzynarodowej stanowiła teza o istnieniu stosunku rzeczowego między terytoriami dwu różnych państw, węgierski prawnik F. A. Vali stworzył po II wojnie światowej współczesną koncepcję służebności międzynarodowej. Przyjęta przezeń definicja zakłada, że „służebność prawa międzynarodowego jest stałym (trwałym) stosunkiem prawnym stworzonym na podstawie odrębnego traktatu międzynarodowego, w wyniku którego jakieś państwo lub pewna grupa państw zostały uprawnione do wykonywania praw na części lub całości terytorium, lub całości terytorium innego państwa, mających na uwadze osiągnięcie specjalnego celu lub interesu, w odniesieniu do wspomnianego terytorium, lub w wyniku którego jakieś państwo jest zobowiązane wobec innego państwa, czy też pewnej liczby państw, do niewykonywania swych praw w odniesieniu do części lub całości swego terytorium w imię specjalnych celów lub interesu łączącego się z tym terytorium”.
Teoria służebności międzynarodowych spotyka się jednak wśród przeważającej części internacjonalistów z krytycznymi ocenami. Zobowiązania w stosunkach międzynarodowych noszą charakter państwowy, a więc nie muszą być przejęte przez nowy podmiot prawa międzynarodowego. Można więc kwestionować występowanie zobowiązań o charakterze trwałym, na które nie miałaby wpływu zmiana suwerena.
Zobowiązania w stosunkach międzynarodowych nie noszą również charakteru rzeczowego, a przedmiotem prawa międzynarodowego są stosunki między państwami, a nie terytoriami.
W początku XX wieku trybunały międzynarodowe wielokrotnie jednak rozważały zagadnienie służebności międzynarodowej jak na przykład w sprawach łowisk północnego Atlantyku, wysp Alandzkich, latarni na Krecie i Samos.
W szeregu umów międzynarodowych tworzono służebności na korzyść osób fizycznych i jednostek terytorialnych, korygując w ten sposób konsekwencje zmian graniczynych.
Wyraźnie charakteryzowano pewne prawa jako służebności międzynarodowe w traktacie wersalskim z 1919 roku, traktacie między Chile a Peru z 3 VI 1929 oraz konwencji miedzy Panamą a Stanami Zjednoczonymi z 2 III 1936.
Grzegorz Hellich
martita6070