1. Czym jest socjologia, jakie jest jej miejsce wśród nauk społecznych oraz jakie są podstawowe metody badawcze:
Socjologia jest nauka o zbiorowościach ludzkich. Przedmiotem jej badań są zjawiska i procesy tworzenia się rożnych form życia zbiorowego ludzi. Szeroki zakres badawczy socjologii spowodował wyodrębnienie się w niej szeregu socjologii szczegółowych. Te działy można podzielić na 3 grupy:
1. działy badające instytucje społeczne
2. działy badające rożne typy zbiorowości i grup ludzkich
3. działy podające procesy społeczne
Socjologia umożliwia spojrzenie na rzeczywistość na jednostki ludzkie z uwzględnieniem szeregu szerszych kwestii.
Socjologiczna analiza struktur społecznych: Comte sformułował 3 etapy w rozwoju społeczeństw opartych na sposobie postrzegania świata:
1 etap: rozwój społeczeństw ludzkich charakteryzował się postrzeganiem metafizycznym
2 etap: charakteryzował się postrzeganiem teologicznym
3 etap: poznania poza fizycznego w którym obowiązują normy poznania naukowego
Kultura materialna i nie materialna:
Ø Wartości i normy społeczne są podstawa kultury
Ø Wartości: abstrakcyjne idee, które ukierunkowują ludzkie działalności i nadają im sens.
Ø Normy społeczne oparte są sankcjach formalnych i nieformalnych.
Ø Normy kulturowe to reguły zachowań które stanowią sposoby osiągania wartości, a jednocześnie odzwierciedlają wartości danej kultury.
W społeczeństwach występują także kontrkultury. Jest to zbiorowość odrzucająca w społeczeństwie wartości i normy, co więcej nie dążą do zmiany społecznej polegającej na zastąpieniu powszechnych w społeczeństwie norm swoimi specyficznymi.
Etnocentryzm - oznacza postawę społeczną przypisywaniu własnej kulturze pozycji nadrzędnej w stosunku do innych kultur.
Przeciwieństwem jest:
Relatywizm kulturowy: zakłada on równość innych kultur, a przez to poszanowanie przez przedstawicieli innych kultur.
MYSLICIELE:
August Comte (1798-1857):
Socjologia była nauka pozytywistyczna tzn. społeczeństwo miało być badane takimi samymi metodami jakie obowiązują w naukach ścisłych. Uważał, że socjologia powinna zajmować się wyłącznie rzeczami, które są namacalne.
Emile Durkhiem (1858-1917):
Widział w socjologii nowa naukę, która może rozjaśnić kwestie filozoficzne, poddając weryfikacji empirycznej. Głównym zadaniem intelektualnym socjologii dla niego było badanie faktów społecznych.
Karol Marks (1818-1883):
Marks opierał swoje poglądy na materialistycznej koncepcji dziejów. Zgodnie z ta wizją zmiana społeczna nie wypływa z wyznawanych przez ludzi idei i wartości lecz wynika przede wszystkim z warunków ekonomicznych.
Max Weber: (1864-1920):
Chciał poznać naturę i przyczynę zmian społecznych. Według niego jednostki ludzkiej są w swoim działaniu wolne i mogą kształtować swoją przyszłość.
2. Zagadnienie kultury w socjologii:
Kultura - wspólne wszystkim członkom społeczeństwa elementy kultury, dzięki którym mogą oni współpracować i porozumiewać się ze sobą. Tworzą oni wspólny kontekst, w którym przebiega życie jednostek społecznych. Kultura ma dwa aspekty:
a) aspekt materialny:
- reprezentuje treści
- przedmioty
- symbole i narzędzia
b) aspekt niematerialny:
- wierzenia
- przekonania
- idee i wartości stanowiące treści kulturowe
Idee określające co uchodzi za ważne i pożądane są podstawą każdej kultury. Te abstrakcyjne idee czyli wartości dają ludziom poczucie sensu i są dla nich drogowskazem w interakcjach ze światem społecznym.
Normy to reguły zachowań, które odzwierciedlają, czy też zawierają w sobie wartości danej kultury. wartości i normy wspólnie kształtują sposoby zachowań uczestników danej kultury w ich środowisku.
Badanie kultury musi odbywać się w kategoriach jej własnych sensów i wartości - jest to kluczowe zagadnienie socjologii. Ideę tę określa się mianem relatywizmu kulturowego. Etnocentryzm polega na ocenianiu innych kultur przez porównanie ich z własną.
4. Socjologiczne ujecie rasy. etniczność imigracje.
Rasa - zespół relacji społecznych, które umożliwiają identyfikację jednostek lub grup albo przypisanie im określonych atrybutów czy zdolności na podstawie cech biologicznych.
Etniczność - odnosi się do kulturowych praktyk i zaopatrywań danej społeczności ludzkiej, odróżniających ją od innych społeczeństw. Grupy etniczne różnią się pod wieloma względami. najważniejsze z nich to: język, historia lub pochodzenie, religia oraz strój i ozdoby.
Ze względu na przynależność etniczną może przybrać w praktyce społecznej postać konfliktu. Tego typu konflikty związane są z:
- z etnocentryzmem (oznacza podstawę społeczną w przypisywaniu własnej kulturze pozycji nadrzędnej w stosunku do innych kultur)
- hermetycznością grup (polega na tym, ze dana społeczność charakteryzuje się odmiennością kulturową. Zamyka się przed wpływami z zewnątrz i utrzymuje granice oddzielającą ich od innych grup za pomocą wykluczenia. W skrajnym przypadku hermetyczność grup może przybrać formę getta.)
- rozdział zasobów
5. Globalizacja w ujęciu socjologicznym.
Globalizacja - oznacza integracje społeczeństw za pośrednictwem technologii teleinformacyjnych konsekwencją czego jest stwierdzenie, że współcześni ludzie funkcjonują w "globalnej wiosce". Globalizacja jest zjawiskiem kontrowersyjnym. Obecnie toczy się spór o wartość globalizacji w którym zaobserwować można 3 stanowiska:
1. podejście sceptyczne
2. postawa hiperglobalistyczna
3. koncepcja transformacji
Podejście sceptyczne - sceptycy globalizacji twierdza, że globalizacja nie jest niczym nowym. Jest zjawiskiem historycznym, a współcześnie następuje jedynie jej zmiana ilościowa.
Postawa hiperglobalistyczna - hiperglobaliści (zwolennicy) są opozycja dla sceptyków. Twierdzą, że globalizacja jest zjawiskiem realnym, którego skutki daje się odczuć na każdym kroku.
Koncepcja transformacji - zwolennicy koncepcji transformacji zachowują stanowisko pośrednie. Według nich globalizacja jest zjawiskiem które prowadzi do wielu zmian kształtujących społeczeństwo nowoczesne.
Globalizacja prowadzi także do rozwoju społeczeństwa ryzyka, ryzyka ma związek ze stanem środowiska naturalnego.
Przyczyny postępu globalizacji:
- upadek komunizmu sowieckiego
- rozwój międzynarodowych i regionalnych mechanizmów rządowych
6. Ubóstwo i opieka społeczna:
Ubóstwo bezwzględne - opiera się na pojęciu minimum życiowego - elementarnych warunków, jakie muszą być spełnione, aby jednostka mogła przetrwać fizycznie i zachować zdrowie. Ubóstwo dotyczy tych, którzy są pozbawieni tych podstawowych środków - jak wystarczająca ilość pożywienia, schronienie i ubranie.
Ubóstwo względne - zgodnie z którym ubóstwo mierzy się przez odniesienie do standardu życia panującego w danym społeczeństwie.
Ubóstwo bezwzględne - określa się z reguły przez ustalenie granicy ubóstwa na podstawie cen produktów niezbędnych do życia w danym kraju. Do kategorii ubogich zalicza się te jednostki i gospodarstwa domowe, których dochód nie sięga tej granicy.
7. Socjologiczne spojrzenie na zjawiska ludnościowe.
Demografia zajmuje się badaniem wielkości populacji oraz wyjaśnieniem przyczyn jej przyrostu i spadku. O strukturze populacji decydują 3 czynniki:
- urodzenia
- zgony i migracje
- przejście demograficzne - są to 3 etapy prowadzące od starego do nowego typu równowagi populacji, gdy dane społeczeństwo osiąga zaawansowany poziom rozwoju gospodarczego:
Etap 1: odnosi się do warunków typowych dla społeczeństw tradycyjnych, w których zarówno współczynnik urodzeń jak i współczynnik zgonów są wysokie, a w szczególności wysoka jest śmiertelność niemowląt. Przyrost naturalny jeżeli w ogóle występuje jest niski.
Etap2: polega na spadku współczynnika zgonów przy wciąż wysokim współczynniku urodzeń. Jest to wiec faza dużego przyrostu naturalnego.
Etap3: wraz z rozwojem przemysłu współczynnik urodzeń spada do poziomu, przy jakim liczebność populacji stabilizuje się.
Skutki zmian demograficznych:
- klęski głodu i niedoboru żywności
- powstanie nowych zagrożeń zdrowotnych
- przeludnienie
- wzrost przestępczości oraz powstanie stref nędzy.
8. Przygotowanie badań empirycznych w socjologii:
Badania społeczne mogą służyć wielu celom. 3 najczęstsze i najbardziej użyteczne cele to eksploracja, opis i wyjaśnienie. Większość badań społecznych jest prowadzona po to aby rzucić światło na jakiś temat bądź też oswoić badacza z jakąś tematyka.
Głównym celem wielu badań społecznych jest opis jakiejś sytuacji lub wydarzenia. Badacz obserwuje, a potem opisuje to co zaobserwował. Spis ludności USA jest doskonałym przykładem opisowych badań społecznych. Jego celem jest trafny i dokładny opis obszernego zestawu rożnych cech ludności USA.
W naukowych badaniach społecznych nie istnieją prawie żadne bariery dotyczące jednostek analizy, czyli tego, kto lub co ma być poddawane badaniom.
9. Dobór i rodzaje grup badawczych.
- dobór celowy lub arbitralny:
Niekiedy właściwe jest dobranie próby na podstawie własnej wiedzy o badanej populacji oraz celach badań. Ten typ doboru nazywamy próba celowa lub arbitralna.
- metoda kuli śnieżnej:
Druga nieprobalistyczna technika doboru próby, uważana przez niektórych za formę doboru przypadkowego, jest nazywana metodą kuli śnieżnej. Ta procedura jest właściwa, gdy trudno jest odszukać członków jakiejś specyficznej populacji, takiej jak np. bezdomni lub nielegalni imigranci. W tej metodzie badacz zbiera dane o kilku członkach badanej populacji, których da się odszukać, a następnie prosi się te osoby o dostarczenie informacji potrzebnych do odszukania innych członków tej populacji, którzy się akurat znają.
- dobór kwotowy:
Próba kwotowa podobnie jak losowa, uwzględnia kwestie reprezentatywności, chociaż każda z tych dwóch metod podchodzi do niej zupełnie odmiennie. W próbie kwotowej wychodzi się od macierzy lub tabeli, opisującej istotne dla badania cechy populacji.
- teoria i logika doboru losowego:
Dobór nieprobalistyczny, choć poprawny przy niektórych celach badawczych, nie może dać gwarancji, że obserwowana przez nas próba jest reprezentatywna dla całej populacji.
- reprezentatywność i prawdopodobieństwo wyboru:
Możemy uznać próbę za reprezentatywną dla populacji, z której została dobrana, jeśli zagregowane cechy tej próby ściśle odzwierciedlają te same zagregowane cechy populacji. Jeśli np. 50% populacji stanowią kobiety, to próba musi zawierać "w przybliżeniu" 50% kobiet, aby była reprezentatywna.
- badana populacja:
To ten zbiór elementów, z którego próba jest faktycznie pobrana.
- dobór losowy:
Losowy dobór zwiększa prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu i dostarcza metod oceny stopnia tego prawdopodobnego sukcesu.
Parametr - to syntetyczny opis jakiejś zmiennej w populacji.
- próba grupowa:
Może być stosowana wtedy, gdy sporządzenie wyczerpującej listy elementów wchodzących w skład populacji, takiej jak na przykład wierni wszystkich kościołów w USA jest niemożliwe lub bardzo trudne.
10. Wywiad socjologiczny:
Opcje dostępne przy układaniu kwestionariusza, dotyczą one stosowania pytań lub stwierdzeń oraz wyboru pytań otwartych lub zamkniętych.
Pytania otwarte i zamknięte:
Jeśli chodzi o zadawanie pytań, badacze maja dwie możliwości. mogą zadawać pytania otwarte, w których prosi się respondenta o sformułowanie własnej odpowiedzi.
W przypadku pytań zamkniętych prosi się respondenta o wybranie odpowiedzi z listy przedstawionej przez badacza. Pytania zamknięte zawdzięczają swoją wielką popularność w badaniach sondażowych temu, że odpowiedzi na nie cechuje większa jednolitość oraz temu, że są łatwiejsze w opracowaniu.
Pytania musza być łatwe:
Poszczególne pytania kwest. musza być jasne i pozbawione dwuznaczności, jednak z powodu szerokiego rozpowszechnienia w sondażach niejasnych i wieloznacznych pytań.
Należy unikać podwójnych pytań:
Badacze często proszą respondentów o jakąś odpowiedź na pytania, które w rzeczywistość składa się z wielu części. Dzieje się tak najczęściej kiedy badacz identyfikuje się z takim złożonym pytaniem.
Respondenci musza być w stanie udzielić odpowiedzi:
Prosząc respondentów o to, aby udzielili informacji, należy ciągle zadawać sobie pytanie, czy mogą oni uczynić to wiarygodnie.
Pytania powinny być adekwatne:
Pytania zamieszczone w kwestionariuszu powinny też odnosić się do większości respondentów. Jeśli dotyczą one spraw którymi przejmuje się niewielu respondentów to jest mało prawdopodobne, że wyniki będą przydatne do czegokolwiek.
Należy unikać form przeczących:
Pojawienie się przeczenia w pytaniu kwest. otwiera drogę do błędnych interpretacji.
Budowa kwest.:
Kwest. są używane w związku z wieloma metodami obserwacyjnymi w naukach społecznych. Każdy kwestionariusz niezależnie od tego, czy ma być wypełniany samodzielnie przez respondenta czy też służy do wywiadu przeprowadzanego przez ankietera, powinien zawierać jasne instrukcje i komentarze wszędzie tam gdzie jest to potrzebne.
Formaty w odpowiedzi:
W jednym z najbardziej rozpowszechnionych typów pytań respondent ma wybrać jedną odpowiedź z podanego zestawu.
Pytania warunkowe:
Dość często niektóre pytania kwest. odnoszą się do jednych respondentów, a nie odnoszą się do innych.
11. Obserwacja socjologiczna:
Badania społeczne polegają na systematycznej obserwacji życia społecznego w celu odkrycia i zrozumienia prawidłowości, które wykazuje przedmiot obserwacji.
Ludzie wchodzą ze sobą w interakcje i tworzą struktury tych interakcji. Przedstawiciele nauk społecznych starają się odkryć naturę relacji międzyludzkich.
12. Analiza dokumentów danych urzędowych: nie ma tego.
1. opisz główne założenia teorii struktur społecznych, porównaj dwie z trzech teorii strukturalnych
społeczeństwa (np. Marks, Weber)
2. Co to jest reprezentatywność?
3. jaka jest kolejność w wywiadzie(fakty czy opinie- przykłady)
4.Próby losowe
5.wywiad socjologiczny, CATI, CAPI
6.Napisac cos o E. Durkheimie
7. wywiad ankietowy a CATI
ćwiczenia z materiałów:
gosicka