Prawo cywilne – cz. Ogólna
Cywilistyczna metoda regulacji – Prawo cywilne to zespół norm prawnych które regulują stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.
Stosunek cywilnoprawny – to rodzaj stosunku społecznego ukształtowanego na podstawie norm prawa cywilnego.
Zasadnicze cechy cywilistycznej metody regulacji:
Autonomia prywatna – podmioty te ( osoby fizyczne i prawne) mogą własnym działaniem kształtować swoje stosunki prawne w szeroko zakreślonych przez prawo granicach, a kształtując stosunki prawne nie występują wobec innych podmiotów jako dysponęci władzy państwowej (imperium).
Równorzędność podmiotów – usytuowanie podmiotów prawa w stosunkach między nimi na pozycjach równorzędnych. Jest ona przeciwstawieństwem władczego podporządkowania charakterystycznego np. dla prawa administracyjnego.
Cywilistyczna metoda regulacji cechuje się np.: normy regulujące przeniesienie własności, czyli przejście własności na podstawie umowy (szczególnie na podstawie umowy sprzedaży)
Metoda Administracyjnoprawna: występowanie jednych z podmiotów w charakterze dysponętów władzy (imperium).
Karnistyczna metoda: przy pomocy stosowania sankcji szczególnego rodzaju jakimi są kary i środki zapobiegawcze.
Przedmioty regulacji metody cywilistycznej używanej w Prawie Cywilnym:
Regulacja stosunku – polega na określeniu jego podmiotów, przedmiotu treści, przesłanek powstania, zmiany i ustania.
W większości stosunki cywilnoprawne mają charakter majątkowy. Prawo cywilne normuje także stosunki niemajątkowe.
Cywilnoprawne stosunki majątkowe – więzi prawne ukształtowane ze względu na przynależność do osób fizycznych lub prawnych rzeczy (stosunki prawno rzeczowe) i przynależność dóbr niematerialnych oraz więzi prawne ukształtowane ze względu na wymianę dóbr i usług.
Cywilnoprawne stosunki niemajątkowe – to więzi prawne ukształtowane ze względu na przynależność do osób fizycznych lub prawnych dóbr niematerialnych w takim zakresie w jakim chodzi o ich zachowanie i nienaruszalność oraz niemajątkowe stosunki rodzinne, których funkcja polega na stworzeniu prawnych ram wyłącznie lub w przeważającej mierze do więzi osobistych stron np. stosunek małżeństwa, kuratela, opieka na osobami ubezwłasnowolnionych.
Prawo prywatne – tworzą unormowania regulujące stosunki różnych podmiotów (osób fizycznych i prawnych) na zasadzie ich autonomiczności i równorzędności co oznacza, że podmioty te w stosunkach normowanych przez prawno prywatne nie występują. Jednak wobec drugiego w charakterze stosunków władzy(imperium). Celem unormowań prawa prywatnego jest ochrona jednostkowych interesów majątkowych i niemajątkowych jednostek ludzkich (osób fizycznych) i jednostek organizacyjnych (osób prawnych)
Prawo publiczne – unormowania które dotyczą podporządkowania osób i jednostek organizacyjnych suwerena władzy państwa i organizacji samorządu terytorialnego, a więc tym podmiotom które występują wobec innych podmiotów w charakterze nośników władzy. Do sfery prawa publicznego nie należy zawieranie stosunków cywilnoprawnych.
Cechy:
- podległość jednego podmiotu innym podmiotom,
- ochrona interesu ogólnego.
Do prawa publicznego należą: konstytucyjne, międzynarodowe publ., administracyjne, finansowe, karne.
Systematyka polskiego prawa cywilnego
Podstawowe działy prawa cywilnego:
- część ogólna,
- prawo rzeczowe,
- prawo zobowiązaniowe,
- prawo spadkowe
Prawo rodzinne należy zaliczyć do grupy szczególnej (wyspecjalizowanej grupy działów Prawa cywilnego)
Kryterium odróżniającym działy prawa cywilnego podstawowe oraz szczególne są w szczególności stosunki tak kształtowane ex lege ( z mocy samego prawa) lub woli stron na podstawie norm wyrażanych w przepisach prawa cywilnego są stosunkami cywilnoprawnymi.
Działy wyspecjalizowane Prawa Cywilnego:
a) Prawo na obszarach niematerialnych
- wytwory umysłu ludzkiego np. dzieło literackie, naukowe, wynalazek, program komputerowy itp. Prawo na obszarach niematerialnych jest więc wyspecjalizowanym działem Prawa cywilnego regulującym sytuacje prawną twórców dóbr o charakterze intelektualnym.
b) Prawo spółek handlowych (kodeks spółek handlowych)
- spółki partnerskie
- spółki konkordatowo akcyjne
c) Prawo rodzinne (kodeks rodzinny i opiekuńczy)
Źródła Prawa Cywilnego
Źródła prawa:
- w znaczeniu przedmiotowym – obowiązujące akty normatywne stanowione przez kompetentne organy i ratyfikowane umowy międzynarodowe wyrażające normy generalne i abstrakcyjne.
- w znaczeniu funkcjonalnym – działania organów które w granicach swych kompetencji stanowią akty normatywne, zawierają umowy międzynarodowe i je ratyfikują.
Źródła powszechnie obowiązujące: Konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe i rozporządzenia.
Akty prawa miejscowego stanowione przez organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej są źródłami prawa powszechnie obowiązującymi na obszarze działań organów które je ustanowiły.
Regulacja stosunków cywilnoprawnych cechuje się przyznaniem podmiotom prawa autonomii prywatnej i uznaniem ich równorzędności wymaga formy aktu o randze ustawy lub rozporządzenia
IURA NOVIT CURIA – sąd zna prawo
Podstawowe zasady Kodeksu cywilnego:
· Zasada jedności prawa cywilnego (art. 1 k.c.)
· Zasada swobody umów ( art. 355 k.c.)
· Zasada ochrony i nienaruszalności własności ( 140-231 k.c.)
· Zasada cywilnoprawnej ochrony dóbr osobistych (art. 23-24 k.c.)
· Zasada ochrony dobrej wiary (art. 169-170 k.c.)
· Zasada nieretroakcji prawa (art. 3 k.c.)
· Zasada kształtowania stosunków cywilnoprawnych i praw podmiotowych z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarcze przeznaczenia praw podmiotowych.
Pozakodeksowe źródła prawa:
- Kodeks spółek handlowych 2000r.
- prawo wekslowe i czekowe 1936r.
- Ustawa – prawo własności przemysłowej 2000r.
Zasady współżycia społecznego:
Pozaprawne normy społeczne zazwyczaj normy moralne regulujące stosunki międzyludzkie powszechnie akceptowane w danym okresie. Zasady współżycia społecznego stanowią treść tzw. Klauzul Generalnych, czyli zwrotów ustawowych odsyłających do systemu ocen i norm pozaprawnych, którymi organ stosujący prawo powinien się kierować.
Funkcje zasad współżycia społecznego w prawie cywilnym:
Nie są normami prawnymi i same jako takie nie są źródłem praw ani obowiązków cywilnoprawnych.
Zasady współżycia społecznego w prawie cywilnym mogą być:
- kryterium doprecyzowania treści stosunku cywilnoprawnego np. art. 56, 354 k.c.
- Kryterium ocen zachowania podmiotów prawa np. art. 5 k.c.
- Kryterium oświadczeń woli art. 65 k.c.
- Kryterium ocen powstawania np. art. 428 k.c.
Zmiany art. 902 k.c. lub ustawy stosunku cywilnoprawnego np. ustanie obowiązku alimentacyjnego.
Przepis prawny – jednostka redakcyjna aktu normatywnego.
Rodzaje norm prawnych ze względu na moc wiążącą:
Normy bezwzględnie obowiązujące – ius cognes (bezwzględnie stosowane imperatywne) Są to takie normy których zastosowanie nie może być wyłączone lub ograniczone z woli stron kształtujących stosunek prawny np. art. 119, 437 k.c.
Normy względnie obowiązujące – ius dispositivum (względnie stosowane dyspozytywne) Znajdują zastosowanie tylko wtedy gdy strony nie ukształtowały stosunku prawnego w sposób odmienny nie postanowiły albo ukształtowały stosunek niekompletnie np. art. 454 k.c., art. 455 k.c.
Normy połowicznie bezwzględnie obowiązujące ( semiperatywne) jednostronnie bezwzględnie stosowane. Są to normy których zastosowanie może być z woli stron wyłączone lub ograniczone ale tylko na korzyść jednej ze stron, a mianowicie tej której interesy ustawa poddaje najintensywniejszej ochronie.
Zdarzenie Cywilnoprawne – fakt w którym hipoteza normy prawnej wiąże określone w jej dyspozycji skutki prawne w postaci postanowienia, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.
Zakres zdarzeń prawnych jest więc określany przez ustawodawcę – jako zamknięty w tym mianowicie sensie, że uczestniczący obrotu prawnego nie mogą wywodzić skutków prawnych z faktów nie uznanych przez ustawodawcę za zdarzenie prawne.
Rodzaje zdarzeń cywilnoprawnych
Kategorie
1. Zdarzenie w ścisłym znaczeniu (sensu stricte)
2. Zachowanie podmiotów prawa:
a) Zachowania konwencjonalne
- czynności ukierunkowane na wywołanie skutków prawnych
- zachowanie niekoniecznie zmierzające do wywołanie skutków prawnych
b) Zachowania faktyczne
- zgodne z prawem
- niezgodne z prawem
Stosunek cywilnoprawny – rodzaj stosunku prawnego ten zaś rodzajem stosunku społecznego, a wiec postacią więzi łączącej osoby fizyczne lub prawne stosunkiem cywilnoprawnym jako odmienna więź społeczna nie jest więc relacją jaka zachodzi między osobami i przedmiotem prawa podmiotowego, które tej osobie przysługuje.
Cechy stosunku cywilnoprawnego:
- równorzędność stron
- autonomia prywatna stron
- sądowa ochrona interesów stron
Stosunek cywilnoprawny powstaje ulega zmianie lub ustaje wskutek zajścia zdarzenia cywilnoprawnego.
Elementy stosunku cywilnoprawnego:
1. Podmioty stosunku ((min. 2) konieczność posiadania zdolności do czynności prawnych)
2. Treść stosunku (prawa i skolerowane z nimi obowiązki)
3. Przedmioty stosunku – zawsze zachowanie się podmiotów stosunku.
Prawo podmiotowe – to zespół funkcjonalnie powiązanych uprawnień ta definicja jest niepełna gdyż nie uwzględnia korelacji uprawnień podmiotu prawa z obowiązkami innych osób.
Prawo podmiotowe – złożona sytuacja prawna określonego podmiotu wyznaczona w podstawowym zakresie przez normę prawną i dookreślona zdarzeniami prawnymi umożliwiająca podmiotowi uprawnionemu podejmowanie określonych zachowań będącą elementem stosunku prawnego, zapewniająca ochronę i zaspokojenie interesu majątkowego lub niemajątkowego podmiotu uprawnionego, chroniona przez normę prawną z reguły przez nadanie prawu podmiotowemu cechy zaskarżalności i egzekwowalności.
Normatywne postaci praw podmiotowych
a) Prawo podmiotowe bezpośrednie – zakres dozwolonego zachowania podmiotu uprawnionego zostaje określony niejako w oderwaniu od powiązanych z prawem podmiotowym obowiązków innych osób. Podmiot uprawniony może więc bezpośrednio własnym działaniem z wyłączeniem innych osób wykonywać swoje prawa.
b) Roszczenia – zakres dozwolonego zachowania podmiotu uprawnionego zostaje określony w nawiązaniu do odpowiadającego jego prawu obowiązku innych osób. Podmiot uprawniony może więc realizować swoje prawo o tyle o ile druga strona stosunku zachowa się w sposób określony przez treść stosunku prawnego.
Roszczenie jest więc postacią uprawnienia polegającą na tym, że uprawniony(wierzyciel) może żądać od oznaczonej osoby(dłużnika) określonego zachowania(czyli – świadczenia) wyznaczonego przez treść stosunku prawnego (zobowiązania).
c) Prawa kształtujące – uprawniony może wyłącznie własnym działaniem bez udziału drugiej strony stosunku prawnego doprowadzić do zmian (przekształcenia) lub ustania stosunku prawnego.
Typy i rodzaje praw podmiotowych
Typy:
- ze względu na treść:
· Własnościowe
· Użytkowanie wieczyste
· Prawo rzeczowe ograniczone
· Prawo najmu
· Dzierżawy
· Odkupu
· Pierwokupu
Poszczególne prawa na dobrach niematerialnych:
· Prawa autorskie twórcy
· Prawa twórcy wynalazku
· Wzoru lub projektu racjonalizatorskiego
RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH:
A. Prawo bezwzględne i względne
(kryterium rozróżnienia jest zakres skuteczności prawa wobec osób trzecich.
Prawa bezwzględne są skuteczne wobec wszystkich – erga omnes
Prawa względne są to prawa podmiotowe skuteczne tylko wobec niektórych indywidualnie określonych podmiotów.
B. Niektóre inne rodzaje praw podmiotowych
· Prawa majątkowe i niemajątkowe
· Prawa przechodnie i nieprzechodnie
· Prawa związane i akcesoryjne
(doczytać z książki str.91-92)
Nabycie praw podmiotowych
- pochodne
- pierwotne
Pochodne – nabycie uzależnione od tego czy nabywane prawo lub prawo o szerszym zakresie niż prawo nabywane przysługiwało osobie, od której swe uprawnienia wywodzi nabywca i która w sposób prawnie doniosły wyraziła wolę nabycia od niej prawa przez inną osobę.
Przykładem nabycia pochodnego jest:
· Przeniesienie własności
· Cesja (przelew) wierzytelności
· Ustanowienie użytkowania wieczystego
· Ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych
Pierwotne – jeżeli nabycie dokonuje się z mocy postanowienia ustawy – niezależnie od woli (lub nawet wbrew woli) osoby, której, ewentualnie, prawo nabywane dotychczas przysługiwało. Do nabycia pierwotnego dochodzi np. przez zasiedzenie, zwłaszcza niczyjej rzeczy ruchomej, wywłaszczenie.
Nabycie:
- translatywne
- konstytutywne
Translatywne – przedmiotem nabycia jest prawo już istniejące, które przechodzi w dotychczasowej postaci na nabywcę ( np. przejście prawa własności z majątku dotychczasowego właściciela do majątku nabywcy na podstawie umowy przenoszącej własność lub w następstwie zasiedzenia).
Konstytutywne – uzyskanie przez nabywcę prawa nieistniejącego poprzednio, tzn. przed zajściem zdarzenia powodującego nabycie. Inaczej mówiąc prawo nabywane powstaje dopiero w chwili nabycia.
Nabycie pod tytułem ogólnym i szczególnym
· Ogólnym – nabywca w skutek zajścia jednego stanu faktycznego wstępuje w ogół praw majątkowych poprzednika, nabywając cały jego majątek lub oznaczoną jego część.
· Szczególnym – nabycie indywidualnie oznaczonego prawa lub indywidualnie oznaczonych praw.
Nadużycie prawa podmiotowego – tam gdzie zaczyna się nadużycie prawa kończy się jego wykonywanie.
Utrata praw podmiotowych:
Utrata może być następstwem bądź wygaśnięciem prawa (np. na skutek upływu terminu na jaki prawo zostało ustanowione) bądź jego przejścia na inny podmiot (np. wskutek wyzbycia się zbywalnego prawa w drodze umowy, w szczególności – sprzedaży, zmiany darowizny albo wskutek zajścia innych zdarzeń prawnych np. otwarcie spadku.
PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO:
· Osoba fizyczna – osoba posiadająca zdolność prawną (od narodzin aż do chwili śmierci)
· Osoba prawna – twór organizacyjny, jednostka organizacyjna która przez normę prawną została wyposażona w:
- zdolność prawną
- zdolność do czynności prawnych
- osobowość prawną
Za osobę prawną uznaje się jednostkę organizacyjną posiadającą zespół tych cech:
· Metoda normatywna przy której ustawodawca jednoznacznie wskazuje określone typy osób prawnych lub określone indywidualne jednostki organizacyjne wprost wyposaża w osobowość prawną.
· Tzw. Ułomne osoby prawne
Zdolność prawna – zdolność do bycia podmiotem prawa i obowiązków
Zdolność do czynności prawnych – zdolność do tego by za pomocą czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania.
...
gosicka