Opracowała: Anna Styborska – aniusia24@poczta.onet.pl
Wzajemne stosunki między parlamentem, głową państwa i rządem zamykają się w ramach trzech podstawowych systemów:
1) systemu parlamentarno – gabinetowego,
2) systemu prezydenckiego,
3) systemu parlamentarno – komitetowego, nazywanego inaczej systemem rządów zgromadzenia.
System parlamentarno – gabinetowy – oś władzy położona jest między parlamentem a rządem. W tym systemie głowa państwa pozostaje na uboczu. Powstał on w dzisiejszej Wielkiej Brytanii na początku XVIII w. – ustawy stanowi parlament a król rządzi.
System prezydencki – najważniejszym czynnikiem jest tu głowa państwa.
System rządów zgromadzenia – system parlamentarno – komitetowy – najważniejszą rolę odgrywa tu parlament. Rząd jest komitetem parlamentu, powołuje go parlament spośród swoich członków. Głowa państwa pozostaje na uboczy.
Oprócz tych trzech podstawowych systemów mamy różnego rodzaju połączenia oraz ewentualne mutacje, tzn. zniekształcenia, np. z połączenia systemu parlamentarno – gabinetowego z systemem prezydenckim wykształcił się tzw. system półprezydencki (z włoskiego seli prezydencki), lub też nazywany systemem prezydencko – parlamentarnym (pierwsze miejsce odgrywa prezydent) lub parlamentarno – prezydenckim (pierwszą rolę odgrywa parlament).
Mutacją (albo zniekształceniem) systemu parlamentarno – gabinetowego jest system kanclerski, gdzie szczególne znaczenie pełni kanclerz (odpowiednik premiera w RP).
Drogą ewolucji – tzn. drogą udoskonalania, stopniowo, powoli.
Drogą przekształcania – to droga bez ewoluowania, to samo, ale w innej formie.
Żaden z powyższych systemów (podstawowych) nie został „wymyślony”, tzn. odkryty. Natomiast wszystkie one powstały albo w drodze ewolucji, albo w drodze przekształcenia.
Systemy te wykształciły się w specjalistycznych warunkach:
a) system parlamentarno – gabinetowy wykształcił się w Anglii. Po śmierci królowej na początku XVIII w. na tronie z braku potomków zasiadł książę hanowerski Jerzy I pochodzący z Niemiec. Posiadał o jednak inne zainteresowania niż rządzenie krajem. W związku z tym doradcy księcia – króla zbierający się w jego gabinecie wybrali spośród siebie osobę, która tym zebraniom miała przewodniczyć. W taki też sposób wykształciło się stanowisko premiera.
b) system parlamentarno – komitetowy – powstał w związku z wykształceniem się w małych miastach (landach) rządów zgromadzeń.
c) system prezydencki wykształcił się w USA w czasie wojny o niepodległość
Wielka Brytania to zjednoczone królestwo: Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Północnej.
System, na którym opierają się rządy w WB to system parlamentarno – gabinetowy. U podłoża tego systemu leży zasada podziału, względnie trójpodziału, władzy (nie władz) zgodnie z monteskiuszowską zasadą podziału władzy. Zasada ta wykształciła się na koncepcji: władza należy do narodu.
Monteskiusz – Francuz – zasadę tę ujął w dziele „O duchu praw” z 1748 r. Dotąd zgodnie z koncepcją św. Augustyna władza pochodziła od Boga, zaś św. Tomasz z Akwinu stwierdził, że tylko koncepcje władzy pochodzą od Boga a dopiero władze kościelne akceptują odpowiednie koncepcje – zasady.
W przypadku wyboru Jerzego I na króla zmieniono powyższe spojrzenie, gdyż zauważono, iż Jerzego I na tron wyniósł parlament, czyli wybrańcy narodu, a zatem nie było można mówić już o władzy od Boga.
Monteskiusz pomieszał 3 ustroje klasyczne: demokrację, arystokrację i despotię, chcąc, aby wytworzył się jeden system – najlepszy. Stwierdzał też, iż władza pochodzi, od narodu, nie zaś od Boga.
Ustrój WB powstał więc na idei: władza należy do narodu. Jednakże władza należy do narodu, jeśli naród chce sprawować tę władzę, jest czynny politycznie. Odpowiednikiem tej czynności narodu są wybory.
Zasada monteskiuszowska faktycznie powinna nazywać się zasadą podziału i równowagi władzy, bowiem w myśl założeń Monteskiusza poszczególne władze maja być od siebie nie tylko oddzielone, ale mają być również wobec siebie równoważne. Ten stan równowagi między poszczególnymi władzami osiąga się poprzez system tzw. „hamulców”. W Polsce takimi „hamulcami” są: veto, Trybunał Konstytucyjny (stwierdzający zgodność ustawy z Konstytucją), zgłoszenie wniosku o wotum nieufności wobec odpowiedzialności politycznej rządu. Ponadto rząd może zgłosić wniosek do prezydenta, aby odwołał parlament przed upływem jego kadencji.
Monteskiusz także nie wymyślił tych zasad. Zasady te wynikają z obserwacji systemu jaki zrodził się na początku XVIII w. w Anglii, bowiem jego książka powstała dopiero w 1748 r.
W WB władza ustawodawcza należy do trójczłonowego parlamentu (w Polsce dwuizbowy), tzn.:
1) Izby Gmin – formalnie niższa, zaś faktycznie wyższa,
2) Izby Lordów – formalnie wyższa, a faktycznie niższa,
3) Króla w parlamencie.
Członkowie Izby Gmin pochodzą z wyborów powszechnych. Nie posiada ustalonej liczby członków. Wyborów do izby dokonuje się w okręgach jedno-mandatowych systemem większości względnej. Tych jedno-mandatowych okręgów jest ok. 650, dlatego też posłów w Izbie Gmin jest ok. 650.
System większości względnej – mandat uzyskuje ten kandydat, który uzyska największą ilość głosów chociażby nawet było to mniej niż połowę. Do Izby Gmin można także uzyskać mandat bez przeprowadzania formalnych wyborów, tzn. jeśli w okręgu wyborczym jest tylko jeden kandydat – to bez wyborów uzyskuje on mandat.
Tradycyjnie w okręgu wyborczym, z którego kandyduje SPIKER Izby Gmin nie przeciwstawia się mu kontrkandydata. SPIKER odpowiada w Polsce marszałkowi Sejmu.
IZBA GMIN nie ma określonej kadencji (w Polsce – 4 lata) – nie jest ona uregulowana, jednak wybory do Izby nie mogą odbyć się później niż po upływie 5 lat od ostatnich wyborów. Z reguły odbywają się on w 3 lub 4 roku i jest to zależne od sytuacji społecznej i ekonomicznej w państwie (im gorsza tym wybory odbywają się później).
WYBORY DO IZBY GMIN zarządza król i może i musi to uczynić jedynie na wniosek premiera. Po wyborach świadomie doprowadza się do spadku koniunktury, zaś w 3 roku zaczyna się poprawiać – jest to sposób manipulowania wyborcami przez posłów przed spodziewanymi, następnymi wyborami.
Demokracja w WB jest utrwalona i w ramach tego ludzie nauczyli się, żeby nie traktować „śmiertelnie poważnie” zapowiedzi przedwyborczych (inaczej sytuacja kształtuje się w Polsce).
Rząd (zwłaszcza premier), który rozpisuje wybory w końcu 5-letniego okresu kadencji praktycznie skazany jest na porażkę. Bowiem rozpisując je w tym czasie daje wyborcom do zrozumienia, że przez te 5 lat nie było żadnego sukcesu na kanwie którego można było prędzej rozpisać wybory.
Istnieją dwa sposoby wysuwania kandydatów do Izby Gmin:
1) zgłaszanie kandydatów przez partie polityczne,
2) zgłaszanie kandydatów systemem wolnej grupy wyborczej.
W WB wystarczy 10 podpisów, zaś w Polsce do Sejmu i Senatu – 3 tys., na Prezydenta 100 tys. Ponadto w WB oprócz podpisów kandydat musi wpłacić kaucję w granicach 2 tys. funtów. Pieniądze te przepadają jeśli kandydat nie uzyska 1/8 % ważnie oddanych głosów.
W praktyce szanse na zdobycie mandatu ma tylko ten kandydat, który posiada „list polecający od lidera partii”, tzn. lider partii oświadcza w tym liście, że on i cała partia życzy sobie, aby ten kandydat znalazł się w Izbie Gmin. Od wielu lat nie zdarzyło się, aby do Izby dostał się kandydat, który nie posiadał takiego listu polecającego.
W WB nie ma czegoś takiego jak sprzeciwianie się liderowi partii, gdyż kandydat taki obawia się, że w przyszłości może on nie dostać listu polecającego.
ELEMENTY DYSCYPLINUJĄCE POSŁA to:
a) list polecający,
b) mianowanie lordów,
c) „łapanie oka spikerskiego”.
Poseł jeśli nie jest zdyscyplinowany może zostać lordem lub przez oko spikera jest omijany i nigdy nie uzyskuje prawa głosu w Izbie Gmin.
Nie pochodzi z wyborów powszechnych. W WB jest około 1.200 lordów w 3 grupach:
1) lordowie dziedziczni ( po trupie) – syn zostaje lordem po zmarłym ojcu lordzie,
2) lordowie dożywotni – lordem takim zostaje się za różnego rodzaju zasługi albo też za karę. Politycy, którzy nie są mile widziani w kręgach Izby Gmin zostają lordami za karę, jest to bowiem izba faktycznie małoznacząca.
3) lordowie duchowni – należą do nich biskupi i arcybiskupi kościoła anglikańskiego i szkockiego kościoła prezbiteriańskiego.
W WB istnieje system dwupartyjny, tzn. jest wiele partii, ale tylko dwie z nich mają realne szanse zdobycia większości głosów w Izbie Gmin. Obecnie istnieje:
a) partia konserwatywna, inaczej partia torysów (torys – znaczy rozbójnik irlandzki),
b) partia pracy – inaczej partia legurzystów.
Partia konserwatywna jest partią zdecydowanie starszą. Natomiast początki partii pracy to przełom XIX/XX w. Do początku wieku XX partie brytyjskie działały jako partie kadrowe albo też tzw. elitarne. Partie te opierają się na dobrze zorganizowanym kierownictwie, utrzymują się z dobrowolnych datków sympatyków.
Partia pracy powstała zaś jako partia typu członkowskiego, szybko zdobywała znaczenie i weszła w miejsce partii liberalnej.
Pod wpływem sukcesów partii pracy jako partii typu członkowskiego także inne partie polityczne zaczęły przekształcać się w tego typu ugrupowania. Partia typu członkowskiego składa się z „masy członków”, którzy są zdyscyplinowani, gotowi do pracy w jednostkach organizacyjnych partii, utrzymuje się ona ze składek członkowskich.
Oprócz partii kadrowych w WB istnieją zatem partie typu członkowskiego.
W partii pracy wyróżnia się dwojakie członkostwo:
1) indywidualne,
2) zbiorowe.
Można zatem do partii zapisać się indywidualnie, a nadto do partii pracy należą niektóre związki zawodowe. Sta osoby należące do danego związku automatycznie stają się członkami partii pracy.
Należy ona do króla, rządu, gabinetu a faktycznie do premiera.
RZĄD jest organem ok. 120 osobowym. W skład rządu wchodzi premier, nie ma wicepremierów, są natomiast równej rangi ministrowie (ministrowie kierownicy służb publicznych – różne kategorie ministrów) i wiceministrowie, z tym że jako organ kolegialny praktycznie się nie spotyka ani też nie podejmuje uchwał.
GABINET jest organem ok. 20 osobowym, w skład którego wchodzi premier, równej rangi ministrowie oraz osoby pełniące tzw. SYNEKURY (płatne stanowisko nie wymagające żadnej pracy; z łac. sine – bez, cura – troska). Osoby pełniące stanowisko synekury, są tzw. lobbystami, które mają przekonywać posłów do słuszności zdania premiera. LOBBYSTA – wpływa na ciała ustawodawcze w interesie określonych grup poprzez urabianie członków parlamentu (przyp. własny).
Premier musi posiadać lobbystów.
LOBBING – popieranie sprawy, przekonywanie do kogoś lub czegoś.
PREMIER – jego szczególna pozycja wynika z tego, iż:
1. jest on liderem partii rządzącej,
2. jest liderem partii rządzącej, która ma bezwzględną większość w Izbie Gmin, tzn. posiada ponad 50% posłów jego partii. Są to posłowie zdyscyplinowanie. Na ich zdyscyplinowanie wpływa: instytucja listu polecającego, oka spikerskiego oraz możliwość mianowania „wrogów politycznych” lordami- wyprowadzenie ich z polityki,
3. zarządza wybory w terminie korzystnym dla siebie i swojej partii (nieformalnie, ale praktycznie),
4. jest wybierany w wyborach politycznych, bo jako na partię głosuje się także na przewodniczącego partii, który zostaje premierem,
5. nie ma wicepremierów
6. na umocnienie pozycji premiera w szczególny sposób wpływa też tzw. instytucja PARINGU- łączeniu w pary.
Instytucja paringu sprowadza się do tego, że główni bicze partyjni partii rządzącej i opozycyjnej uzgadniają między sobą ilu posłów z partii opozycyjnej przyjdzie na obrady w danym dniu po to, aby zachować przewagę partii rządzącej (jeśli z partii rządzącej przychodzi 100 posłów to z partii opozycyjnej – 50, zawsze o 50 posłów mniej).
Z uwagi na tę instytucje premier wie, że każdy rządowy projekt ustawy zostaje uchwalony, a każdy wniosek o wotum nieufności zostaje odrzucony, stąd też premier wie (i to wpływa na jego silną pozycję), że może zajmować swoje stanowisko tak długo, jak długo uważa to za wskazane.
Wyróżnia się odpowiedzialność:
1) ...
gosicka