Wykład I - Rozwój socjologii jako nauki:
1. Socjologiczna perspektywa:
· poziomy rzeczywistości, socjologiczna wyobraźnia,
2. Rozwój socjologii: wkład największych socjologów:
· August Comte, Herbert Spencer, Karol Marks, Emile Durkheim,
· Max Weber.
3. Prowadzenie badania socjologicznego:
· logika nauki, fazy badania naukowego, metody badawcze,
· etyka badania socjologicznego.
Podsumowanie wykładu:
1. Perspektywa socjologiczna zachęca nas do patrzenia na nasze otoczenie w sposób, który jest odmienny od codziennego, pozwala nam na spojrzenie nowe i świeże. Pozwala nam na spojrzenie na nasze otoczenie w ten sposób, że zaczynamy interpretować nasze otoczenie w sposób nietypowy, często obrazoburczy lub nawet cyniczny.
2. Zdolność do dostrzegania naszych prywatnych doświadczeń i osobistych problemów jako powiązanych z pewną strukturalnymi ich cechami i uwarunkowaniami historycznymi warunków jest esencją socjologicznej wyobraźni. Pozwala ona na wyjście poza wąską wizję świata, która charakteryzuje nasze codzienne myślenie o społecznym środowisku, w którym żyjemy.
3. Socjolog August Comte jest powszechnie postrzegany jako założyciel socjologii. Podkreślał on, że studia nad społeczeństwem powinny być naukowe, powinny polegać na systematycznej obserwacji, eksperymentach, porównywaniu różnych społeczeństw, także historycznie istniejących. Podzielił naukę o społeczeństwie na studia nad społeczną statyką i społeczną dynamiką.
4. Herbert Spencer interpretował społeczeństwo jako system: pewnego rodzaju całość, złożoną z zależnych części, na zasadzie analogii z organizmami biologicznymi. Dał podstawy teorii ewolucyjnego rozwoju społeczeństw ludzkich, ujmując je przy tym jako powoli rozwijające się ku lepszym formom.
5. Karol Marks zogniskował swoje zainteresowania na historycznym rozwoju społeczeństw i wskazał – co nie jest negowane do dziś - że dla rozwoju społeczeństw ważny jest rozwój ekonomiczny. Na każdym stadium historii aktualny stan społeczeństwa wynika z poziomu rozwoju techniki i metod organizacji pracy, ponieważ dają one podstawę dominacji w pewnych grup, które określił jako klasy panujące. Wierzył, ze wszystkie społeczeństwa były podzielone na tych, którzy posiadają kontrolę nad narzędziami produkcji o tymi, które tej kontroli nie posiadają. Stąd wynikał – jego zdaniem - konflikt o charakterze klasowym.
6. Emile Durkheim szczególnie interesował się solidarnością społeczną (integracją) rozróżniając integrację mechaniczną i organiczną. Uważał, że osią socjologii powinno być zainteresowanie faktami społecznymi – czyli pewnymi właściwościami życia społecznego, które nie mogą być wyjaśnione w kategoriach biologicznych czy psychicznych charakterystyk jednostek. Ludzie zauważają fakty społeczne jako coś wobec nich zewnętrznego, coś co ma charakter niezależnej rzeczywistości, np. zwyczaj, religia, rodzina.
7. Max Weber pozostawił po sobie bogaty dorobek, nie tylko socjologiczny. Uważał, że socjologia powinna badać zamiary, wartości, wierzenia, postawy, wyznaczające zachowania ludzi. Zastosował pojęcie verstehen (niem: zrozumieć) dla opisania swojego podejścia w badaniu subiektywnych znaczeń jakie ludzie nadają swojemu działaniu. Nadto wprowadzi pojęcie typu idealnego i nauki wolnej od wartościowania.
8. Nauka zakłada, że każde zdarzenie czy działanie wynika z poprzedzających warunków, czyli że uniwersum składa się z wielu zależności przyczynowo – skutkowych. W nauce poświęcono wiele wysiłku by ustalić jak one się kształtują. By to uczynić w obrębie nauki ustala się pewne sposoby badania (procedury ) i metody badań. Procedura badania naukowego zawiera: wyselekcjonowanie problemu badawczego (który da się zbadać), przegląd literatury naukowej na ten temat, sformułowanie hipotezy, wybór procedury badawczej, zbieranie danych, analiza wyników badania, ustalanie wniosku badawczego. W socjologii, tak jak w innych naukach ustalił się podobny sposób badania naukowego.
9. Istnieje wiele technik zbierania danych socjologicznych: eksperyment, wywiad, obserwacja, badania archiwalne (dokumentów życia społecznego, danych osobistych i instytucjonalnych). W eksperymencie pracuje się z dwiema grupami o podobnych kontrolowanych cechach, zaś do jednej z nich wprowadza się jakiś czynnik, którego wpływ ma być zbadany. Grupa niepodlegajaca temu czynnikowi jest określana jako kontrolna. Wywiad pozwala socjologom na poznanie ludzkich wartości, postaw, wierzeń, motywów, uczuć. Kwestionariusz, ankieta, wywiad pogłębiony są wręcz synonimem socjologii w rozumieniu dużej części społeczeństwa. Obserwacja jest wartościową metodą badania, gdy badaczowi brakuje wglądu w problem, a poprzez uczestnictwo w danym środowisku umożliwia się głębszy wgląd i zrozumienie sytuacji. Badania archiwalne pozwalają socjologom testować hipotezy w odniesieniu do dłuższych okresów czasu i wielu społeczeństw.
10. Socjologia stoi na stanowisku, że badania powinny być etyczne. Zasadniczo chodzi o to by nie narażać obiektów badanych na ryzyko, osobisty ból, nie pozbawiać godności i chronić tajemnicę badanych. Dane mogą być prezentowane tylko w zestawieniach zbiorczych a instytucje i firmy w ten sposób uniemożliwiający identyfikację.
Glosariusz czyli co może być na egzaminie: badania archiwalne, konflikt klasowy, grupa kontrolna, materializm dialektyczny, eksperyment, hipoteza, typ idealny, zmienna zależna, zmienna niezależna, solidarność mechaniczna, solidarność organiczna, obserwacja uczestnicząca, dynamika społeczna, darwiznim społeczny, fakt społeczny, socjologiczna wyobraźnia, socjologia, wywiad, socjologia wolna od wartości, verstehen.
1. Komponenty kultury
· Normy, wartości, symbole i język
1. Jedność i zróżnicowanie kultur
· uniwersalność kultury, kulturowa integracja, etnocentryzm
· kulturowy relatywizm, subkultury, kontrkultura
2. Elementy struktury społecznej
· pozycja społeczna (status), role społeczne, grupy, instytucje
· społeczeństwo, typy społeczeństw
1. Kultura dostarcza jednostkom zbioru powszechnie podzielanych sposobów myślenia, które kierują naszym działaniem. Czyniąc to, kultura włącza nas w społeczeństwo, czyni je możliwym, ponieważ dostarcza ogólnych ram rozumienia. Tylko posługując się podobną perspektywą, możemy zintegrować się z innymi w sieci zachodzących interakcji (stosunków)
2. Normy są społecznymi zasadami, które określają co jest właściwym a co niewłaściwym zachowaniem w danej sytuacji. Normy dostarczają narzędzi, które pozwalają nam orientować się na innych ludzi. Normy są także pewnego rodzaju celami. Ujmujemy je jako cenne same w sobie, Zwyczaje, obyczaje, prawa są pewnego rodzaju normami. Podczas gdy normy są zasadami dziabania, wartości są szerszymi ideami, określającymi co jest godne pożądania, prawidłowe, dobre. Są to idee podzielane przez większość społeczeństwa. Wartości są bardzo ogólne i abstrakcyjne, więc bardzo trudno jest powiedzieć jak dany sposób zachowania wiąże się z daną normą lub nie. Jest tu możliwa daleko idąca interpretacja, lecz ludzie najogólniej wiedzą czy ich zachowanie służy danej wartości czy nie.
3. Symbole są działaniami lub przedmiotami, które są społecznie przyjęte, akceptowane jako znaczące coś szczególnego. Symbole mogą przyjmować wiele form, lecz język jest najważniejszym, najbardziej doniosłym zbiorem symboli. Język jest kamieniem węgielnym każdej kultury. Język jest narzędziem za pomocą którego ludzie porozumiewają się, komunikują sobie idee, informacje, postawy, uczucia. Język jest podstawowym narzędziem, za pomocą którego istoty ludzkie tworzą swoja kulturę, przekazują ją z pokolenia na pokolenie.
4. Uniwersum kulturowe oznacza wzory i aspekty życia, które obserwuje się we wszystkich społeczeństwach ludzkich. Powody istnienia tych uniwersalnych powszechników wynikają z tego, że ludzie stają wszędzie wobec podobnych problemów. Kultury oznaczają pewien skumulowany sposób radzenia sobie z tymi problemami, przekazywanymi z pokolenia na pokolenie. Przykładowo, obecność ceremonii pogrzebowych we wszystkich kulturach wynika z konieczności radzenia sobie ze śmiercią, żalem i lekiem.
5. To co stało się częścią kultury naszego społeczeństwa, staje się też naszą drugą skórą. Powoduje to, że mamy problemy by widzieć, odczuwać i oceniać wiele zjawisk w sposób odmienny niż ten, który przyswoiliśmy sobie poprzez naszą kulturę. Niezdolność do wyjścia poza naszą kulturę określa się jako etnocentryzm. Socjolog musi w badaniu naukowym dostrzegać ograniczenia etnocentryzmu, czyli skłonność do oceniania zachowań ludzi z innych kultur za pomocą standardów kultury własnej. Etnocentryzm powoduje, że przez pewien czas przebywając wśród obcych tak też jesteśmy przez nich oceniani, jako obcy.
6. Zróżnicowanie kultur nie jest obserwowane tylko gdy porównujemy dwa społeczeństwa. Może być obserwowane wewnątrz danego społeczeństwa, w formach tzw. subkultury (podkultury grupowe, środowiskowe, generacyjne, religijne, rasowe, etniczne, zawodowe). Czasami subkultura jest tak różna, że określa się ja jako kontrkultura czyli przeciw-kultura. Przykładem była subkultura dziecikwiatów (hippies) w latach 60tych w USA.
7. Społeczeństwa są w pewien sposób uporządkowane: stosunki społeczne między ludźmi (interakcje) układają się w pewne stałe wzory, często powtarzalne, tworzące pewne całości lub stałe wzory interakcji. W socjologii podkreśla się stałość interakcji związanych pozycją społeczną ludzi, ich rolami, instytucjami, w obrębie których ludzie działają.
8. Pozycja (status) oznacza szczególne miejsce, jakie zajmuje jednostka w społeczeństwie i interakcje w jakie wchodzi z racji zajmowania tego miejsca. Pewne pozycje zajmujemy z urodzenia, są to pozycje przypisane, np. pozycja kobiety, starca czy szlachcica. Inne pozycje to pozycje osiągane, które zdobywamy własnym staraniem, w tym współzawodnictwem z innymi np. pozycja nauczyciela, czy maklera giełdowego.
9. Każda pozycja wiąże się z pewnymi prawami i obowiązkami, oczekiwaniami innych wobec jednostki zajmującej daną pozycję. Zajmując pozycję odgrywamy pewną rolę społeczną. Dana pozycja społeczna może wymagać odgrywania kilku ról społecznych.
10. Pozycje i role społeczne są cegiełkami dla budowy bardziej złożonych struktur społecznych, w tym grup społecznych. Role wiążą bowiem ludzi wewnątrz większych skupień interakcji. Gdy relacje miedzy ludźmi stają się bardziej trwałe, określamy je jako podstawa ukształtowania się grup.
11. Instytucje są w rozumieniu socjologów instrumentami za pomocą których organizowane są, kierowane i egzekwowane lub wyłączane pewne ważne zadania związane z życiem społecznym ludzi. Każda instytucja jest wybudowana wokół standardowego rozwiązania pewnych problemów. Zazwyczaj instytucje rozwiązują kilka problemów. Przykładowo instytucja rodziny rozwiązuje problemy związane z potrzebą ekspresji emocjonalnej, reprodukcją, socjalizacją, realizacją celów ekonomicznych.
12. Społeczeństwo to bardzo złożony typ społecznej kultury. Członkowie danego społeczeństwa podzielają wspólne wartości i normy, posługują się wspólnym językiem. Wyróżnia się pewne typy społeczeństw: społeczeństwa łowieckie i zbierackie, społeczeństwa ogrodnicze, rolne, przemysłowe i post-przemysłowe. Inny używany podział polega na rozróżnieniu społeczeństw tradycyjnych i nowoczesnych.
Glosariusz, czyli co może być na egzaminie: status osiągany, zbiorowość, pozycja przypisana, kontrkultura, relatywizm kulturowy, kulturowe powszechniki, kultura, rola społeczna, etnocentryzm, zwyczaj, obyczaj, grupa, instytucja, język, prawo, hipoteza relatywizmu językowego, status kluczowy, kultura materialna, kultura symboliczna, norma, wartość, konflikt ról, odgrywanie roli, wiązka ról, rola przeciążona, społeczeństwo, subkultura, symbol, wartość, społeczeństwo ogrodnicze, społeczeństwo przemysłowe.
1. Podstawowy socjalizacji
a. znaczenie natury i wychowania, społeczna komunikacja ,
b. definicja sytuacji
2. Jaźń
a. jaźń odzwierciedlona - Charles Horton Cooley
b. zgeneralizowany inny - George Herbert Mead
c. zarządzanie wrażeniem - Erving Goffman
3. Socjalizacja w cyklu życia
a. Dzieciństwo, młodość, wczesna dojrzałość, wiek średni, starość śmierć
1. Socjalizacja jest procesem opartym na społecznych interakcjach (stosunkach wzajemnych), poprzez który ludzie nabywają zachowań ważnych dla skutecznego ich funkcjonowania w społeczeństwie. Gdyby nie było socjalizacji, kultura danego społeczeństwa nie byłaby przekazywana z pokolenia na pokolenie. W przypadku braku socjalizacji, społeczeństwo nie byłoby w stanie trwać poprzez pokolenia, Zarówno jednostki jak i społeczeństwo są wzajemnie uzależnione od socjalizacji.
2. Socjalizacja zachodzi pod warunkiem zaistnienia odpowiedniego genetycznego uposażenia i odpowiedniego środowiska. Organizm nie jest pasywnym obiektem zaprogramowanym tylko prze geny ani nie jest też ukształtowany tylko przez siły środowiska. Dziedziczność biologiczna i środowiskowa wzajemnie się warunkują i oddziałują na siebie nawzajem. Dynamiczna gra między jednostka i środowiskiem jest podstawą ludzkiej inteligencji, wiedzy i kultury.
3. Aby przystosować się do środowiska, jednostka ludzka musi być zdolna do komunikowania się. Komunikacja jest procesem przekazywania informacji, idei, postaw, stanów umysłu innym ludziom. Zawiera komunikaty werbalne i niewerbalne(poza- słowne) za pomocą których wysyłamy i otrzymujemy wiadomości.
4. Ludzie nie odpowiadają bardzo ściśle na bodźce płynące ze zmysłów, lecz nadają znaczenie tym bodźcom i kształtują swoje działania. Nasze środowisko symboliczne mediuje (pośredniczy) w reakcji na środowisko fizyczne, więc nie reagujemy bezpośrednio na bodźce lecz na definicję sytuacji. Definicja sytuacji jest interpretacją czy rozumieniem przykładanym przez nas do bezpośrednich warunków otoczenia, Nasze definicje wpływają na konstrukcję rzeczywistości, pewnego rodzaju szczególnego rodzaju wgląd. Thomas sformułował teorem: jeśli ludzie definiują sytuację jako realną, jest ona realna w swoich skutkach, tak jakby była prawdziwa. Przykładowo, jeśli uważamy, że ktoś nas krzywdzi, to konsekwencje tego dla nas są takie, jak gdyby rzeczywiście ktoś nas krzywdzi, pomimo, że nie ma to miejsca.
5. Posługujemy się nie tylko definicją sytuacji lecz także definicją samego siebie. Musimy odpowiedzieć sobie na pytanie: Kim ja jestem? Charls Horton Cooley twierdził, że nasza świadomość siebie samego wyrasta w pewnym społecznym kontekście. Ta uwaga znalazła wyraz w koncepcji jaźni odzwierciedlonej. Formowanie się jaźni odzwierciedlonej jest procesem w którym przyjmujemy w wyobraźni pogląd innych ludzi na nas. Proces ten występuje w trzech fazach. W pierwszej wyobrażamy sobie jak wypadamy w oczach innych. W drugiej wyobrażamy sobie jak inni oceniają nasz obraz. W trzeciej fazie rozwijamy pewnego rodzaju samo-wyobrażenie o sobie, takie jak duma, czy upokorzenie na podstawie percepcji naszej osoby w oczach innych.
6. Georg Herbert Mead opracował na podstawie idei Cooley’a pogląd, że jaźń powstaje w interakcji z innymi, w szczególności wtedy, gdy podejmujemy role innych w stosunku do siebie. W takiej interakcji przejmujemy rolę innych i odgrywamy rolę własną. Dzieci zwykle przechodzą przez trzy fazy rozwoju jaźni: w fazie zabawy, w fazie gry i w fazie „zgeneralizowanego” innego (uogólnionego).
7. Erving Goffman zauważył, że tylko poprzez kształtowanie wyobrażeń innych o nas możemy kontrolować czy przewidywać ich opinie o nas. Nazwał to zarządzaniem wrażeniem. Używamy w tym przypadku masek i dopuszczamy się strategicznych rewelacji o nas.
8. Socjalizacja jest procesem ciągłym, zachodzącym przez całe życie. Wszystkie społeczeństwa muszą sobie radzić z problemami socjalizacji w kolejnych fazach cyklu życia. Społeczeństwa przewidują odmienne aranżacje socjalizacji w poszczególnych fazach życiowych. Chociaż różnie mogą definiować dzieciństwo, zaczynają proces socjalizacji tak szybko, jak to tylko możliwe. Socjalizacja jest w pierwszych latach bardzo intensywna i zaskakuje, że rezultaty są tak szybko osiągane. Przykładowo odp. na zachowania innych i wywoływanie reakcji jest osiągana bardzo wcześnie.
9. W historycznie istniejących społeczeństwach młodość nie istniała jako faza życia, nie definiowano jej jako czegoś odrębnego. Chociaż ludzie zawsze przechodzili gwałtowne zmiany fizyczne i psychiczne związane z dojrzewaniem, często tez podejmowali role człowieka dorosłego w wieku 13 lat życia. Wg Erika Eriksona zasadniczym zadaniem młodości jest wybudowanie i potwierdzenie stabilnej identyfikacji, odpowiedzi na pytanie jaki jestem i kim jestem. Młodość nie musi być koniecznie burzliwym okresem. Znaczenie luki między generacjami jest przesadzone. Badania tego nie potwierdzają. Młodzież nie różni się od pokolenia rodziców i dziadków w fundamentalnych sprawach życiowych choć może różnić się upodobaniami związanymi z konsumpcja, rozrywką, wypoczynkiem.
10. Wczesna dojrzałość oznacza pokonywane problemu miłości i pracy. Idealnie byłoby, gdyby w tym okresie rozwinęła się zdolność do doświadczania zaufania, wsparcia u czułości w relacjach z innym człowiekiem. Problem pracy oznacza - idealnie- pozyskane podstaw dla rozwoju kariery. W tym okresie ludzie orientują się na pewnego rodzaju zegar społeczny, skonstruowany z norm, mówiących o tym kiedy powinniśmy skończyć szkolę/studia, założyć rodzinę, urodzić dziecko, pracować.
11. Średnia dojrzałość jest okresem do pewnego rodzaju mglistym. Dla mężczyzn z reguły najważniejsza jest praca, dla kobiet rodzina, choć nie jest to coraz częściej regułą. Kryzys wieku średniego jest związany z problemami tych sfer.
12. Późna dojrzałość jest kwestia społecznej definicji. Społeczeństwa definiując starość przydają jej różne znaczenie, (szacunek i godność lub nie). Najważniejszym wydarzeniem jest w okresie starość przejście na emeryturę, zakończenie aktywności zawodowej. Wielu socjologów definiowało negatywnie emeryturę, lecz to się zmienia. Obecnie przeważ pogląd, że gdy emeryt jest zdrowy i posiada właściwy poziom zabezpieczenia finansowego, jest osobą zadowoloną z bycia emerytem. Wielu starych ludzi doświadcza problemów związanych z utratą partnera życiowego. Oznacza to zmianę roli społecznej.
13. Diagnoza nieodwracalnej śmierci wymaga od jednostki nowej definicji siebie. Zależy to od pozycji społecznej, poglądów, środowiska, oceny dotychczasowego życia. Zmiany w technice medycznej i warunkach życiowych czynią obecnie okres umierania czymś zupełnie innym doświadczeniem niż było to dawniej. Umieranie obecnie jest bardziej zorganizowane, odpersonifikowane. Wyróżnia się kilka etapów umierania.
Glosariusz czyli co może być na egzaminie: normy wiekowe, socjalizacja antycypacyjna, język ciała, komunikacja, definicja sytuacji, zgeneralizowany inny, zarządzanie wrażeniem, jażń odzwierciedlona, jaźń, znaczący inny, socjalizacja, teorem Thomasa
1. stosunki grupowe
· grupy pierwotne i wtórne, grupy własne i obce, grupa odniesienia
2. Dynamika grupowa
· wielkość grupy, przywództwo , lenistwo grupowe
· dylematy grupowe, myślenie grupowe, konformizm
3. organizacje formalne
· typy organizacji formalnych, biurokracja, jak powstała biurokracja
· Weberowska koncepcja biurokracji, wady biurokracji
· organizacje nieformalne, organizacje alternatywne
· biurokracja zhumanizowana
Podsumowanie wykładu
1. Grupa nie jest czymś namacalnym, czymś ze świata realnego Grupa jest raczej produktem definicji społecznej – zbiorem wspólnych idei. Jako takie właśnie grupy tworzą świat tworzonym wyobrażony. Mimo że obiektywnie nie istnieją, to istnieją w społecznej rzeczywistości i wywierają często rzeczywiste skutki. Jest to zgodne z tzw. teoremem Thomasa (socjolog amerykański), że to co wyobrażalne, nadaje ramy działania i w tym sensie jest prawdziwe.
2. Grupy pierwotne składają się z co najmniej trzech osób, które doświadczają w ścisłych, intymnych, spoistych kontaktów. Więzi ekspresyjne dominują w grupach pierwotnych, co odróżnia je od grup wtórnych. Grupy wtórne są złożone z też co najmniej osób, które wiążą kontakty bezosobowe, sporadyczne. Więzi są instrumentalne w takich grupach. Grupy pierwotne są podstawowe dla jednostek i społeczeństwa. Są kluczowe dla procesów socjalizacji: są miejscami zaspokojenia naszych osobistych potrzeb. Są też skutecznymi narzędziami kontroli społecznej.
3. Koncepcja grupy wewnętrznej i zewnętrznej pokazuje ważność granic – linii ostrzegającej nas, gdzie się kończą i gdzie zaczynają nasze stosunki z innymi ludźmi. Granice grupy wewnętrznej jest dla nas jak membrana, chroniąca nas przed napływem impulsów, które nie są akceptowane przez naszą grupę wewnętrzną. Chroni nas ona przed intruzami z zewnątrz, jednocześnie trzymając nas w obrębie grupy wewnętrznej.
4. Grupy odniesienia dostarczają modelu, którego używamy dla określenia naszych postaw, uczuć i zachowań. N...
gosicka