Epidemiologia – jest to nauka o rozpowszechnianiu i czynnikach warunkujących występowanie związanych ze zdrowiem stanów lub zdarzeń w określonych populacjach, jak również jest dyscypliną służącą do kontroli problemów zdrowotnych.
Zadania epidemiologii -badanie warunków występowania chorób i inwalidztwa w ludzkich grupach oraz czynników, które mają na to wpływ
- badanie czynników określających częstotliwość i rozprzestrzenienie chorób wśród ludności
Rola epidemiologii –pomiar stanu zdrowia społ. –badanie potrzeb zdrowotnych społ. –działania profilaktyczne i promocyjne
Triada epidemiologiczna – zarazek (bakteria, wirus) – drogi przenoszenia – wrażliwa populacja
Źródła informacji w epidemiologii (materiały pierwotne i wtórne):
1. Materiały pierwotne- wywiad i ankieta , stawiamy pytania i uzyskujemy odpowiedzi. Wywiad w 4 oczy: - pytania w ankietach otwarte i zamknięte. Pytania muszą być sformułowane trafnie, jednoznacznie nie mogą sugerować odpowiedzi i nie mogą być krępujące.
2. Materiały wtórne: a) demograficzne charakterystyki stanu zdrowia ludności,
b) informacje o zgonach, inf. o przyczynie zgonu: przyczyna wyjściowa- bieg wypadków kończących się zgonem. Przyczyna wtórna (rozwija się z pierwotnej),Przyczyna bezpośrednia – zawał.
c) informacja o chorobach: - karta historii choroby dla każdego pacjenta w szpitalu, zawiera wszystkie inf. o pacjencie, badania wkleja się w kartę i to zostaje w archiwum szpitala, - wypis, - statystyka dot. pacjenta.
Metodologia Epidemiologiczna (opisowa, analityczna-na etapie badań retro, doświadczalna)
Epidemiologia opisowa – zadaniem jest określenie wartości liczbowej współczynników chorobowości, zapadalności i umieralności w różnych podgrupach ludności i w populacjach
Opis częstości występowania choroby w populacji dokonuje się wg. Cech charakterystycznych:
- Osób –wiek, płeć, grupa etniczna, stan cywilny, zawód, status społ-ekonom (KTO?)
- Czasu –zmiany chwilowe, sezonowe, cykliczne, długofalowe (KIEDY?)
- Miejsca –kraj, woj., powiat, miasto, wieś, gromada (GDZIE?)
Strategia zwalczania chorób zakaźnych
1.rezerwuar drobnoustroju – w przypadku rzeczy martwych stosuje się sterylizacje, dezynfekcje i ogólne zasady higieny. W przypadku ludzi: izolacja i skuteczne leczenie.
2.drogi przenoszenia – izolacja i kwarantanna. Stosowanie rękawiczek ochronnych, świadomość o sposobach zakażenia, prezerwatywy w chorobach wenerycznych.
3.osobnik wrażliwy – zwiększenie odporności na zakażenia: szczepionki, przechorowanie
Ruch naturalny- są to zjawiska związane z procesami odnowy biologicznej ludności wpływające na zmiany w stanie i strukturze tejże ludności. Mogą być natury: społeczno- ekonomicznej: rozwody, małżeństwa oraz biologicznej- urodzenia i zgony (wsp. Urodzeń, wsp zawieranych małżeństw i rozwodów, wsp., zgonów, wsp. Zgonów niemowląt, przyrost naturalny)
Badanie retrospektywne (kliniczno-kontrolne) (mamy chorobę- szukamy przyczyny)
Cel – określenie przyczyny; grupy badane-chorzy lub zmarli; koszty-tanie badanie; czas-krótkie; metody badań-karty zgony, dok. medyczna(wtórne); liczba bad. chorób-jedna; mało dokładne; wsp.-umieralność, chorobowość, iloraz szans; stosujemy do badania przyczyn chorób o niskiej zapadalności
Polega na wyborze odpowiedniej grupy przypadków chorobowych dla zbadania jaka część spośród nich była narażona na domniemany czynnik etiologiczny w przeszłości. Uzyskany wynik w grupie chorych porównuje się następnie z obserwacjami w grupie kontrolnej.
Taki rodzaj badań nazywa się retrospektywnym, ponieważ w obu grupach analizuje się przebytą w przeszłości ekspozycja na domniemany czynnik chorobotwórczy. Stwierdzenie w gupie chorych większego odsetka osób eksponowanych na dany czynnik, niż w grupie kontrolnej może wskazywać, że między występowaniem choroby a działaniem tego czynnika istnieje jakieś powiązanie przyczynowo- skutkowe.
Grupa przypadków chorobowych powinna być możliwie najbardziej jednorodna pod względem nozologicznym, ponieważ łatwiej jest rozwiązać jeden splot przyczynowo- skutkowy,
Grupa kontrolna powinna być pod każdym względem porównywalna do gupy przypadków, z wyjątkiem choroby będącej przedmiotem zainteresowania badacza.
Liczba grup kontrolnych
- liczebność przypadków w grupie kontrolnej powinna być taka sama
- jeżeli liczba przypadków dostępnych jest mała lub uzyskanie potrzebnych informacji trudna, wówczas stosunek liczby osób w grupie kontrolnej do liczby przypadków w grupie klinicznej powinien wynosić 2:1, 3:1 lub 4:1.
Miarą choroby jest współczynnik ekspozycji w przeszłości
U chorych: a/a+b u zdrowych: c/c+d
Nie możemy obliczyć ryzyka względnego, a jedynie iloraz szans
OR= c/c+d / a/a+b = axd /bxc
Badania prospektywne (kohortowe) (mamy czynnik szukamy choroby)
Cel-sprawdzenie hipotezy; grupa badana-2 kohorty zdrowych ludzi; koszty-drogie; czas trwania-długie; metody badań-wywiad, badanie lekarskie, laboratorium; liczba bad. chorób-kilka,wiele; dosyć dokładne; współczynniki-zapadalność, chorobowość, ryzyko względne; nie wybieramy choroby o niskiej zapadalności; sprawdzenie skuteczności terapii, leku, szczepionek; należy dobierać do obserwacji bardzo duże grupy.
Obserwację prowadzi się na grupach eksponowanych i nieeksponowanych na domniemany czynnik w poszukiwaniu domniemanego skutku (choroby).
Jeśli współczynnik zapadalności na dana chorobę jest wyższy w grupie osób eksponowanych na działanie domniemanego czynnika, to wtedy wynik taki potwierdza hipotezę o związku przyczynowo- skutkowym.
Mogą zmniejszyć błędy w uzyskaniu potrzebnych informacji o badanych o ile kryteria i procedury diagnostyczne zostały ściśle ustalone i wystandaryzowane.
Mogą ustalić relację badanego czynnika także w stosunku do innych chorób.
Grupa kontrolna-podobna do struktury grupy osób eksponowanych z wyjątkiem ekspozycji.
Współczynnik zapadalności-iloraz zachorowań do całej grupy; miara ryzyka.a/a+c; b/b+d
Ryzyko bezwzględne – dana choroba wystąpi po wystąpieniu danego czynnika. To ilość chorych, którą zarejestrowaliśmy w danym czasie. Jest to współczynnik zapadalności w grupie eksponowanej i kontrolnej.
Ryzyko względne - stosunek współczynników choroby (zwykle zapadalności lub chorobowości) w grupie narażonej do współczynników w grupie nienarażonej/nieeksponowanej. Ryzyko względne jest istotne, gdy jest większe od 1; 0,4 i 0,5 hipoteza jest błędna.
Badanie przesiewowe (screening)
Stosunkowo proste i tanie testy diagnostyczne w badaniach dużych grup ludności, w celu wykrycia wczesnych stadiów choroby. Strategicznym celem badania przesiewowego jest zmniejszenie chorobowości z powodu określonej choroby wśród osób poddanych tym badaniom.
– wykrywaniu chorób i zmierza do określenia grup ludności zwiększonego ryzyka.
Wybór choroby:
- Choroba musi mieć poważne konsekwencje zdrowotne dla ludności, a populacja objęta badaniem musi być tego świadoma,
- Szczególnie nadają się do badan choroby o niekorzystnej prognozie, powodujące inwalidztwo lub długotrwała niezdolność do pracy,
- Choroba musi być wyleczalna, nie jest uzasadnione wykonywanie badan przesiewowych chorób nieuleczalnych, ani takich, których nie można rozpoznać we wczesnym stadium.
Badania przesiewowe:
· Muszą być uzasadnione ekonomicznie,
· Obejmują duże populacje ludzi ( badanie bilansowe dzieci, badanie słuchu),
· Musza być tanie, proste, trafne, powtarzalne i wykonywane ciągle.
Cechy testu: -czuły, -swoisty, -odtwarzalny, -społecznie akceptowalny, -tani, -prosty, masowy
Trafność testu zależy od:
Czułości – zdolność do rozpoznawania choroby u osób chorujących (wysoka czułość powoduje skierowanie większej osób do badań klinicznych a/a+c *100%
Swoistości- zdolność do wykluczenia choroby u osób zdrowych (Jeżeli test jest swoisty kieruje na badania tylko osoby chore) d/d+b *100% zabezpiecza przed nadczułością
- Po weryfikacji dwa rodzaje błędów diagnostycznych decydują o wartości testu ilość wyników f(+) i f(-)
- Wynik f(+) jest to wynik fałszywie dodatni czyli osoba zdrowa zakwalifikowana przez test jako osoba chora
- Wynik f(-) jest to wynik fałszywie ujemny czyli osoby chore z wynikiem ujemnym
- Testy wysoce swoiste dają małą liczbę wyników f(+)
- Testy o wysokiej czułości dają małą liczbę wyników f(-)
- Trafność testu zależy od czułości jak i swoistości metody diagnostycznej.
Rodzaje badan przesiewowych:
Przesiew masowy (screening) – badaniu poddana zostaje cała populacja, np.: badanie słuchu,
Przesiew celowy – (badania selektywne, wybiórcze) skierowane na badanie osób narażonych na czynniki szkodliwe. Testy ukierunkowane na wykrycie zmian specyficznych, np.: górnicy – pylica, nauczyciele – badanie krtani.
Przesiew przypadkowy – stosowany wśród pacjentów zgłaszających się do placówek służby zdrowia lub hospitalizowanych z innych przyczyn(ciśnienie krwi, poziom cukru)
Screening szpitalny – badanie rutynowe, np.: morfologia krwi, OB., badanie ogólne moczu.
Badanie eksperymentalne (interwencyjne)
Wybór planowanej interwencji, zabiegów profilaktycznych, leczniczych, której spodziewany skutek jest oceniany przez porównanie wyników w grupie (grupach) poddawanej zabiegowi w stosunku do grupy kontrolnej.
Cechy eksperymentu: - grupy jednorodne nozologicznie; -obie grupy obserwujemy w tych samych warunkach; -możliwość manipulacji czynnikiem X
Ślepe próby:
· Potrójnie ślepa próba – pacjent, lekarz, osoba trzecia niewiedza komu podawany jest lek,
· Podwójnie ślepa próba – pacjent i lekarz niewiedza komu podawany jest lek osoba 3 wie,
· Pojedynczo ślepa próba – pacjent nie wie komu podawany jest lek lekarz i osoba 3 wiedzą.
Monique202