Nazwa prawa
ius civile
ius = prawo
civile = obywatel
Całokształt norm prawnych obowiązujących obywateli rzymskich.
Kryteria wyróżnienia prawa cywilnego
Kodeks cywilny nie wskazuje kryteriów według których należy odróżniać prawo cywilne od innych gałęzi prawa.
Zgodnie z art. 1 k.c. kodeks cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.
Metoda regulowania: wyrażająca się w kształtowaniu sytuacji prawnej podmiotów prawa cywilnego na zasadzie równorzędności (założenie, że jeden podmiot nie występuje w stosunku podległości do drugiego podmiotu prawa cywilnego).
Równorzędne strony,
Autonomia woli stron,
Spory rozstrzygane są przez niezależne sądy,
W zakresie majątkowych stosunków cywilnoprawnych typowym sposobem ochrony interesów stron jest odpowiedzialność odszkodowawcza,
Rodzaj aktu prawnego.
Zakres prawa cywilnego
Samo wydzielenie zespołu norm w odrębnym akcie prawnym, choćby nawet nosił on miano „kodeksu” nie decyduje jeszcze o wyodrębnieniu się samodzielnej gałęzi prawa,
Prawo pracy – osobna gałąź prawa, zgodnie z art. 300 k.p. do spraw nieunormowanych przepisami prawa pracy przepisy kodeksu cywilnego stosuje się tylko odpowiednio,
Prawo handlowe oraz prawo rodzinne zaliczane jest do prawa cywilnego.
System prawa cywilnego
Prawo cywilne dzieli się na działy:
Część ogólna
Prawo rzeczowe
Prawo zobowiązań
Prawo spadkowe
Prawo rodzinne i opiekuńcze
Część ogólna prawa cywilnego
Zagadnienie wspólne dla całego prawa cywilnego
Zasady stosowania i interpretacji przepisów prawa, zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych, czynności prawne, przedstawicielstwo, bieg terminów, przedawnienie.
Obejmuje normy regulujące formy korzystania z dóbr majątkowych, gdy przedmiotem korzystania są rzeczy.
Prawo własności, użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe, posiadanie.
Reguluje społeczne formy wymiany dóbr i usług o wartości majątkowej. Normuje obrót majątkowy między podmiotami prawa cywilnego.
Reguluje przejście praw i obowiązków osób zmarłych na inne podmioty.
Przepisy prawa spadkowego określają pojęcie spadku, dziedziczenie ustawowe i testamentowe, powołanie spadkobiercy, zapis, polecenie, zachowek, przyjęcie i odrzucenie spadku, stwierdzenie nabycia spadku, odpowiedzialność za długi spadkowe.
Reguluje stosunki rodzinne.
Prawo rodzinne niekiedy opiera się na instytucjach kodeksu cywilnego, a niekiedy wprowadza własne rozwiązania i instytucje.
Inne działy prawa cywilnego
Prawo spółek handlowych,
Prawo morskie,
Prawo własności intelektualnej,
Prawo własności przemysłowej.
Źródła prawa cywilnego
Zasady prawa cywilnego- jest to pewna kategoria norm prawnych, które wyróżniają się swoją doniosłością oraz szczególną rolą jaką pełnią.
Zasady prawa cywilnego wskazują wartości jakie normy prawa cywilnego powinny realizować.
Zasady prawa cywilnego:
· Zasada ochrony własności;
· Zasada swobody umów;
· Zasada wykonywania praw podmiotowych z uwzględnieniem ich społeczno-gospodarczego przeznaczenia oraz zasad współżycia społecznego;
· Zasada ochrony dobrej wiary;
· Zasada ochrony praw nabytych,
· Zasada ochrony dóbr osobistych.
Stosunek cywilnoprawny
Prawo cywilne reguluje stosunki społeczne między ludźmi lub ich organizacjami,
Bez norm prawnych stosunki społeczne nie miałyby cech stosunków prawnych i nie wywoływałyby konsekwencji realizowanych przy pomocy organów państwowych (np. zerwanie zaręczyn)
Rodzaje stosunków cywilnoprawnych
Prawo podmiotowe- służy do opisania sytuacji prawnej jednego podmiotu względem innego podmiotu lub podmiotów prawa.
Termin prawo podmiotowe oznacza normy prawne regulujące treść stosunku prawnego.
Prawo podmiotowe jest zawsze elementem treści stosunku cywilnoprawnego.
Korelatem prawa podmiotowego są zawsze obowiązki innego podmiotu lub podmiotów.
Prawo podmiotowe jest wyznaczane normami prawnymi.
Prawo podmiotowe-Jest to pewna złożona sytuacja prawna wyznaczona podmiotom przez obowiązujące normy i chroniąca prawnie uznane interesy tych podmiotów.
Uprawnienie
Poza zwrotem „prawo podmiotowe” w nauce prawa cywilnego powszechnie jest używany termin „uprawnienie”.
Uprawnienie oznacza „jakoś” wyróżniony element prawa podmiotowego.
Użyteczność pojęcie uprawnienie polega na tym, że przy rozstrzyganiu sporów cywilnych przeważnie nie trzeba rozważać treści całej nieraz bardzo złożonej i niekiedy niedokładnie sprecyzowanej sytuacji prawnej określanej jako prawo podmiotowe.
Podział uprawnień:
· Roszczenia- Roszczenie jest to uprawnienie polegające na tym, że jakaś indywidualnie oznaczona osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego, a więc uprawniony może żądać aby zachowała się ona w ściśle określony sposób.
Roszczenie charakteryzuje się więc tym, że uprawnienie jest skonkretyzowane pod względem treści i podmiotu oraz, że jest mu bezpośrednio przyporządkowany obowiązek określonego podmiotu.
· Uprawnienia kształtujące- charakteryzuje się tym, że podmiotowi uprawnionemu przysługuje kompetencja do zmiany lub ustania istniejącego stosunku prawnego przez jednostronną czynność prawną np. wypowiedzenie umowy najmu, odstąpienie od umowy.
· Zarzuty jest to uprawnienie do odmowy spełnienia świadczenia np. w razie podniesienia przez dłużnika zarzutu przedawnienia może on omówić spełnienia dochodzonego od niego roszczenia.
Prawo podmiotowe
Rodzaje praw podmiotowych
Rodzaje czy też postacie praw podmiotowych są wyodrębniane z uwagi na ich strukturę ogólną.
Typy praw podmiotowych są wyodrębniane z uwagi na treść: np. prawo własności, prawo użytkowania wieczystego, prawo najmu, prawo do spadku.
Prawa bezwzględne i względne- Podział praw podmiotowych na bezwzględne i względne jest dokonywany z uwagi na skuteczność wobec innych podmiotów.
Prawa bezwzględne są skuteczne wobec wszystkich (erga omnes).
Prawa względne są skuteczne jedynie wobec określonych podmiotów.
Prawa majątkowe i niemajątkowe- Podstawą ich wyróżnienia jest typowy interes jaki realizują.
Czy dla uznania konkretnego prawa podmiotowego za prawo typu majątkowego konieczne jest aby miało ono wartość rynkową? Jak np. zakwalifikować prawo własności rzeczy bezwartościowej?
Prawa przenoszalne i nieprzenoszalne-Kryterium podziału jest dopuszczalność zmiany podmiotu prawa.
Prawa majątkowe są przenoszalne, a prawa niemajątkowe są z reguły nieprzenoszalne.
Przenoszalność: zbywalność, dziedziczność.
Konstrukcja stosunku cywilnoprawnego
W każdym stosunku cywilnoprawnym występują podmioty tego stosunku zwane stronami, przedmiot oraz treść stosunku prawnego.
Podmioty stosunków cywilnoprawnych
Podmioty
Poza osobami fizycznymi i prawnymi funkcjonują jednostki organizacyjne, które nie posiadają zdolność prawnej ale na podstawie szczególnych przepisów posiadają zdolność sądową:
Spółka cywilna
Spółka jawna
Zdolność prawna-Zdolność do tego aby być podmiotem stosunku cywilnoprawnego, a więc podmiotem praw i obowiązków określa się zdolnością prawną.
Zdolność prawna jest to kategoria normatywna.
Zdolność prawna odnosi się tylko do praw i obowiązków o charakterze cywilnoprawnym.
Zdolność do czynności prawnych oznacza zdolność do działania.
Jest to zdolność do tego aby przez czynności prawne swym własnym działaniem nabywać i tracić prawa oraz zaciągać zobowiązania.
Osoby fizyczne
Zdolność prawna osób fizycznych
Art. 8. § 1 Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.
Dziecko poczęte, ale nienarodzone w niektórych sytuacjach ma zdolność prawną np. art. 927 § 2 k.c.; art. 75 krio.
Art. 9. W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.
Początek i koniec osoby fizycznej
Początek = urodzenie; urodzenie jest potwierdzane aktem urodzenia
Koniec = śmierć lub w niektórych sytuacjach uznanie za zmarłego; śmierć jest potwierdzana aktem zgonu.
Uznanie za zmarłego
Zaginiony to osoba, o której nie wiadomo czy żyje.
Art. 29. § 1. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył; jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat siedemdziesiąt, wystarcza upływ lat pięciu.
§ 2. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy.
Art. 30. § 1. Kto zaginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.
§ 2. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia - z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość.
§ 3. Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nie przewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.
Postanowienie z dnia 26 lipca 2006 r.
Sąd Najwyższy; IV CSK 67/06
Zaginięcie człowieka po jego porwaniu dla okupu nie wyklucza uznania porwania za zdarzenie powodujące bezpośrednie niebezpieczeństwo dla życia (art. 30 § 3 k.c.), jeżeli pomiędzy porwaniem a zaginięciem brak innego zdarzenia, z którym można wiązać zaginięcie.
W orzeczeniu o uznaniu za zmarłego oznacza się chwilę śmierci.
Jako chwilę śmierci przyjmuje się chwilę najbardziej prawdopodobną, a w jej braku - pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.
Jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się koniec tego dnia.
Art. 32. Jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie.
Sądowe stwierdzenie zgonu
Sądowe stwierdzenie zgonu następuje wówczas gdy śmierć danej osoby jest niewątpliwa.
Indywidualizacja osób fizycznych
Indywidualizacji człowieka służą dane osobowe.
Imię, nazwisko, data i miejsce urodzenia, imiona rodziców, nazwisko rodowe matki, nazwisko ojca sprzed małżeństwa, miejsce zamieszkania.
Miejsce zamieszkania
Art. 25. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.
Wyrok z dnia 23 czerwca 1998 r.
Sąd Najwyższy, III CKU 24/98
Przepisy o miejscu zamieszkania (art. 25-26 k.c.) nie tworzą uprawnień osób fizycznych do zajmowania lokalu mieszkalnego. W szczególności nie stanowią same przez się tytułu prawnego do zajmowania innego lokalu w rozumieniu art. 8 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 105, poz. 509 ze zm.).
Miejsca zamieszkania nie należy utożsamiać z miejscem zameldowania.
Miejsce zamieszkania dziecka
Wyrok z dnia 8 listopada 1988 r.
Naczelny Sąd Administracyjny (do 2003.12.31) w Warszawie, III SA 428/88
Zameldowanie małoletniej wnuczki u dziadków na pobyt stały, dotyczące miejsca pobytu w znaczeniu faktycznym, nie narusza art. 26 k.c. i nie powoduje zmiany prawnego miejsca zamieszkania dziecka, którym w dalszym ciągu jest miejscowość, w której zamieszkują rodzice dziecka, nie zaś konkretne mieszkanie.
Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych
Przesłankami rozstrzygającymi o zdolności do czynności prawnych są: wiek, zawarcie małżeństwa, całkowite lub częściowe ubezwłasnowolnienie, ustanowienie doradcy tymczasowego na podstawie art. 548 § 1 k.p.c.
Pełna zdolność
Art. 11. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.
Art. 10. § 1. Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście.
§ 2. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa.
Pełna zdolność do czynności prawnych pozwala na samodzielne (osobiście lub przez ustanowionego pełnomocnika) dokonywanie czynności prawnych w granicach obowiązującego porządku prawnego.
Ograniczona zdolność
Art. 15. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo.
Art. 16. § 1. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
§ 2. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Art. 17. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.
art. 22 § 3 kodeksu pracy
Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego nawiązać stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych, które dotyczą tego stosunku. Jednakże gdy stosunek pracy sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy za zezwoleniem sądu opiekuńczego może stosunek pracy rozwiązać.
Art. 20. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.
Art. 21. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.
Art. 22. Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.
Brak zdolności do czynności prawnych
Art. 12. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Art. 13. §...
gosicka