Ewolucja polskiego rolnictwa po wejściu Polski do UE
Wspólna polityka rolna jest jedną z najstarszych polityk Unii Europejskiej i przez wiele lat ukształtowała się jako najbardziej kompleksowa polityka społeczno-ekonomiczna Wspólnoty.
Wspólna polityka rolna prowadzi działania mające na celu ochronę rynku rolnego. Polityka rolna jest najbardziej rozbudowaną polityką gospodarczą w UE, jednak też najbardziej kosztowną. W przeciwieństwie do innych sektorów gospodarki, które funkcjonują na zasadach rynkowych, rolnictwo jest szczególnie chronione i wspierane.
Polityka rolna Wspólnoty Europejskiej jest długookresową wspólną polityką zawierającą w sobie wysoki stopień państwowej interwencji, która zmierza do osiągnięcia celów socjalnych i ekonomicznych.
1.
1.1. Cele i zasady Wspólnej Polityki Rolnej
Podstawą włączenia rolnictwa do wspólnego rynku EWG były zapisy Traktatu Rzymskiego, który w art. 39 wyznacza specyficzne cele wspólnej polityki rolnej. Są one następujące:
o zwiększenie produktywności rolnictwa w drodze wspierania postępu technicznego, racjonalny rozwój produkcji rolnej oraz optymalne wykorzystanie czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej;
o zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności wiejskiej, poprzez zbliżenie poziomu dochodów osób zatrudnionych w rolnictwie do dochodów osób zatrudnionych w innych działach gospodarki;
o stabilizacja rynków rolnych, a zatem cen i dochodów
o zapewnienie dobrego poziomu zaopatrzenia ludności w produkty rolne.
Traktat nie hierarchizuje celów Wspólnej Polityki Rolnej, przez co określone cele mogą i w praktyce muszą być traktowane priorytetowo. Najważniejsze jest, by organy Wspólnoty realizując jeden cel minimalizowały negatywne skutki zastosowania pozostałych celów.
W ramach Wspólnej Polityki Rolnej przyjęto trzy podstawowe zasady:
o zasada wspólnego rynku, która oznacza swobodny przepływ produktów rolnych między państwami członkowskimi
o zasada preferencji Wspólnoty która oznacza pierwszeństwo zbytu na rynku Wspólnoty produktów rolnych wytwarzanych na jej terenie i ochronę rynku wewnętrznego przed tańszymi produktami pochodzącymi z importu,
o zasadę solidarności finansowej, która zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie do solidarnego uczestnictwa w kosztach funkcjonowania polityki rolnej.
2.
Szacowane przez ARiMR “na roboczo” stawki tych płatności przedstawiają się następująco:
· jednolita płatność obszarowa (JPO) - 562,08 zł;
· uzupełniająca płatność podstawowa - do powierzchni innych roślin i do powierzchni gruntów ornych, na których nie jest prowadzona uprawa roślin - 327,26 zł;
· płatność uzupełniająca do powierzchni uprawy chmielu, do której przyznano płatność uzupełniającą do powierzchni uprawy chmielu za 2006 r. (płatność niezwiązana z produkcją) - 1 420,07 zł;
· płatność do powierzchni roślin przeznaczonych na paszę, uprawianych na trwałych użytkach zielonych (płatności zwierzęce) - 439,03 zł;
· oddzielna płatność z tytułu owoców i warzyw (płatność do pomidorów) - 157,16 zł;
· przejściowe płatności z tytułu owoców miękkich - 1 593,88 zł;
· płatność cukrowa - 50,45 zł; płatność do krów - 346,43 zł; płatność do owiec - 105,91 zł;
· specjalna płatność obszarowa do powierzchni uprawy roślin strączkowych i motylkowatych drobnonasiennych - 207,28 zł.
3.
4.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 stanowi instrument realizacji polityki Unii Europejskiej w zakresie rozwoju obszarów wiejskich.
PROW stanowi końcowy element procesu programowania, który został zorganizowany w zgodności ze strategicznym podejściem przedstawionym przez Komisję Europejską. Otóż na poziomie unijnym opracowywany jest dokument strategiczny, który pozwala rozpoznać silne i słabe strony obszarów wiejskich na terenie Unii Europejskiej, zmierzyć postęp w osiąganiu unijnych priorytetów, a ponadto identyfikuje osie priorytetowe wspólne dla krajów członkowskich. Następnie w oparciu o unijną strategię przygotowywana jest krajowa strategia rozwoju obszarów wiejskich, która pozwala przełożyć priorytety wspólnotowe na sytuację krajową. Biorąc pod uwagę problemy i wyzwania, przed jakimi stoją obszary wiejskie, wyznaczono główne cele nowej polityki PROW 2007-2013:
o Cel 1: Poprawa konkurencyjności gospodarstw rolnych poprzez ich restrukturyzację,
o Cel 2: Poprawa stanu środowiska oraz krajobrazu poprzez racjonalną gospodarkę ziemią,
o Cel 3: Poprawa warunków życia ludności wiejskiej i promocja dywersyfikacji działalności gospodarczej.
Niektóre z wymienionych działań będą wdrażane w okresie krótszym, niż cały okres programowania, czyli do 2013 r. Kraje członkowskie nie musza wdrażać wszystkich wymienionych w rozporządzeniu działań, a jedynie wybrać najbardziej odpowiednie do własnych potrzeb i warunków.
Wypłata do tej pory 15,5 mld zł z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 plasuje nasz kraj na pozycji europejskiego lidera w realizacji tego Programu.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wypłaca ostatnio niezwykle sprawnie coraz więcej pieniędzy z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, którego całkowity budżet wynosi przeszło ok. 70 miliardów złotych. Ta kwota w 70% została już zagospodarowana. Do Beneficjentów trafiło już 15,5 miliarda złotych a pozostałe "zagospodarowane" środki w wysokości ok. 35 miliardów złotych są już zaplanowane do wypłaty w ramach przyjętych przez ARiMR zobowiązań wieloletnich. Dotyczy to np. wypłat przyznanych w ubiegłych latach Rent strukturalnych, corocznych dopłat do zalesień, wsparcia z "Programu rolnośrodowiskowego", a także płatności wynikających z zawartych do tej pory umów o dofinansowanie inwestycji realizowanych przez rolników i przedsiębiorców, które zostaną wypłacone przez ARiMR po ich wykonaniu i rozliczeniu.
Z wypłaconych dotychczas około 15,5 miliarda zł w ramach PROW 2007-2013 najwięcej, bo ponad 4 mld zł Agencja przeznaczyła na realizację dopłat ONW. Dopłaty te wspierają prowadzenie produkcji rolniczej na terenach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Wsparcie takie otrzymuje co roku około 760 tys. rolników.
Dotychczasowy przebieg wdrażania PROW 2007-2013, wielkość wypłat i "zagospodarowanych" środków, przygotowywane kolejne nabory wniosków, wskazują, że tak jak to było w wypadku programów z lat 2004-2006, ten Program też zostanie zrealizowany w pełni a pieniądze znajdujące się w jego budżecie będą wykorzystane w całości.
ROZDZIAŁ 4
SKUTKI INTEGRACJI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ DLA POLSKIEGO SEKTORA ROLNEGO
Z uwagi na krótki okres, trudno jest oddzielić, w sposób poprawny metodologicznie, skutki o charakterze trwałym od zjawisk wynikających z cyklu koniunkturalnego, czy przypadkowych. Nie mogły jeszcze w pełni ujawnić się skutki makro i mikroekonomiczne dostosowania się Polski do prawno-instytucjonalnych rozwiązań, obowiązujących w „starej” Unii. Na przebieg procesów gospodarczych w Polsce miały wpływ zagrożenia geopolityczne, istotne zmiany cen surowców, w tym przede wszystkim ropy naftowej oraz niestabilność rynków finansowych. Zjawiska te oddziaływałyby na gospodarkę Polską niezależnie od naszego członkostwa w UE. zsfxvsgxdhfgbfhdhvghgjjgh
4.1. Sytuacja ekonomiczna polskiego agrobiznesu po 1 maja 2004
Rozwój cen w otoczeniu rynkowym był i jest niekorzystny zarówno dla rolników, jak i przetwórców. Wskaźniki wzrostu cen produktów rolnych i żywności były i są niższe od wskaźników inflacji i od dynamiki cen środków produkcji dla rolnictwa. Spośród produktów kupowanych przez rolników, najszybciej drożały dobra inwestycyjne (głównie maszyny), wolniej obrotowe środki produkcji (nawozy, olej napędowy), a najwolniej - dobra konsumpcyjne. W grupie produktów sprzedawanych przez rolników, taniały główne produkty roślinne, a wolniej - tylko relatywnie i przejściowo - pochodzenia zwierzęcego. Po wejściu Polski do UE nastąpił przede wszystkim duży wzrost dostaw rynkowych mięsa czerwonego i drobiowego, oraz przetworów mięsnych. Jest to wynik uprzemysławiania przetwórstwa rolno-spożywczego i jego koncentracji, wymuszonej przez procesy dostosowawcze do standardów unijnych. Kontynuowany był trend wzrostowy dostaw serów dojrzewających, napojów i deserów mlecznych, wyrobów czekoladowych i piwa oraz napojów bezalkoholowych.
Według szacunków przeprowadzonych zgodnie z metodą Rachunków ekonomicznych dla rolnictwa, wartość produkcji polskiego sektora rolnego, liczona według cen rynkowych w latach 2004-2008, wzrosła o ponad 18,7%, a dopłat o 38,5% W tym samym czasie wartość zużycia pośredniego wzrosła o 28,1%. W rezultacie dochód na osobę pełnozatrudnioną w rolnictwie obniżył się o 2,2 %, podczas gdy średnie wynagrodzenie netto w gospodarce narodowej zwiększyło się o 27,3%. W tym miejscu należy przywołać założenia i wyniki prognozy dochodów rolników, sporządzonej przez Komisję Europejską dla okresu 2005-2014. Wskazuje ona, że realne dochody w przeliczeniu na osobę pełnozatrudnioną wzrosną o 32,2% w 10 krajach, które przystąpiły do Unii Europejskiej w 2004 r., pod warunkiem zmniejszenia w tym czasie zatrudnienia (mierzonego liczbą osób pełnozatrudnionych) w rolnictwie o 21,8%. Aby ten wzrost dochodów nastąpił, musi zmniejszać się zatrudnienie średnio 2,4% rocznie.
Po wejściu Polski do UE nastąpiło ożywienie produkcyjne w przemyśle spożywczym. Wartość produkcji sprzedanej od 2003 roku zwiększa się w tempie 6-7% rocznie. To ożywienie ma trwałe podstawy, gdyż:
• pod wpływem wzrostu dochodów rozwija się krajowy rynek żywności i napojów,
• rośnie orientacja eksportowa przedsiębiorstw przemysłu spożywczego, co wyraża się we wzroście udziału eksportu w sprzedaży.
4.2. Wsparcie finansowe sektora rolno-żywnościowego z budżetu UE.
Lata bezpośrednio poprzedzające członkostwo oraz pierwsze pięć lat członkostwa są okresem, w którym rolnictwo i regiony wiejskie otrzymywały wsparcie finansowe z budżetu UE. W latach 2004-2008 środki na rozwój rolnictwa i regionów wiejskich pochodziły z czterech programów wieloletnich: Programu Przedakcesyjnego SAPARD, Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004-2006, Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora żywnościowego” oraz Rozwój Obszarów Wiejskich (rozliczanie finansowe obu programu zakończono 31 grudnia 2008 roku) i Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013. Ogólną kwotę środków publicznych, zarówno krajowych jak i unijnych, które za pośrednictwem tych programów wpłynęły do regionów wiejskich w okresie członkostwa, można oszacować na co najmniej 26 mld złotych, czyli ponad 5 mld złotych rocznie.
Z programów wymienionych wyżej, jedynie SAPARD miał wyraźnie zarysowany charakter programu inwestycyjnego, wspierającego przede wszystkim inwestycje infrastrukturalne, modernizację niektórych gałęzi przemysłu spożywczego, dostosowujących się do unijnych standardów sanitarnych, weterynaryjnych, ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt, oraz modernizację gospodarstw rolnych. Pozostałe programy, realizowane w całości w okresie członkostwa, miały charakter mieszany. Poza wsparciem inwestycji wielu gałęzi przemysłu rolno-spożywczego i dalszej modernizacji gospodarstw rolnych, zarówno w latach 2004 jak i w latach 2007-2013, poważne środki przeznaczono na programy wspierające dochody, programy socjalne (renty strukturalne) oraz programy chroniące środowisko.
4.3. Konkurencyjność polskich producentów żywności
Wyniki handlu zagranicznego świadczą o dużej konkurencyjności polskich producentów żywności na rynkach zagranicznych i wskazują, że nasza oferta eksportowa jest zarówno bezpieczna i dobra jakościowo, jak i atrakcyjna cenowo dla zagranicznych konsumentów.Podstawowa determinanta konkurencyjności polskiego sektora rolno-spożywczego na Jednolitym Rynku Europejskim nadal są przewagi kosztowo-cenowe, wynikające z niższych kosztów produkcji i przetwórstwa, w tym niższej opłaty pracy oraz marż przetwórczych. Objęcie polskiego rolnictwa zasadami WPR wywołało proces powolnego zbliżania się cen produktów rolnych w Polsce do cen unijnych. Proces ten był szybki tylko w sektorach, w których w UE stosowane jest kwotowanie produkcji, tj. w sektorze mleczarskim i cukrowniczym, a ostatnio także w zbożowym.Mamy również wyraźną przewagę cenową na rynku większości podstawowych produktów przemysłu spożywczego. Świadczy o tym nie tylko stały, szybki wzrost ich eksportu, ale także jeszcze wolniej postępujący niż w przypadku produktów rolnych, proces zbliżania krajowych cen produktów przetwórstwa spożywczego do cen unijnych. Ich zróżnicowanie jest jednak naturalną konsekwencją dużych różnic w poziomie rozwoju gospodarczego między bardziej i mniej rozwiniętymi krajami UE.
Rolnictwo w Polsce, mając na względzie posiadane zasoby, szczególnie pracy i ziemi, potencjał przemysłu spożywczego, bezpieczeństwo żywnościowe kraju i pożądany wzrost eksportu, powinno podlegać procesom koncentracji, intensyfikacji produkcji uwzględniającej wymogi środowiska naturalnego i dobrostanu zwierząt, co ma doprowadzić do zmian technik wytwórczych i wzrostu konkurencyjności polskiego sektora żywnościowego. Procesy te mogą zagwarantować trwałe podstawy konkurencyjności naszego rolnictwa. Do tego celu nieodzowne jest wykształcenie rynkowo zorientowanego, wysokoproduktywnego segmentu gospodarstw rolnych w Polsce.Należy zwrócić uwagę, że potencjał produkcyjny i eksportowy oraz konkurencyjna pozycja polskiego sektora rolno-spożywczego po przystąpieniu do UE kształtuje się w ramach ograniczeń, wyznaczonych przez niepełny poziom płatności bezpośrednich.
4.4. Szansa dla produkcji ekologicznej w Polsce
Otwarcie rynków Unii Europejskiej dla polskich produktów jest szansą na rozwój produkcji i żywności ekologicznej. Pozorne zacofanie naszego kraju jest atutem atrakcyjności na rynkach Europy Zachodniej. Polska posiada niewykorzystane dotąd potencjalne możliwości. Krajobraz rolniczy stanowi ogromną wartość w skali Europy. Polskie obszary wiejskie zachowały swoje unikatowe walory. Rzeźba terenu, różnorodność warunków glebowych i klimatycznych sprawia, że posiadamy duże zróżnicowanie siedlisk i krajobrazów naturalnych. Taki charakter zachowały siedliska błotne i torfowiskowe, ekstensywne łąki i pastwiska położone w naturalnych dolinach rzecznych. Proces produkcji odbywa się w zgodzie z ekologią i poszanowanie przyrody. Polska hoduje wiele odmian, które zostały wycofane z rynków Unii Europejskiej, gdzie dominuje intensywna przemysłowa produkcja rolna. W przeciwieństwie do państw członkowskich w Polsce występuje niska intensywność produkcji, co za tym idzie rolnictwo nie dokonuje spustoszeń w środowisku i krajobrazie. Wiele państw Europy Zachodniej stawia na zdrową i wysoką jakość produktów. Społeczeństwo europejskie zmienia powoli swoje upodobania odchodząc od rolnictwa uprzemysłowionego a coraz zwiększa uwagę skupia na żywności ekologicznej. Rolnictwo europejskie nastawione jest na wysoką wydajność i nie jest w stanie sprostać wymaganiom społeczeństwa. Oczekiwania te, jednak może spełnić polskie rolnictwo, które jest nastawione na zdrową i wysoką jakość produktów. Ta szansa daje wiele możliwości małym gospodarstwom, które nie miałyby szans na rynkach masowych.
Rolnictwo ekologiczne rozwijało się w Polsce od lat osiemdziesiątych XX w., na długo przed przystąpieniem naszego kraju do Unii Europejskiej. Sam moment wejścia do UE 1 maja 2004 nie stanowił przełomu w tej dziedzinie. Proces dostosowywania prawa polskiego do prawa UE i wdrażania polityki sprzyjającej rolnictwu ekologicznemu toczył się już wcześniej. Nie wszystkie podjęte działania zrealizowano w planowanym przez rząd terminie toteż po tej dacie nadal podejmowano ważne dla rolnictwa ekologicznego decyzje. Jedno jest pewne - od 1 maja w Polsce obowiązują standardy Unii Europejskiej, a te wydają się dużo bardziej stabilne od zmienianego często polskiego prawa, a co więcej od 1993 r. z powodzeniem stosuje się je w krajach dawnej „piętnastki”, które od wielu lat stanowią jądro UE.
Podstawowe zmiany po wejściu do UE są dwie: bardziej stabilne prawo oraz wprowadzenie programów na rzecz rozwoju rolnictwa ekologicznego z gwarancjami środków wspierających jego rozwój. Obok tych głównych czynników stymulujących występują też uwarunkowania oddziałujące niekorzystnie:
o opóźnienia wprowadzania przepisów prawnych i programów (np. Programu Rozwoju
o Obszarów Wiejskich (PROW), który obejmuje m.in. działania na rzecz rolnictwa
o ekologicznego;
o brak rzetelnej informacji oraz ogólnopolskich rządowych kampanii informacyjnych;
o groźba uszczuplania i przesuwania środków z tzw. II filaru WPR1 (PROW) na dopłaty
o bezpośrednie (I filar), uruchomiony po pełnym otwarciu rynku UE proces ruchu cen -
o znaczny wzrost cen produktów rolnych i środków produkcji.
...
gosicka