Jolanta Jacobi
Psychologia Junga
Tytuł oryginału niemieckiego
Die Psychologie von C. G. Jung
Na okładce wykorzystano obraz
HENRYKA WAŃKA Wczesny raj
Projekt okładki i strony tytułowej
MACIEJ SADOWSKI
Diagramy według edycji szwajcarskiej
wykonał LECH ROBAKIEWICZ
Redakcja II wydania
MIROSŁAW BAUER
EWA KORCZEWSKA-BAUER
Redakcja techniczna
URSZULA ZIĘTEK
Składamy serdeczne podziękownie
za pomoc w wydaniu tej ksicn&E
ch z Berna
Warszawa 1993
Wydanie II uzupełnione
Wydanie I ukazało się nakładem Instytutu Wydawniczego PAX,
Warszawa 1968, w przekładzie Stanisława Łypacewicza
(pen name Stanisław Ławicki)
© Walter-Yerlag AG, Olten 1959
© for the Polish edition by Wydawnictwo Wodnika
© for the Polish translation by Krzysztof Łypacewicz
ISBN 83-85457-04-6
Spis treści
Przedmowa do piątego wydania 7
Przedmowa C. G. Junga..... 11
Wprowadzenie 13
1. Natura i struktura psyche 17
Świadomość i nieświadomość 17
Funkcje świadomości 24
Typy postaw 34
Problem typu u ludzi twórczych 40
Persona 44
Treści nieświadomości 49
Kompleks 56
Archetypy 60
2. Prawa rządzące procesami i siłami psychicznymi 77
Pojęcie libido 77
Struktura przeciwieństw 79
Formy ruchu libido 82
Progresja i regresja 84
Intensywność wartości i konstelacja 85
3. Praktyczne zastosowanie teorii Junga 89
Podwójny aspekt psychologii Junga 89
Stosunek do nauk ścisłych 92
Przyczynowość i finalizm 97
Postępowanie dialektyczne 99
Drogi do nieświadomości 101
Marzenie senne 102
Interpretacja marzenia sennego 104
Źródła marzenia sennego 106
Różne typy marzeń sennych 107
Porządek marzeń sennych 109
Wieloznaczność treści marzeń sennych 110
Kompensacyjny aspekt marzenia sennego 112
Marzenie senne jako „kraina dzieciństwa” 113
Etapy interpretacji 116
Struktura marzenia sennego 117
Kondycjonalizm 118
Metoda amplifikacji 119
Interpretacja drogą redukcji 122
Dynamiczny aspekt marzenia sennego 123
Znaczenie indywidualne i zbiorowe 126
Formy interpretacji 128
Projekcja 130 -‘
Symbol 132
Symbol i znak 135
Układy obrazów 137
Podstawowe zasady analizy 140,
O znaczeniu neurozy 142
Aspekt prospektywny 145 ‘
Rozwój osobowości 146
Proces indywiduacji 148
Cień 151
Animus i anima 156
Archetypy duchowego i materialnego pierwiastka 168
Jaźń 171
Nadświadomość 178
Symbol jednoczący 181 ,
Symbole mandali 183
Analogie do procesu indywiduacji 193
Psychologia analityczna i religia 200
Przemiana i dojrzewanie 202
Odpowiedzialność ponosi jednostka 205
Krótki życiorys C. G. Junga.................. 207
Wykaz prac C. G. Junga.................... 213
Dzieła zebrane C. G. Junga (Gesammelte Werke)...... 238
Wykaz prac C. G. Junga wydanych w języku polskim .... 250
Skorowidz osób ......................... 256
Skorowidz rzeczowy ...................... 258
Spis ilustracji......................... , 272
Przedmowa do piątego Wydania
Przedmowa według wydania z 1971 r., Walter Vi
Powodem, dla którego powstała ta książka - pierwsze jej wydanie ukazało się w 1940 roku było rosnące zapotrzebowanie na możliwie obszerne, całościowe przedstawienie głównych zarysów nauki C. G. Junga, które mogłoby ułatwić dostęp do jego niezwykle rozległego i wielowarstwowego dzieła. Ogromne zainteresowanie, z jakim spotkała się książka, skłoniło mnie do poszerzenia jej z uwzględnieniem najnowszych odkryć Junga oraz do ponownej redakcji nadającej jej bardziej przejrzystą formę. Zwięzłe omówienie dzieła całego życia, owocu sześćdziesięcioletniej pracy badawczej, jest zadaniem prawie niewykonalnym. Z konieczności ograniczyć się trzeba do szkicu. Jestem jednak przekonana, że nawet takie spojrzenie na dzieło Junga da pewne pojęcie o nowatorstwie i znaczeniu idei tego wielkiego myśliciela. Książka ta powinna zachęcić zainteresowanego czytelnika do bezpośredniego zapoznania się z dziełem Junga, z bogactwem jego wiedzy psychologicznej i wiedzy o człowieku, obejmującej prawie wszystkie obszary życia i nauki.
Zwięźle podany materiał został dla jasności wykładu zilustrowany dziewiętnastoma diagramami, które spełniają funkcję pomocniczą. W przypisach wprowadzono kilka spros-towań; cytaty zawierają odsyłacze do ukazujących się od 1967 roku tomów Dzieł zebranych (Gesammelte Werke) i nowych wydań naukowych. Również krótki życiorys C. G. Junga został sporządzony ponownie, a bibliografia jego publikacji uzupełniona. Mam nadzieję, że zmiany te pozwolą zachować sens i cel tej książki.
Ponieważ specjaliści różnych dziedzin nauki zarzucali Jungowi rzekome przekraczanie granic empirii, w każdym kolejnym wydaniu tej książki starałam się wykazać, że Jung nigdy nie porzucił empirii i że zawsze pozostawał wewnątrz ustalonych przez nią granic. Psychologia Jungowska, wobec szczególnego „gatunku” jej materiału, z konieczności musiała zbliżyć się do innych specjalistycznych dziedzin, jednak owo przekroczenie granic jest tylko pozorne. Fenomen psychiczny zdrowego lub chorego człowieka można dostrzec tylko w cało-ściowej perspektywie, z równoczesnym postrzeganiem wszyst-kich szczegółów, co wymaga różnokierunkowo rozgałęzionej wiedzy.
Świat psyche stoi ponad jakąkolwiek ludzką odmiennością i epoką, w nim zawiera się początek i koniec wszystkich czynów ludzkich. Jego problemy są wieczne i zawsze w najwyższym stopniu aktualne. Ten, kto się w nie zagłębi, znajdzie w nich nie tylko klucz do lęków, które od niego samego pochodzą, lecz także twórczy zarodek wszystkiego, co wzniosłe i święte, co ludzkość potrafiła stworzyć i co podtrzymuje naszą nigdy nie wyczerpaną nadzieję na lepsze jutro.
Sam Jung tak się wyraził na seminarium, które odbyło się w Bazylei: „Jestem przekonany, że badanie duszy jest nauką przyszłości. Psychologia jest najmłodszą z nauk przyrodniczych i stoi dopiero na początku swojego rozwoju. Lecz jest właśnie tą nauką, która jest nam najbardziej potrzebna, ponieważ okazuje się coraz wyraźniej, że nie klęska głodu, nie trzęsienia ziemi, nie mikroby czy rak, ale że człowiek jest największym niebezpieczeństwem dla człowieka, a to dlatego, iż nie ma żadnej wystarczającej osłony przed epidemiami psychicznymi, które czynią większe spustoszenie, niż największe katastrofy przyrody.
Dlatego przede wszystkim należałoby sobie życzyć, żeby znajomość psychologii rozprzestrzeniła się tak dalece, że ludzie potrafiliby zrozumieć skąd grożą im największe katastrofy”. Gdyby człowiek potrafił to zrozumieć, gdyby poznał panujące w jego psyche ciemne siły i wyciągnął z tego konieczne wnioski, mógłby okiełznać owe siły przez ich organiczne wbudowanie w swoją psyche, tak że nie stawałby się już nigdy więcej ich igraszką. Nie byłby już w tłumie drapieżnym Zwierzęciem, lecz uczyniłby krok na drodze do rzeczywistego tworzenia kultury. Bo dopóki człowiek nie uporządkuje swego wnętrza, zawsze będzie tylko powolną ofiarą, posłusznym sługą, a nigdy wolnym członkiem społeczności.
Każda zbiorowość, każdy naród odzwierciedla psychiczny stan tworzących go indywidualności, w przekroju i w powiększeniu, w swoich działaniach odsłania on głębie i wyżyny duszy każdego z osobna w jego historiotwórczym działaniu.
Kto jednak odważnie wkroczy na „drogę ku wnętrzu” i pokonując jej niebezpieczeństwa mężnie idzie po niej do końca, ten może także bez obaw podjąć „drogę na zewnątrz”, w świat zewnętrznej rzeczywistości. Sprosta wymaganiom życia w zbiorowości wśród masy narzędzi służących opanowaniu przyrody, nie zagubi się już w labiryncie wewnętrznej drogi ani nie zatonie w bezimiennym tłumie, lecz zarówno w świecie wewnętrznym jak i zewnętrznym ocali niepowta-rzalną wartość swojej osobowości.
Chciałabym jeszcze raz podziękować Panu Profesorowi C. G. Jungowi za jego przychylne i pełne zrozumienia poparcie, które wyraził w Przedmowie do pierwszego wydania tej książki. Ponadto kieruję podziękowania do Pani Toni Wolff za sprawdzenie pierwszego rękopisu oraz do prof. K. W. Basha za pierwszy przekład na język angielski. Następnie dziękuję Panu C. Berzowi za pomoc w uporządkowaniu przypisów, a także mojemu synowi Adreasowi, który ułożył skorowidze i bibliografie.
Nie zapominam też o czytelnikach, którzy przez swoje uznanie przyczynili się do szerokiego rozpowszechnienia tej książki.
Dr Jolande Jacobi
Przedmowa G. C. Junga
Niniejsza praca zaspokaja powszechnie odczuwaną potrzebę, której ja sam dotychczas nie mogłem zadość uczynić: mianowicie spełnia życzenia, aby zasady mojej teorii psychologicznej zostały przedstawione w zwięzłej formie. Moje wysiłki w dziedzinie psychologii były istotnie pracą pionierską; nie miałem ani czasu, ani możliwości przedstawić ich osobiście. Pani dr Jacobi podjęła się tego niełatwego trudu i uwieńczyła go sukcesem; udało się jej przedstawić obraz moich poglądów nie obciążając go balastem szczegółów.
Powstał w ten sposób ogólny przegląd obejmujący wszystkie istotne punkty przynajmniej w formie wzmianki, tak że czytelnik może łatwo przy pomocy skorowidza i bibliografii moich prac zorientować się w interesujących go zagadnieniach. Zaletą tej książki jest uzupełnienie tekstu pewną liczbą diagramów, które dopomagają w zrozumieniu okreś-lonych stosunków funkcjonalnych.
Jestem szczególnie zadowolony, że autorka potrafiła nie dopuścić do wywołania wrażenia, że w moich badaniach chodzi o jakiś system doktrynalny. Tego rodzaju opracowania bardzo łatwo wpadają w pewien dogmatyczny styl, który byłby niezgodny z moimi poglądami.
Ponieważ jestem głęboko przekonany, że jeszcze nie nadszedł czas na jakąś ogólną teorię obejmującą wszystkie treści, procesy i zjawiska psychiczne z pewnego centralnego punktu wi-dzenia, traktuję moje koncepcje jako propozycje oraz próby sformułowania nowej psychologii opartej na naukach przy-rodniczych i na bezpośrednim doświadczeniu z ludźmi.
Nie chodzi tu o psychopatologię, lecz o psychologię ogólną, która obejmuje również patologiczny materiał doświadczalny.
Mam nadzieję, że praca niniejsza nie tylko umożliwi wielu osobom ogólne wejrzenie w moją działalność badawczą, ale nadto tym, którzy zechcą tę działalność studiować, oszczędzi długotrwałej pracy poszukiwawczej.
C. G. Jung
Psychologię C. G. Junga można podzielić na dwie części:
teoretyczną i praktyczną. Część teoretyczna składa się z dwóch
działów, które zupełnie ogólnie można określić jako: l.^struk-
tura, .psyche i 2. .prawa działania psyche. Część praktyczna
natomiast zajmuje się zastosowaniem teorii, na przykład
w formie terapii w ścisłym znaczeniu.
Aby prawidłowo zrozumieć teorię Junga, trzeba przede
wszystkim przyjąć jego punkt widzenia i wraz z nim uznać
pełną rzeczywistość wszystkich zjawisk psy-
chicznych. Chociaż może się to wydawać dziwne, jest to
stosunkowo nowy punkt widzenia. Jeszcze bowiem przed
kilkudziesięciu laty nie uważano zjawisk psychicznych za coś
autonomicznego, podlegającego własnym prawom, ale uzna-
wano za pochodne religii, filozofii lub nauk przyrodniczych
i odpowiednio do tego je wyjaśniano. Uniemożliwiło to
prawidłowe rozpoznanie ich prawdziwej natury.
Dla Junga psyche jest nie mniej rzeczywista niż ciało; nie
można jej wprawdzie dotknąć, ale można ją bezpośrednio
i jednoznacznie obserwować i doświadczyć. Stanowi ona swój własny świat, rządzący się własnymi prawami, zorganizowany strukturalnie i wyposażony we własne środki wyrazu.
Wszystko, co wiemy o świecie, i cała wiedza o naszym własnym istnieniu dochodzą do nas jedynie za pośrednictwem psyche. Albowiem „psyche nie jest wyjątkiem od reguły, według której istotę wszechświata można ustalić tylko na tyle, Autorem wszystkich prac wymienionych w przypisach, jeśli nie podaliśmy inaczej, jest C. G. Jung. [ Skrót Ges. Werke oznacza Gesammelte Werke (Dzielą zebrane). Cyfra rzymska oznacza kolejne tomy.]
na ile pozwala nasz organizm psychiczny”]. Wynika z tego, że
współczesna psychologia empiryczna ze względu na swój
przedmiot naturalny i metodę należy do nauk przyrodniczych,
a ze względu na sposób wyjaśniania zjawisk jest jedną z nauk
humanistycznych. „Nasza psychologia uwzględnia człowieka
zarówno naturalnego, jak kulturalnego, wskutek czego
w swych wyjaśnieniach musi brać pod uwagę oba punkty
widzenia - biologiczny i duchowy. Jako psychologia medyczna musi mieć ona przed oczyma całego człowieka”2 - powiada Jung. Psychologia ta „poszukuje przyczyn chorobotwórczej, ograniczonej zdolności do przystosowania się i śledzi niepewne ścieżki neurotycznego myślenia i odczuwania, aby wreszcie znaleźć drogę, która zbłąkanego znowu wprowadzi do życia. Dlatego nasza psychologia jest wiedzą praktyczną. Prowadzimy badania nie dla samych badań, ale dla bezpośredniego celu, jakim jest udzielanie pomocy. Moglibyśmy nawet powiedzieć, że nauka jest wytworem ubocznym naszej psychologii, nie zaś jej głównym celem, a to różni się bardzo od tego, co nazywamy nauką «akademicką»”3.
Wychodząc z takiego założenia Jung zbudował teorię,
i z tego punktu widzenia należy ją rozpatrywać. Nie trzeba
jednak, za przykładem czystego psychologizmu, lekceważyć innych dróg wiodących do wiedzy ani też przyjmować, że to co rzeczywiste - jak czyni to psychizm - lub, jak zakłada panpsy-chizm - że to wszystko, co istnieje - posiada naturę psychiczną. Zamiarem i celem Junga jest badanie psyche jako „organu” danego nam dla zrozumienia świata i bytu, obserwowania jego zjawisk, opisywania ich i uporządkowania w sposób sensowny.
Dla badania prawd istnienia jednakowo możliwym punk-
tem wyjścia jest teologiczny, psychologiczny, historyczny,
fizjologiczny, biologiczny punkt widzenia, a także wiele innych;
są one zamienne, a nawet do pewnego stopnia mogą być
1 Psychologie und Religion, 2 wyd. 1947, s. 75 [Ges. Werke XI, s. 43].
2 Psychologie und Erziehung, 2 wyd. 1950, s. 41 [Ges. Werke XVII].
3 Tamże, s. 53 [Ges. Werke XVII].
1/1
transportowane; każdy z nich może być odpowiedni w zależnoś-ci od omawianego problemu lub od osobistego poglądu bada-cza. Jung stoi na stanowisku psychologicznym, a pozostałe punkty widzenia pozostawia badaczom kompetentnym w in-nych dziedzinach. On sam buduje swój system w oparciu o swo-ją gruntowną i głęboką znajomość rzeczywistości psychicznej, toteż gmach jego myśli nie stanowi jakiejś abstrakcyjnej teorii, zrodzonej przez spekulatywny intelekt, lecz jest strukturą wzniesioną na solidnych podstawach doświadczenia i na nich wyłącznie się wspiera. Jej dwoma głównymi filarami są:
L zasada psychicznej totalności
II. ^a§ada..psychieznej energii.
Przy bliższym rozważaniu obu tych zasad i przy praktycz-
nym zastosowaniu teorii należy w miarę możności wykorzystać
definicje i wyjaśnienia podane i zidentyfikowane przez samego
Junga4. Musimy tu jeszcze wspomnieć, że do określenia swej
teorii w przypadku, gdy chodzi o praktyczne zastosowanie
analizy psychologicznej, Jung używa nazwy „psychologia
jinalityczna”. Określenie to przyjął w 1913 rokuJDO rozstaniu się z Freudem, ażeby, uniknąć pomieszania z „psychoanalizą” jego szkoły. Później utworzył termin „psychologia komplekso-wa”, którego używał wszędzie tam, gdzie na pierwszy plan wysuwają się zasady i teoretyczny punkt widzenia; za pomocą tego pojęcia pragnął on podkreślić, że jego teoria, w przeci-wieństwie do innych teorii psychologicznych (na przykład do prostej psychologii świadomości lub do psychoanalizy Freuda, która wszystko sprowadza do elementów instynktu) zajmuje się kompleksowymi, czyli szczególnie skomplikowanymi stanami psychicznymi. W ostatnich latach termin „psychologia komp-leksowa” jest coraz rzadziej używany, ponieważ przy tłumacze-niu na obce języki daje okazję do nieporozumień. Dzisiaj więc nazwa „psychologia analityczna” stosowana jest do całej teorii Junga w jej aspekcie zarówno teoretycznym, jak praktycznym. 4 Trzeba przy tym zwrócić szczególną uwagę na to, że wyrażenie „nieświadomość”, które będzie stosowane dla sfery zawartości psyche nie łączącej się ze świadomością, jest właściwie niedozwoloną hipo-stazą. Okazała się ona jednak bardzo przydatna jako hipoteza robocza.
1.
Natura i struktura psyche
Świadomość i nieświadomość
Przez gsyche Jung rozumie nie tylko to, co powszechnie
określamy słowem „dusza”, ale przede wszystkim całość
wszystkich procesów psychicznych, zarówno świadomych, jak Lnieświadomych. Jest to więc coś większego, obszerniejszego niż dusza, która dla Junga jest tylko określonym, „odgrani-czonym zespołem funkcjonalnym” 1.
Psyche składa się z dwóch dopełniających się, ale przeciw-1 Ażeby zapobiec mimowolnym nieporozumieniom wynikającym z codziennego używania słów „dusza”, „duch”, „intelekt” bądź w węższym, bądź w szerszym znaczeniu, co nie ułatwia porozumienia w trudnej dziedzinie myślenia psychologicznego, starałam się każde z tych określeń sprowadzić do pewnego wyraźnie oznaczonego zakresu znaczeniowego i w miarę możności używać je wyłącznie w takim właśnie ograniczonym znaczeniu.
Pod pojęciem „dusza”, które w terminologii Junga posiada specyficzne
znaczenie, będziemy tutaj rozumieć określony i odgraniczony zespół
funkcjonalny; można go scharakteryzować jako rodzaj „wewnętrznej
osobowości”, jako „podmiot”, do którego świadome ja jednostki ma
ten sam stosunek, co do przedmiotów zewnętrznych. Według definicji
Junga „podmiot, pojmowany jako «wewnętrzny» przedmiot, jest
nieświadomością. [...] «Wewnętrzna osobowość» jest to sposób, w jaki
jednostka odnosi się do swych wewnętrznych procesów psychicznych;
jest to wewnętrzna postawa, charakter zwrócony ku nieświadomości...;
tę wewnętrzną postawę nazywam duszą. Tej samej autonomii, która
bardzo często charakteryzuje postawy zewnętrzne, domaga się również...
Agresst