1
Dowody i postępowanie wyjaśniające.
Dowód- to wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem - zasada prawdy obiektywnej (art. 75 § 1 k.p.a.). W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny. Dowodem może być także oświadczenie złożone przez stronę w sytuacji, gdy przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia właściwego organu administracji (art. 75 § 2 k.p.a.).
Domniemanie faktyczne- wynika z doświadczenia życiowego i przepisu prawa (przyjęcie faktu poszukiwanego na podstawie innego faktu). Można je podzielić na proste, dopuszczające przeciwdowód, domniemania niezbite, (które nie dają się obalić przeciwdowodem, bo jest on zakazany). Obowiązuje w kpa (np. fikcja doręczenia pisma- domniemanie prawne)
Uprawdopodobnienie – środek zastępczy dowodu w znaczeniu ścisłym. Nie daje pewności, lecz wiarygodność twierdzenia o jakimś fakcie. Przepisy prawne ograniczają możliwość stosowania uprawdopodobnienia tylko odnośnie do faktów, które mają znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii wpadkowej, a nie rozstrzygnięcia istoty sprawy. Dopuszczalne jest uprawdopodobnienie istnienia okoliczności faktycznych wskazujących na wątpliwości, co do bezstronności pracownika, na brak winy osoby, która uchybiła terminowi. Podobne rozwiązanie przyjmuje op.
1. Klasyfikacja środków dowodowych.
Ze względu na kryterium zetknięcia się organu orzekającego z faktem będącym przedmiotem dowodu:
Þ Bezpośrednie- organ orzekający może bezpośrednio spostrzegać i stwierdzać prawdziwość określonego faktu (oględziny);
Þ Pośrednie- organ stwierdza pośrednio istnienie określonego faktu na podstawie spostrzegania innego faktu (zeznania świadków).
Ze względu na kryterium rodzaju źródła informacji:
Þ Rzeczowe- źródłem informacji są cechy danej rzeczy lub zachowane na niej ślady zdarzeń, a organ zaznajamia się z nimi przez oględziny.
Þ Osobowe- źródłami informacji są osoby (zeznania świadków).
Þ Mieszane (tj. osobowo-rzeczowe: dokumenty i opinie biegłych)
Ze względu na formę przekazania informacji organowi:
Þ Ustne;
Þ Pisemne
Ze względu na kryterium dopuszczalności przeprowadzenia danego środka dowodowego:
Þ Podstawowe- przeprowadzenie nie ma określonych przesłanek (dokumenty, zeznania świadków).
Þ Posiłkowe- ich dopuszczalność jest możliwa po spełnieniu określonych przesłanek (przesłuchanie stron).
Ze względu na kryterium regulacji prawnej środków dowodowych:
Þ Uregulowane w kpa- dokumenty, zeznania świadków, oględziny, przesłuchanie stron, opinie biegłych.
Þ Nieuregulowane w kpa (środki dowodowe nienazwane)- nowe środki dowodowe powstające w wyniku rozwoju nauki i techniki.
2. System środków dowodowych.
a) Dowód z dokumentów
Dokument- akt pisemny, stanowiący wyrażenie określonych myśli lub wiadomości
Kpa wprowadza pojęcie dokumentu urzędowego- to dokumenty, które mają zwiększoną moc dowodową, w zakresie tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone, jeżeli zostaną spełnione 2 przesłanki: sporządzone zostaną w określonej formie i sporządziły je powołane do tego organy państwowe lub jednostki organizacyjne.
Dokumenty urzędowe korzystają z 2 rodzajów domniemań:
Ø Domniemanie prawdziwości- dokument pochodzi od organu, który go wystawił
Ø Domniemanie zgodności z prawdą oświadczenia organu, od którego pochodzi dokument.
Kpa i op. Przyjęły domniemanie zgodności z prawdą, co zostało w dokumencie stwierdzone, od którego dokument pochodzi. Domniemanie to może być obalone przez przeprowadzenie dowodu przeciwko treści dokumentu. W przypadku obalenia domniemania zgodności z prawdą lub domniemania prawdziwości dokumentu urzędowego, nie może on być traktowany jako dowód w sprawie.
Dowód jest prawdziwy, jeżeli spełnia 3 warunki:
Þ Został wystawiony przez kompetentny organ;
Þ Treść dokumentu odpowiada rzeczywistości;
Þ Dokument posiada nie zmienioną treść, taką, jaką nadał mu wystawca.
Kpa nie reguluje mocy dowodowej urzędowych dokumentów zagranicznych oraz dokumentów prywatnych. Dlatego też oba rodzaje dokumentów podlegają w pełni swobodnej ocenie dowodów dokonywanej przez organ orzekający, o ile przepisy szczególne lub umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej. Podobne rozwiązanie zawiera op., gdzie podstawowym środkiem dowodowym są księgi podatkowe. Księgi są dokumentami o charakterze prywatnym i w postępowaniu podatkowym stanowią dowód tego, co zostało w nich stwierdzone, tj. mają taką samą moc dowodową jak dokumenty urzędowe. Przez księgi podatkowe rozumieć można księgi rachunkowe, podatkową księgę przychodów i rozchodów, ewidencję oraz rejestry, do prowadzenia, których zobowiązani są podatnicy, płatnicy lub inkasenci.
Moc dowodowa ksiąg podatkowych jest uzależniona od spełnienia 2 warunków:
Księga podatkowa jest rzetelna (tj. prowadzone w niej zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty) oraz jest prowadzona w sposób niewadliwy (tj. prowadzona zgodnie z zasadami wynikającymi z odrębnych przepisów). Jeżeli księga podatkowa jest prowadzona wadliwie, to zachowuje moc dowodową, o ile wady nie mają istotnego znaczenia dla sprawy. W przypadku, gdy księga podatkowa jest prowadzona nierzetelnie lub w sposób wadliwy, to organ podatkowy w protokole badania księgi określa, za jaki okres i w jakiej części nie uznaje ksiąg za dowód, tego, co wynika z zawartych w niej zapisów. Odpis takiego protokołu organ podatkowy dostarcza stronie, która może w terminie 14 dni wnieść swoje zastrzeżenia lub uwagi do protokołu.
b) Zeznania świadków.
Świadek- osoba fizyczna, która w postępowaniu ma wiadomości o określonych faktach, mających znaczenie dla ustalenia stanu faktycznego w danej sprawie administracyjnej. W tym celu składa ona zeznania.
Pozycja świadka jest ograniczona przepisami kpa i op., co wynika z 2 przesłanek (art. 82):
Þ Przesłanki faktyczne: świadkami nie mogą być osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swoich spostrzeżeń. Ocena tej zdolności należy do organu, przyjmującego zeznania świadka.
Þ Przesłanki prawne: świadkami nie mogą być osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy państwowej i służbowej, co do okoliczności objętych tajemnicą, o ile nie zostały zwolnione od zachowania tej tajemnicy; duchowni, co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi.
Świadkiem nie może być strona. Osoba fizyczna, która nie ma ograniczeń posiada prawny obowiązek występowania w charakterze świadka, bowiem nikt nie ma prawa odmówić występowania w charakterze świadka (art. 83§1). Świadek może jedynie odmówić składania zeznań lub odpowiadać na pytania.
Prawo odmowy do składania zeznań- przysługuje małżonkowi strony, wstępnym, zstępnym, rodzeństwu strony oraz jej powinowatym I stopnia, jak również osobom pozostającym ze strona w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo to trwa po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.
Prawo odmowy odpowiedzi na pytania- przysługuje świadkowi, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową, albo też naruszenie chronionej ustawowo tajemnicy zawodowej.
O tym czy danej osobie przysługuje prawo do odmowy zeznań lub odmowy na pytania decyduje organ, który odbierając zeznania od świadka powinien wcześniej uprzedzić go o prawie do odmowy składania zeznań lub odpowiedzi na pytania, a także o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań. Forma zeznań świadka może być pisemna lub ustna, przy czym przy ustnej formie powinien być sporządzony protokół z przesłuchania świadka.
c) Opinie biegłych.
Biegły- osoba fizyczna powołana do udziału w postępowaniu dotyczącym innego podmiotu w celu wydania opinii w danej sprawie ze względu na posiadaną wiedzę fachową w tej dziedzinie.
Przesłanki zdolności do występowania w postępowaniu w charakterze biegłego:
Þ Przesłanki pozytywne- posiadanie wiadomości specjalnych.
Þ Przesłanki negatywne- utrata zdolności na skutek ich wystąpienia.
1. Istnieje określony związek biegłego z daną sprawą będący podstawą wyłączenia biegłego. Biegły podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawie, w której:
¨ Jest stroną lub jest ze stroną w stosunku prawnym powodującym wpływ wyniku sprawy na jego prawa i obowiązki;
¨ Stroną jest jego współmałżonek, krewny lub powinowaty do II stopnia;
¨ Stroną jest osoba związana z nim z tytułu przysposobienia pozostająca pod jego opieka lub kuratelą;
¨ Już był świadkiem, biegłym, przedstawicielem strony lub osób z nim spokrewnionych;
¨ Uczestniczył w wydaniu decyzji organu niższej instancji, która została zaskarżona;
¨ Jego udział był powodem wdrożenia przeciw niemu dochodzenia służbowego, postępowania dyscyplinarnego lub karnego;
a) Stroną jest jego przełożony służbowy.
2. Występują okoliczności powodujące utratę zdolności do wystąpienia w charakterze świadka (zgodnie z art. 82), tj. biegłym nie może być osoba, która jest niezdolna do spostrzegania lub komunikowania swoich spostrzeżeń oraz osoba zobowiązana do zachowania tajemnicy państwowej i służbowej, (o ile nie jest zwolniona z tego obowiązku) i duchowni.
Biegły nie może odmówić wydania opinii, zaś wykonanie tego obowiązku jest zagwarantowane sankcją. Od wydania opinii biegły może być zwolniony przez organ administracyjny, tylko w przypadku zaistnienia przyczyn, które uprawniają świadków do odmowy zeznań lub odpowiedzi na pytania
d) Oględziny.
Jest to bezpośrednie zbadanie jakiegoś przedmiotu przez organ orzekający w celu dokonania spostrzeżeń za pomocą określonego zmysłu (np. wzroku, słuchu), co do właściwości tego przedmiotu. Jest to środek dowodowy bezpośredni, tj. taki, który pozwala na bezpośrednie zetknięcie się organu orzekającego ze stanem faktycznym w danej sprawie. Oględziny wysuwane są na I miejsce spośród środków dowodowych zabezpieczających zrealizowanie zasady prawdy obiektywnej. Organ orzekający ma swobodę oceny potrzeby przeprowadzenia oględzin.
Przedmiotem oględzin może być wszystko, co oddziałuje na zmysły ludzkie, łącznie z samym człowiekiem.
Eksperyment dowodowy- szczególna forma oględzin, która polega na tym, że dokonuje się oględzin nie naturalnego stanu faktycznego, lecz stworzoną sztucznie sytuację, która może przekonać lub nie organ orzekający o słuszności założenia dowodowego.
Oględziny muszą być przeprowadzone przed organem orzekającym w jego siedzibie lub poza jego siedzibą. Przedstawienie przedmiotu oględzin na wezwanie organu jest obowiązkiem ciążącym na stronie i na osobie trzeciej. Realizacja tego obowiązku jest zabezpieczona sankcją tylko w op.
e) Przesłuchanie stron a oświadczenie stron.
Przesłuchanie- jest to środek dowodowy posiłkowy, dopuszczalny w postępowaniu w ostateczności. Ocena potrzeby przeprowadzenia przesłuchania pozostawiona jest organowi. Przy czym jest ona ograniczona zasadą prawdy obiektywnej. W op. Organ może wykorzystać ten środek dowodowy, jeżeli strona wyrazi zgodę w sposób nie budzący wątpliwości i w formie pisemnej. W przypadku, gdy strona nie ma zdolności do czynności prawnych, organ może przesłuchać jej przedstawiciela, a gdy stroną w postępowaniu jest jednostka organizacyjna organ może przesłuchać jej przedstawiciela ustawowego lub statutowego. Do przesłuchania stosuje się przepisy o świadkach (z wyjątkiem przepisów o środkach przymusu). Strona jest obowiązana stawić się na wezwanie organu orzekającego, przy czym op. Stwierdza, że organ może nałożyć na stronę karę porządkową., nawet, gdy odmowa strony jest bezzasadna. Forma przesłuchania może być pisemna lub ustna w formie protokołu.
Wyjaśnienie- należy je odróżnić od przesłuchani. Nie jest ono środkiem dowodowym. Dotyczy jedynie przedstawienia przez stronę stanu faktycznego sprawy wymagającego udowodnienia.
Przesłanki przesłuchania:
Þ Wyczerpanie innych środków dowodowych lub ich brak. Przesłuchanie jest tutaj dopuszczalne tylko w wypadku, gdy organ orzekający nie ma możliwości ustalenia stanu faktycznego za pomocą innych środków dowodowych.
Þ Istnieją fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Przesłuchanie jest tutaj dopuszczalne, jeżeli organ orzekający nie ma możliwości wyjaśnienia istotnych dla sprawy okoliczności, bez których nie można ustalić stanu faktycznego sprawy zgodnego z rzeczywistością.
Oświadczenie- jest podstawom środkiem dowodowym. Strona składa oświadczenie pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Przed odebraniem oświadczenia organ uprzedza stronę o odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Jest to przesłanka do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej.
Przesłanki oświadczenia:
Þ Przepis prawa nie wymaga potwierdzenia w drodze zaświadczenia;
Þ Strona chce złożyć oświadczenie, przez złożenie wniosku.
Jeżeli oświadczenie nie budzi w ocenie organu wątpliwości, co do zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, to te okoliczności faktyczne lub prawne nie wymagają dowodu
ŚRODKI DOWODOWE W ORDYNACJI PODATKOWEJ:
Opierają się na podobnych założeniach, jak postępowanie dowodowe z Kodeksu postępowania administracyjnego.
Dowodem mogą być w szczególności księgi podatkowe oraz inne dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin (art. 181 op.). Dowodami w postępowaniu podatkowym są również: deklaracje, które zgodnie z przepisami prawa podatkowego zostały złożone przez stronę, informacje podatkowe, inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej. Dowodem może być także informacja sporządzona przez bank na pisemne żądanie naczelnika urzędu skarbowego. Sporządzenie takiej opinii jest obowiązkiem banku, co ściśle jest określone w art. 182 § 1 op.:
§ Posiadanych rachunków bankowych lub rachunków oszczędnościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów tych rachunków,
§ Posiadanych rachunków pieniężnych lub rachunków papierów wartościowych, liczby tych rachunków, a także obrotów i stanów tych rachunków,
§ Zawartych umów kredytowych lub umów pożyczek pieniężnych, a także umów depozytowych,
§ Nabytych za pośrednictwem banków akcji Skarbu Państwa lub obligacji Skarbu Państwa, a także obrotu tymi papierami wartościowymi,
§ Obrotu wydawanymi przez banki certyfikatami depozytowymi lub innymi papierami wartościowymi.
Organ podatkowy jest obowiązany zebrać i w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy (art. 187 § 1 op.). Organ podatkowy może w każdym stadium postępowania zmienić, uzupełnić lub uchylić swoje postanowienie dotyczące przeprowadzenia dowodu, (art. 187 § 2 op.). Ordynacja podatkowa nie wymaga dowodu w stosunku do faktów powszechnie znanych oraz faktów znanych z urzędu (art. 187 § 3 op.).
W postępowaniu podatkowym strona może żądać przeprowadzenia dowodu, a organ podatkowy uwzględni to, jeżeli przedmiotem dowodu są okoliczności mające znaczenie dla sprawy, chyba, że okoliczności te stwierdzone są wystarczająco innym dowodem.
Zgodnie z art. 189 § 1 op. organ podatkowy może wyznaczyć stronie termin do przedstawienia dowodu będącego w jej posiadaniu. Termin ten nie może być krótszy niż 3 dni i powinien uwzględniać charakter dowodu oraz stan postępowania.
Stwierdzenie przez organ podatkowy czy dana okoliczność została udowodniona powinno nastąpić na podstawie zebranego materiału dowodowego, (art. 191 op.). Konieczne jest jednak wypowiedzenie się strony, co do przeprowadzonych dowodów.
3. Postępowanie dowodowe
Organ administracji publicznej zgodnie z zasadą prawdy obiektywnej jest obowiązany do wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego (art. 77 § 1 kpa). Konsekwencją tej zasady jest to, że jeżeli strona przedstawi niezupełny materiał dowodowy, organ ma obowiązek z własnej inicjatywy go uzupełnić. Podstawą decyzji administracyjnej jest tylko ocena pełnego materiału dowodowego. Regułą jest to, że ciężar udowodnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy spoczywa na organie administracyjnym. Organ administracyjny nie jest stroną postępowania, ale tylko organem "władczym", co nie oznacza zwolnienia strony od współdziałania w postępowaniu dowodowym. Strona ma prawo, a nie obowiązek czynnego udziału w postępowaniu, przy czym kpa nie przewiduje obowiązku strony do wskazania dowodów potrzebnych do rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy.
Prawo procesowe przyjmuje 2 znane systemy koncentracji materiału dowodowego:
Þ System prekluzji w przytaczaniu faktów i dowodów- strony są obowiązane pod rygorem utraty możności późniejszego przytaczania faktów, przedstawić wszystkie znane sobie fakty i dowody.
Þ System władzy dyskrecjonalnej sędziego- sąd ma uznanie, co do tego czy uwzględni lub nie fakty i dowody, których strony mimo możności nie przytoczyły od razu.
Kpa nie przyjmuje ani systemu prekluzji, ani systemu władzy dyskrecjonalnej sędziego, bo strona, która nie przytoczyła faktów lub dowodów w I instancji może je przytoczyć w II instancji lub w jednym z trybów nadzwyczajnych. W interesie strony leży podanie do wiadomości organów wszystkich istotnych okoliczności sprawy i domaganie się utrwalenia ich w dokumentach.
Organ administracyjny określa zakres postępowania dowodowego w formie postanowienia, w którym wymienia fakty wymagające stwierdzenia oraz środki dowodowe. Organ nie jest związany postanowieniem dowodowym, tak jak innymi postanowieniami. Może je w każdej chwili zmieniać, uzupełniać lub uchylić. Postępowanie dowodowe przeprowadza organ właściwy do orzekania w danej sprawie. Organ kolegialny może zlecić przeprowadzenie postępowania dowodowego lub jego części 1 ze swych członków lub pracowników, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Postępowanie dowodowe może być przeprowadzone w formie pomocy prawnej, której udziela inny organ administracyjny. Organ przeprowadzający dowód w ramach pomocy pranej może z urzędu lub na wniosek strony rozszerzyć zakres powierzonych mu czynności, przesłuchując nowych świadków i biegłych.
Postępowanie dowodowe jest oparte na zasadzie jawności wobec stron. Organ jest zobowiązany zawiadomić strony postępowania o przeprowadzeniu dowodu 7 dni przed terminem. Każda ze stron może zadawać pytania świadkom, biegłym, pozostałym stronom oraz składać wyjaśnienia. Z przeprowadzenia dowodu organ jest zobowiązany sporządzić protokół, ponieważ brak sporządzenia protokołu pozbawia środki dowodowe ich mocy prawnej.
Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego organ musi rozpatrzyć cały materiał dowodowy, tj. powinien wziąć pod uwagę wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu dowodowym oraz uwzględnienie wszystkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów, a mające znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności. Organ, rozpatrując materiał dowodowy nie może pominąć żadnego dowodu, gdyż pominięcie któregoś z nich może nasunąć wątpliwości, co do trafności oceny innych dowodów.
Przed rozpatrzeniem materiału dowodowego organ obowiązany jest wysłuchać wypowiedzi stron (zasada czynnego udziału stron w postępowaniu), co do przeprowadzonych dowodów, zgromadzonych materiałów oraz wszystkich zgłoszonych żądań. Organ może odstąpić od tego stadium tylko w szczególnych sytuacjach, (np. zagrożenie niebezpieczeństwem dla życia, zdrowia ludzkiego lub niepowetowana szkoda materialna). Przyczyny odstąpienia od zasady czynnego udziału strony w postępowaniu muszą być odnotowane w aktach sprawy w formie adnotacji. Zasadę czynnego udziału stron w postępowaniu dowodowym wprowadza również op., która daje stronie 3- dniowy termin na wypowiedzenie się w sprawie zebranego materiału dowodowego. Od tej zasady organ może odstąpić tylko wtedy, gdy postępowanie zostało wszczęte na wniosek strony i jeżeli zostanie wydana decyzja uwzględniająca wniosek strony.
Postępowanie dowodowe oparte jest też na zasadzie swobodnej oceny dowodów (art. 80)
„Organ administracji publicznej ocenia na podstawie całokształtu materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona”.
Swobodna ocena dowodów musi być przeprowadzona zgodnie z zachowaniem 4 reguł:
¨ Należy się opierać na materiale dowodowym zebranym przez organ.
¨ Ocena powinna mieć za podstaw...
gosicka