Socjologia Wykład 2
29.II.08
Nawiązanie do poprzedniego wykładu:
Pożytki płynące z socjologii.
Etapy socjologii:
& Socjologia historyczna – reprezentowana przez teorie linearne:
Prawo następstw trzech stadiów ludzkiego myślenia (użycie rozumu do analizy otaczającej nas rzeczywistości).
Teoria ewolucji społecznej (odniesienie do teorii ewolucji Darwina).
Teoria formacji społecznoekonomicznych (odwołanie do świata materialnego, narzędzi, technologii, relacje między ludźmi w procesie wytwarzania, procesy koncentracji własności, podział interesów, odrębność interesów, interes klasowy itp.)
& Socjologia analityczna – ostatnie dekady XIX w., zajmuje się układami a nie pojedynczą jednostką.
Teorie dychotomiczne (dwudzielność) – efekt krytycznej analizy teorii poprzedniego okresu:
Wspólnota (Gemeinschaft) i społeczeństwo (Gesellschaft).
Grupy pierwotne i grupy wtórne.
Solidarność mechaniczna i organiczna (związek mechaniczny i organiczny).
Adnotacje:
Wspólnota i społeczeństwo – jest to typologia aktualna po dzień dzisiejszy, obecnie nabiera nowych znaczeń.
Życie społeczne jest życiem grupowym.
Grupy pierwotne – interakcja bezpośrednia, nieformalna. Np. rodzina, grupy rówieśnicze, koleżeńskie. W grupach pierwotnych inicjuje się pewien proces wchodzenia jednostki w społeczeństwo – następuje inicjalizacja procesu socjalizacji. Doświadczenia zebrane w tym okresie życia w dużym stopniu wpływają na nasze późniejsze relacje z otoczeniem.
Grupy wtórne – grupy formalne, w których realizujemy własne interesy.
Solidarność mechaniczna – ma miejsce, gdy społeczeństwa są mało zróżnicowane – podobne warunki pracy i życia – głównie społeczeństwa rolnicze.
Społeczeństwo rolnicze – Teodor Szamin (?) – lata 60. XX w. – „Chłopi są większością ludzkości”. Społeczeństwo uznaje się za chłopskie, gdy ponad 50% ludności związana jest z rolnictwem. W Polsce miało to miejsce w 1950 r. – 54% ludności.
Solidarność organiczna – społeczeństwa, które charakteryzuje proces zróżnicowania podziału społecznego, podziału pracy. Istnieje w nich postępujący proces zróżnicowania struktur i funkcji, dlatego potrzeby jest nacisk na integracje. Nasz sukces jako całości w coraz większym stopniu jest zależny od innych struktur.
Maks Weber – wykracza poza socjologię analityczną. Twórca wielu teorii, m.in.: teoria i typy legitymizacji; teoria racjonalizacji formalnej świata nowoczesnego; teoria narodzin racjonalnego kapitalizmu; zauważenie kapitalizmu łupieżczego (gromadzenie kasy bez reguł); teoria biurokracji – rozumiana jako optymalizacja działań (nakładów i efektów) oraz jako pierwsza forma organizacji; teoria stratyfikacji społecznej – posiadająca trzy wymiary: materialny, polityczny, prestiżu społecznego. Typy te są modelami, narzędziami do oceny, porównania i opisu konkretnych społeczeństw na przestrzeni czasu.
& Socjologia empiryczna – pierwsze dekady XX w. USA. Powstaje w wyniku zapotrzebowania. Kojarzy się ona z badaniem ankietowym.
Badania ankietowe pojawiły się jako:
q Reakcja na społeczne problemy rodzącego się kapitalizmu.
q Sondaże społeczne lokalnych społeczeństw USA (1905 – 1930 r.).
q Rozwój w USA instytucji reprezentacji demokratycznej.
q Potrzeba opisania prawidłowości zachowań konsumentów (aspekt ostentacyjnej konsumpcji jako potwierdzenie prestiżu społecznego).
Socjologia empiryczna:
q Socjologia jakościowa.
q Socjologia ilościowa (badania ankietowe).
Socjologia empiryczna stawia na kontakt badacza z jednostkami, obywatelami. Jest to ogromny przełom – jednostka staje się źródłem informacji.
„Middle Town” – kilkutomowe dzieło opisujące miasto z różnych perspektyw takich jak struktura budynków, struktura demograficzna, płci itp.
Wiedza o popycie, podaży, rynku najpierw leżała w sferze zainteresowania socjologów, później jednak powstała odrębna dziedzina wiedzy zajmująca się owymi zagadnieniami – czyli ekonomia.
Zastosowanie badań ankietowych:
q Ankietowe badania opinii publicznej (polling) – uchwycenie stanów świadomości.
q Ankietowe badania rynku – poznanie preferencji, gustów, stanów posiadania itp.
q Ankietowe badania zachowań – w różnych dziedzinach życia społecznego np. badania wiktymologiczne lub z dziedziny profilaktyki zdrowotnej.
q Badania akademickie – dla weryfikacji hipotez i twierdzeń.
Strukturalne elementy postawy:
q Wymiar afektywny – opinie.
q Wymiar wiedzy.
q Wymiar behawioralny – zachowanie.
Respondent – jednostka w badaniach ankietowych.
Badacz – osoba poszukujące informacji. Z uwagi na dużą skalę badań najczęściej powoływane są specjalne zespoły badawcze, w skład których wchodzą ankieterzy, docierający do grup badanych respondentów.
Cechy badań (wymogi odnoszące się do formy, techniki zbierania i opracowania danych):
q Zawsze na próbie reprezentatywnej (obszerna, zróżnicowana grupa osób).
q Wykorzystuje się kwestionariusz wywiadu lub ankiety w standaryzowanej wersji.
q Materiały są opracowywane w sposób ilościowy (analizy statystyczne).
Reprezentatywność może przybierać formę badania losowego dużej grupy osób lub też opierać się na tzw. kwotowym doborze – czyli doborze ze względu na cechy położenia społecznego (wiek, płeć, wykształcenie itp.), powstaje w ten sposób próba kwotowa (udziałowa).
Rozmowy z przypadkowymi przechodniami nie są próbą reprezentatywną ponieważ nie można zastosować uogólnienia wyników.
Standaryzowanie wersji oznacza te same pytania w tej samej kolejności niezależnie od badanej osoby.
Techniki, którymi posługujemy się w socjologii.
Techniki obserwacyjne (obserwacja właściwa)
Techniki oparte na wzajemnym komunikowaniu się
Stopień standaryzacji
Bezpośrednim
Pośrednim
Techniki niestandaryzowane
Techniki obserwacji niekontrolowanej
Techniki wywiadu swobodnego (wolnego)
Techniki otrzymywania wypowiedzi pisemnych niestandaryzowanych (np. dokumentów osobistych drogą organizowania konkursów)
Techniki standaryzowane
Techniki obserwacji kontrolowanej
Techniki wywiadu kwestionariuszowego
Techniki ankiety
Techniki wywiadu swobodnego (wolnego) – cechują się dowolnością zadawania pytań. Zazwyczaj są to wywiady magnetofonowe (dyktafon) z koniecznością późniejszej transkrypcji – spisania rozmowy. Ze względu na czasochłonność technika te jest zazwyczaj stosowana jako technika uzupełniająca.
Techniki otrzymywania wypowiedzi pisemnych niestandaryzowanych – rozwinęła się w Polsce w latach międzywojennych. Wykorzystywano listy i pamiętniki prawdopodobnie odnajdywane po wojnie. Organizowano konkursy na pamiętniki – w ten sposób pozyskiwano wiedzę.
Techniki ankiety – jest to forma komunikacji pośredniej, w której badacz nie ma bezpośredniego kontaktu z respondentem,
Ankietę wypełnia respondent.
Kwestionariusz wypełnia badacz.
Rodzaje ankiet:
q Ankieta audytoryjna – gromadzi badanych w jednym miejscu, jest to duża wygoda dla badacza, który ma bezpośredni kontakt oraz może udzielić dokładnych informacji, przy tego typu ankietach istnieje duże prawdopodobieństwo oddania ankiety (respondent wypełnia ją na miejscu) – zatem i sukcesu badania.
q Ankieta telefoniczna – zawiera element kontaktu bezpośredniego lecz mimo to klasyfikowana jest jako forma ankiety.
q Ankieta internetowa.
q Ankieta pocztowa – dawniej dość powszechna, obecnie rzadko stosowana z uwagi na kosztowność tej formy badania, procent otrzymanych zwrotów może być dość niewielki (statystycznie wynosi od około 20% do 70%), mała liczna zwrotów może wynikać np. z wrażliwej tematyki przeprowadzanej ankiety. Ostatecznie, aby zagwarantować sobie wymiar ilościowy, należałoby wysłać znaczą liczbę ankiet a więc i ponieść znaczne koszty,
q Ankiety dodawane do produktów.
q Ankiety medialne – media klasyczne, prasa, czasopisma, radio, TV.
q Ankiety ogólnie dostępne, rozdawane – np. studenci przeprowadzający ankiety potrzebne im do pracy magisterskiej rozdają je/roznoszą w akademikach.
Ważną rzeczą dotyczącą tematu badań ankietowych jest fakt, iż realizacja projektów ankietowych musi być zgodna z ustawą o ochronie danych osobowych. Osoba badana ma prawo do odmowy udzielenia informacji a także do zaprzestania brania udziału w danym badaniu oraz zażądaniu zniszczenia zamieszczonych wcześniej danych/udzielonych informacji.
Warunek poufności – mówi o tym, że badacze nie mogą wprowadzać do bazy końcowej ankiety danych szczegółowych identyfikacyjnych respondentów.
krolrybak