Naczelny Sąd Administracyjny wprowadzono do systemu polityczno-prawnego w Polsce w 1980 r. w trakcie nowelizacji KPA, wprowadzając zasadę sądowej kontroli rozstrzygnięć administracyjnych na zasadach i trybie określonym w Dziale VI KPA dotyczącym zaskarżania decyzji do sądu administracyjnego. Podstawą prawną działania NSA była ustawa z 31.01.1980r. o NSA oraz zmianie ustawy KPA, a także Dział VI KPA.
Następnie podstawą prawną organizacji i funkcjonowania NSA była ustawa z 11.05.1995r. o NSA, która uchyliła Dział VI KPA.
Obecnie podstawę prawną działania sądów administracyjnych w Polsce stanowi ustawa z 25.07.2002r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych; ustawa z 30.08.2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi; ustawa z 30.08.2002r. Przepisy wprowadzające ustawę- Prawo o ustroju sądów administracyjnych i ustawę Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
Obowiązująca w poprzednim stanie prawnym rewizja nadzwyczajna do Sądu Najwyższego od orzeczeń NSA nie przysługiwała zainteresowanym podmiotom mającym interes prawny w danej sprawie, lecz jedynie uprawnionymi były podmioty wymienione w ustawie np. Minister Sprawiedliwości, Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, Rzecznik Praw Obywatelskich.
Wymogi stawiane sędziom w starym systemie prawnym: dawały gwarancję należnego wykonywania obowiązków sędziego PRL; posiadał obywatelstwo polskie i korzystał z pełni praw cywilnych i obywatelskich; był nieskazitelnego charakteru; ukończył uniwersyteckie studia prawnicze; ukończył 35 lat; był zatrudniony 10 lat na stanowisku prokuratora, sędziego, notariusza, radcy prawnego, arbitra (sędzia sądu gospodarczego); albo 10 lat wykonywał zawód adwokata lub pozostawał na samodzielnym stanowisku w administracji; posiadał fachową wiedzę prawniczą z prawa administracyjnego i innych pokrewnych; wymóg 10 lat stażu pracy nie dotyczył profesorów i docentów.
Jednym z podstawowych założeń demokratycznego państwa prawa jest zagwarantowanie obywatelom dostępu do sądu, aby mogli bronić swoich interesów przed niezawisłym organem, kierującym się wyłącznie obowiązującym prawem.
Zasada prawa do procesu i zasada prawa do sądu – sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej. Podmiot administrowany ma zagwarantowaną drogę obrony swoich praw i interesów, które zostały naruszone działalnością lub bezczynnością administracji, w postępowaniu przed sądem administracyjnym.
Prawo do sądu – to prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Jak należy rozumieć sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez sądy administracyjne?
Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez NSA oraz inne sądy administracyjne następuje poprzez kontrolę działalności administracji publicznej, która obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.
Zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego – to zorganizowanie sądownictwa administracyjnego na dwóch szczeblach; sądami administracyjnymi I instancji są wojewódzkie sądy administracyjne, natomiast sądem II instancji jest Naczelny Sąd Administracyjny.
Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzygają spory kompetencyjne między: organami samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej; organami jednostek samorządu terytorialnego; samorządowymi kolegiami odwoławczymi. Kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Sędziowie sądów administracyjnych w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Sędziów tych sądów do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim powołuje Prezydent RP, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Do pełnienia obowiązków na stanowisku sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego może być powołany ten, kto:
1) ma obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
2) jest nieskazitelnego charakteru;
3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;
4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego;
5) ukończył 35 lat życia;
6) wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy w dziedzinie administracji publicznej oraz prawa administracyjnego i innych dziedzin prawa związanych z działaniem organów administracji publicznej;
7) pozostawał co najmniej 8 lat na stanowisku sędziego, prokuratora lub radcy w Prokuratorii Generalnej albo w tym samym czasie wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza; lub przez 10 lat pozostawał w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego; lub pracował w charakterze asesora sądowego w wojewódzkim sądzie administracyjnym co najmniej 2 lata. Wymagania te nie dotyczą osób z tytułem naukowym profesora lub ze stopniem naukowym doktora habilitowanego nauk prawnych.
Do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego NSA może być powołany ten, kto:
5) ukończył 40 lat życia; ( wymóg 40 lat nie dotyczy sędziego, który co najmniej 3 lata pozostawał na stanowisku sędziego wsa);
7) pozostawał co najmniej 10 lat na stanowisku sędziego lub prokuratora albo w tym samym czasie wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza;
Prezes NSA może mianować asesorem sądowym osobę, która:
3) ukończyła wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce;
4) jest zdolna, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego;
5) ukończyła 30 lat życia;
7) pozostawała co najmniej 4 lata na stanowisku sędziego, prokuratora lub radcy w Prokuratorii Generalnej lub w tym samym czasie wykonywała zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza; albo przez 6 lat pozostawała w instytucjach publicznych na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego.
Referendarzem sądowym do wykonywania czynności w postępowaniu mediacyjnym oraz innych czynności sędziowskich może być mianowania osoba, która:
4) pozostawała co najmniej 3 lata na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego.
Zakres właściwości sądów administracyjnych. Sądy administracyjne są powołane do rozpoznawania spraw sądowo-administracyjnych. Sprawy sądowo-administracyjne to sprawy z zakresu kontroli działalności administracji publicznej oraz inne spawy, do których stosuje się prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi na mocy ustaw szczególnych.
Sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej, która obejmuje orzekanie w sprawach skarg na:
1) decyzje administracyjne;
2) postanowienia wydane w ogólnym postępowaniu administracyjnym, jeżeli służy na nie zażalenie albo kończą postępowanie albo rozstrzygają sprawę co do istoty;
3) postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, jeżeli służy na nie zażalenie;
4) inne niż wymienione wyżej akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa;
5) akty prawa miejscowego organów jednostek samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej;
6) inne akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej;
7) akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego;
8) bezczynność organów w przypadku niewydania decyzji administracyjnej, wymienionych wyżej postanowień w postępowaniu administracyjnym, egzekucyjnym i zabezpieczającym oraz innych aktów i czynności z zakresu administracji publicznej.
Zakres wyłączeń spod kognicji sądów administracyjnych. Sądy administracyjne nie są właściwe w sprawach:
1) wynikających z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunkach między organami administracji publicznej;
2) wynikających z podległości służbowej między przełożonymi i podwładnymi;
3) odmowy mianowania na stanowiska lub powołania do pełnienia funkcji w organach administracji publicznej, chyba że obowiązek mianowania lub powołania wynika z przepisów prawa;
4) wiz wydawanych przez konsulów;
5) zezwoleń na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego wydawanych przez konsula.
Zakres właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wojewódzkie sądy administracyjne rozpoznają wszystkie sprawy sądowo-administracyjne z wyjątkiem spraw zastrzeżonych do właściwości rzeczowej NSA. Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania, a w szczególności rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów i podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne oraz rozpoznaje inne sprawy należące do jego właściwości na mocy ustaw szczególnych. Do zakresu właściwości rzeczowej NSA należy:
1) rozstrzyganie sporów o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego; między samorządowymi kolegiami odwoławczymi; między organami jednostek samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej;
2) rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych;
3) podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych;
4) podejmowanie uchwał zawierających rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądowo-administracyjnej;
5) rozpoznawanie innych spraw należących do właściwości NSA na mocy odrębnych ustaw.
Spory o właściwość należące do kognicji NSA sąd ten rozpoznaje jedynie na wniosek, a nie z urzędu. Rozstrzygnięcie następuje w formie postanowienia NSA przez wskazanie organu właściwego do rozpoznania sprawy.
Zasada prawa do sądu stanowi, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Zasada dwuinstancyjności. Wojewódzkie sądy administracyjne rozstrzygają w I instancji sprawy należące do właściwości sądów administracyjnych, natomiast NSA rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów. Zasada dwuinstancyjności oznacza, że zainteresowany podmiot ma prawo do, co najmniej dwukrotnego rozpoznania jego sprawy przez niezależny i niezawisły sąd.
Zasada legalizmu. Sądy administracyjne kontrolują działalność administracji publicznej pod względem zgodności z prawem. Kontrola obejmuje także orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organu samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Sądy administracyjne nie mogą (nie wolno im) zastępować organów administracji w wykonywaniu funkcji administracyjnych. Nie orzekają zatem merytorycznie w sprawach administracyjnych; eliminują z obrotu prawnego akty prawne niezgodne z obowiązującym prawem. Uznając skargę za zasadną sąd może wydać tylko orzeczenie kasacyjne nigdy merytoryczne.
Właściwość sądu administracyjnego. Do właściwości wojewódzkich sądów administracyjnych należą wszystkie sprawy sądowo-administracyjne z wyjątkiem spraw zastrzeżonych do właściwości NSA. Miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy jest ten wojewódzki sąd administracyjny, na którego obszarze właściwości ma siedzibę organ administracji publicznej, którego działalność została zaskarżona. Jeżeli wymagają tego względy celowości, to Prezydent RP może przekazać wojewódzkiemu sądowi administracyjnemu rozpoznawanie spraw określonego rodzaju, należących do właściwości innego wojewódzkiego sądu adm. Wojewódzki sąd administracyjny właściwy w chwili wniesienia skargi pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania, chociażby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Wyłączenie sędziego. Wyłączeniu w postępowaniu przed sądami administracyjnymi podlega: sędzia, asesor sądowy, referendarz sądowy, protokolant oraz prokurator (według tych samych reguł). Wyłączenie następuje albo z mocy prawa, albo na żądanie. Sędzia (oraz inne wymienione osoby) jest wyłączony od udziału w postępowaniu z mocy prawa w przypadkach: 1) w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy może wpływać na jego prawa lub obowiązki; 2) w sprawach swojego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia; 3) w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli; 4) w sprawach, w których był lub jest nadal pełnomocnikiem jednej ze stron; 5) w sprawach, w których świadczył usługi prawne na rzecz jednej ze stron lub jakiekolwiek inne usługi związane ze sprawą; 6) w sprawach, w których brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jak też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator; 7) w sprawach, w których brał udział w rozstrzyganiu sprawy w organach administracji publicznej.
Wyłączenie sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli między nim a jedną ze stron lub jej przedstawicielem zachodzi stosunek osobisty tzn. że mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego, następuje niezależnie od przyczyn uzasadniających wyłączenie sędziego z mocy prawa. Należy uprawdopodobnić przyczyny wyłączenia. Wniosek o wyłączenie sędziego strona zgłasza na piśmie albo ustnie do protokołu. Do czasu rozstrzygnięcia sprawy o wyłączenie sędziego można spełniać tylko czynności niecierpiące zwłoki. O wyłączeniu sędziego rozstrzyga sąd, w którym sprawa się toczy, w składzie 3 sędziów, na posiedzeniu niejawnym, w formie postanowienia, po złożeniu wyjaśnień przez sędziego, którego wniosek dotyczy.
Skład sądu. Sąd administracyjny z reguły orzeka w składzie 3 sędziów, chyba że ustawa stanowi inaczej. Sąd orzeka w składzie 1 sędziego na posiedzeniu niejawnym. Zmiana składu orzekającego może nastąpić jedynie z przyczyn losowych albo gdy sędzia nie może uczestniczyć w składzie orzekającym w przyczyn prawnych (przeszkód prawnych).
Strony postępowania. W postępowaniu przed sądem administracyjnym uczestniczą dwie strony o spornych interesach. Podmiot skarżący decyzję lub postanowienie, czyli adresat decyzji administracyjnej (strona postępowania adm.), adresat postanowienia (strona albo inny uczestnik postępowania adm., egzekucyjnego lub zabezpieczającego) albo skarżący inną czynność podjętą w innej formie prawnej, albo skarżący bezczynność administracji. Podmiotem skarżącym może być również: prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, organizacja społeczna na warunkach określonych prawem. Stroną przeciwną jest organ, który wydał zaskarżoną decyzję lub postanowienie albo podjął inne działanie lub był bezczynny.
Zasada skargowości oznacza, że sąd wszczyna postępowanie na podstawie skargi uprawnionego do jej wniesienia podmiotu. Uprawnionym do złożenia skargi jest: 1) każdy, kto ma w tym interes prawny; 2) prokurator; 3) Rzecznik Praw Obywatelskich; 4) organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu adm.; 5) inny podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi.
Uprawnienie organizacji społecznej występującej w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób, uzależnione zostało od przedmiotu jej statutowej działalności i uprzedniego uczestnictwa w postępowaniu administracyjnym jako podmiot na prawach strony. Jeżeli zaś organizacja społeczna powoła się na własny interes prawny, to ma legitymację do złożenia skargi jako każdy kto ma interes prawny.
Uczestnikiem postępowania na prawach strony jest osoba, która brała udział w postępowaniu administracyjnym, a nie wniosła skargi, ale tylko pod warunkiem, że wynik postępowania sądowego dotyczy jej interesu prawnego.
Uczestnik postępowania to osoba, która nie brała udziału w postępowaniu administracyjnym, jeżeli wynik tego postępowania dotyczy jej interesu prawnego. Chodzi o osobę mającą interes prawny w postępowaniu administracyjnym (stronę tego postęp.) ale faktycznie niebędącą stroną w tym postępowaniu. Udział w charakterze uczestnika może zgłosić również organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób.
Udział w postępowaniu na prawach strony może wziąć także prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich, jeżeli wymaga tego ochrona praworządności lub praw człowieka i obywatela. Prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu, a także wnieść skargę, skargę kasacyjną, zażalenie oraz skargę o wznowienie postępowania.
Zdolność sądowa to zdolność osób do występowania przed sądem administracyjnym jako strona. Zdolność taką mają osoby fizyczne, osoby prawne, państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, organizacje społeczne niemające osobowości prawnej.
Zdolność procesowa to zdolność do czynności w postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Zdolność procesową mają osoby fizyczne mające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne oraz organizacje społeczne i jednostki organizacyjne mające zdolność sądową. Osoba fizyczna mniemająca zdolności procesowej może podejmować czynności w postępowaniu tylko przez przedstawiciela ustawowego.
Pełnomocnikiem strony (osoby fizycznej, osoby prawnej) może być adwokat, radca prawny, inny skarżący lub uczestnik postępowania, rodzice, małżonek, rodzeństwo, zstępni strony, osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia. Pełnomocnikiem osoby prawnej, przedsiębiorcy, państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych – mniemających osobowości prawnej – może być pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego.
Pełnomocnictwo może być: 1) ogólne – do prowadzenia spraw przed sądami administracyjnymi; 2) do prowadzenia poszczególnych spraw; 3) do niektórych tylko czynności w postępowaniu. Pełnomocnictwo może być udzielone na piśmie albo złożone ustnie do protokołu. Pełnomocnik ma obowiązek dołączyć pełnomocnictwo do akt sprawy przy pierwszej czynności procesowej. Wypowiedzenie pełnomocnictwa przez mocodawcę odnosi skutek prawny w stosunku do sądu od dnia zawiadomienia go o tym, w stosunku do strony przeciwnej i innych uczestników – od dnia doręczenia im tego zawiadomienia przez sąd. Adwokat lub radca prawny, który wypowiedział pełnomocnictwo, powinien działać za stronę jeszcze przez 2 tygodnie, chyba że mocodawca zwolni go z tego obowiązku. Pełnomocnictwo wygasa w razie śmierci strony albo utraty przez nią zdolności sądowej; jednak pełnomocnik działa aż do czasu zawieszenia postępowania.
Pisma strony w postępowaniu sądowym obejmują ...
aba3434