CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH ŚRODOWISK WYCHOWAWCZYCH
1. Opieka i wychowanie w rodzinie
2. Wspomaganie pracy opiekuńczo-wychowawczej rodziny
3. Rodzina adopcyjna, rodzina zastępcza, pogotowie rodzinne, rodzinny dom dziecka, wioska dziecięca
4. Funkcjonowanie rodzin niepełnych
5. Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze
6. Opiekuńcze funkcje szkoły, działalność świetlicy szkolnej oraz internatu
7. Praca wychowawcy klasy oraz pedagoga szkolnego
8. Współdziałanie szkoły i środowiska
9. Zakład pracy jako środowisko wychowawcze
Niewątpliwie rodzina jako układ międzyludzki jest niezastąpionym środowiskiem opiekuńczym. Umożliwia, bowiem działalność, której zasadniczym celem jest zaspokajanie potrzeb. Rodzina jest środowiskiem, w którym opieka podejmowana w chwili narodzin dziecka jest działalnością wieloletnią, traktowaną nie tylko jako naturalna powinność, niewymagająca nakazów i uzasadnień, ale też jako działalność nadająca sens życiu i będąca źródłem radości i szczęścia. Poprzez opiekę zaspokajane są istotne dla życia i rozwoju człowieka potrzeby. W opiece rodzinnej jej szczególny walor polega nie tylko na zaspokajaniu potrzeb związanych z materialną i biologiczną sferą życia, ale także na zaspokajaniu w znacznym stopniu i zakresie potrzeb psychicznych np. akceptacji takim, jakim się jest, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, uznania dla wszystkich poczynań, pomocy i oparcia w chorobie, szczególnych trudnościach.
Rodzina, szczególnie dla małych dzieci jest miejscem intensywnego oddziaływania wychowawczego. Rodzice są pierwszymi nauczycielami. Do jednego z ważniejszych zadań wychowawczych rodziny należy zapoznanie ze społecznie akceptowanymi zasadami postępowania, kształtowanie pojęć etycznych, postaw opiekuńczych, uczenie tolerancji, rozumienia zachowań drugiego człowieka, jego indywidualności i inności oraz oceny i interpretacji tych zachowań zgodnie z przyjętymi zasadami współżycia społecznego. Drugim ważnym zadaniem jest zapewnienie pełnego rozwoju intelektualnego poprzez stwarzanie odpowiednich warunków rozwijania zainteresowań i aspiracji oraz motywacji ustawicznego uczenia się. Do zadań rodziny należy też wprowadzanie w świat kultury, sztuki, tradycji, wyrabianie właściwego stosunku do pracy, do zadań rodzicielskich i małżeńskich, rozwijanie potrzeby kontaktów międzyludzkich i wreszcie przygotowanie do samodzielnego życia i pokonywania trudności życiowych.
Istnieje wiele tradycyjnych form wspomagających rodzinę w jej funkcjach opiekuńczych i wychowawczych.
Szkoła – jest ona środowiskiem powołanym do zaspokajania szeregu potrzeb dziecka, jest drugim po rodzinie środowiskiem odgrywającym w życiu i rozwoju dziecka znaczącą rolę. Jest zobowiązana do realizacji różnorodnych form opieki elementarnej (wewnętrznej), kompensacyjnej (wyrównawczej), a także całkowitej poprzez działalność internatów i burs. W ramach wspomnianych funkcji szkoła powinna podejmować różnorodne formy działań zmierzające do zaspokojenia ważnych życiowych potrzeb wszystkich uczniów oraz potrzeb specyficznych, wynikających z różnego poziomu rozwoju dzieci i różnych warunków rodzinnych.
Ważną role w niesieniu rodzinie pomocy wychowawczej nad dziećmi odgrywają placówki wychowania pozaszkolnego. Stanowią one istotną i pożyteczną instytucję zagospodarowania czasu wolnego dzieciom i młodzieży, a przez wypełnianie zadań oświatowych, kulturalnych, rekreacyjnych wpływają na rozwój dziecka. Są to:
v placówki o strukturze pałaców młodzieży
v młodzieżowe domy kultury
v ogniska pracy pozaszkolnej
v międzyszkolne ośrodki sportowe
v ogrody jordanowskie
v specjalistyczne placówki wychowania pozaszkolnego
Pomoc innych placówek w opiece i wychowaniu dzieci i młodzieży skierowana jest przede wszystkim do dzieci mających trudności w nauce, sprawiających trudności wychowawcze ze względu na różnego rodzaju niedostosowanie społeczne czy tez zły stan zdrowia. Pomoc tę świadczą między innymi placówki oświatowe, prowadzące częściową opiekę nad dzieckiem, a więc:
v ogniska wychowawcze, które łącza funkcję świetlicy i w razie potrzeby hotelika-bursy;
v młodzieżowe ośrodki socjoterapii dla młodzieży zagrożonej patologią społeczną;
v świetlice profilaktyczno-wychowawcze dla uczniów z zaburzeniami zachowania;
v ośrodki szkolno-wychowawcze dla młodzieży zagrożonej niedostosowaniem społecznym;
v poradnie psychologiczno-pedagogiczne.
Rodzina adopcyjna jest to najbardziej skuteczna i optymalna forma kompensowania dziecku braku rodziny. Jej szczególne walory związane są z tym, że pomiędzy dzieckiem, a osobami adoptującymi istnieje prawna więź rodzinna, taka jak pomiędzy dzieckiem a rodzinami naturalnymi. Pozytywne efekty adopcji zależą od wielu czynników, wśród których wymienia się cechy osobowościowe rodziców, motywy decyzji o przyjęciu dziecka do rodziny oraz przygotowanie.
Mianem rodziny zastępczej określamy kobietę samotną lub wspólnie zamieszkałych małżonków, którzy w drodze mowy przyjmują na wychowanie i włączają do swojej wspólnoty obce lub spokrewnione dziecko na określony czas (w odróżnieniu od adopcji, która jest uznaniem przyjętego dziecka za własne, ze wszystkimi konsekwencjami prawnymi). Rodzina zastępcza jest wspomagana materialnie przez państwo, a wykonywanie przez nią władzy rodzicielskiej podlega kontroli organów państwowych.
Zakres zadań opiekuńczo-wychowawczych rodziny zastępczej nie wyróżnia jej spośród rodzin naturalnych, choć częściej muszą one kompensować braki rozwojowe wychowanków.
Dotychczasowe doświadczenia sugerują, że rozwój i skuteczność tej formy opieki zależy od właściwej selekcji opiekunów i dzieci, postępującej profesjonalizacji, wielości typów, optymalnej pomocy i kontroli oraz wielowariantowości zastosowań.
Rodzinne domy dziecka stanowią instytucję pośrednią między domem dziecka a rodziną zastępczą. Rodzinne domy dziecka – tworzy para małżeńska o nieskazitelnej opinii, z której przynajmniej jedno jest pedagogiem, przyjmująca na wychowanie dzieci (w liczbie 8-20) zakwalifikowane do domów dziecka. Jest to eksperymentalna forma opieki nad dziećmi osieroconymi, dająca jak najlepsze rezultaty. Kontrolę nad tą instytucją sprawują kuratoria okręgów szkolnych.
Wioska dziecięca to forma udzielania pomocy osieroconym dzieciom. Założenia wychowawczo-organizacyjne koncepcji wioski dziecięcej opierają się na 4 zasadach:
- Matka – samotna, zdrowa kobieta w wieku 25-40 lat z predyspozycjami do zadań związanych z opieką i wychowaniem dzieci;
- Rodzeństwo – dzieci powierzane jednej matce, wychowującej przeciętnie 6-8 dzieci w różnym wiekul do wioski przyjmowane są dzieci do 8 lat i starsze, o ile posiadają tu młodsze rodzeństwo;
- Dom – stwarzający matce i dzieciom możliwość bycia rodziną, sprzyjający integracji i zachowaniu indywidualności każdej osoby;
- Wioska – skupisko 14-20 domów jednorodzinnych położonych w ładnym otoczeniu i budynki z zapleczem socjalnym (gabinety specjalistyczne, świetlica, mieszkania służbowe).
Rozpad rodziny jest w każdym przypadku bardzo trudną sytuacją dla dziecka. Podstawową przyczyną rozpadu rodziny pełnej biologicznie jest zgon jednego z małżonków, głównie męża. Rozpad rodziny z tego powodu oznacza, że osierocone zostają często małoletnie dzieci. Śmierć rodzica jest przeżyciem bardzo bolesnym, czego konsekwencją są liczne trudności wychowawcze i obniżone wyniki w nauce. Znaczącym problemem jest też częste pogorszenie się sytuacji ekonomicznej rodziny i trudności w utrzymaniu dotychczasowego poziomu życia. Szczególnie jednak trudnym przeżyciem dla dziecka jest rozwód rodziców. Psycholodzy twierdzą, że najbardziej groźne dla psychiki i rozwoju, zwłaszcza 6-12-letnich chłopców, są konflikty poprzedzające rozstanie rodziców. Tylko nieliczne dzieci potrafią wytworzyć silne psychiczne mechanizmy obronne, większość przeżywa załamanie wynikające przede wszystkim z braku poczucia bezpieczeństwa i niejasności sytuacji. Wprawdzie rodzice coraz częściej dbają, by ich rozwód był dla dziecka jak najmniej stresującym przeżyciem, to jednak często jest to okres walki po dziecko i jego uczucia. Około 90% dzieci zostaje pod opieką matki, a co trzeciemu byłemu mężowi żona odmawia prawa do kontaktów z dzieckiem. Jednocześnie statystyki wskazują, że co siódmy ojciec uchyla się od płacenia alimentów na rzecz dziecka.
Grupy rówieśnicze stanowią naturalną formę życia dzieci i młodzieży; wyrażają ich dążenia do działania i samodzielności. Powstają w rezultacie spontanicznej aktywności zabawowej oraz samodzielnego rozwijania dążeń i celów. Młodzież wyraża w nich to, czego się nauczyła uczestnicząc w życiu otoczenia dorosłych. Wpływ grup rówieśniczych na rozwój i wychowanie dzieci i młodzieży jest bardzo duży. Wychowawcze jednak oddziaływanie grup rówieśniczych może być różne, pozytywne lub negatywne. Wśród niepożądanych zjawisk towarzyszących ich funkcjonowaniu wymienia się: użycie żargonu i przeklinanie, opowiadanie frywolnych historyjek i dowcipów, wagarowanie, złośliwość, lekceważąca postawa wobec zasad i autorytetów, skłonność do naruszania więzi rodzinnej i przechodzenia od lojalności rodzinnej do lojalności grupowej, snobizm, skłonnośc do wynoszenia się ponad członków innych grup i odrzucanie wzorów ustalonych w rodzinie. W miare jednak rozwoju dziecka wpływ tych ujemnych cech staje się słabszy, dominują natomiast dodatnie czynniki oddziaływania grup rówieśniczych. Uczestnicy tych grup uczą się przystosowywać własne pragnienia i czyny do dążeń i działalności grupy i współdziałać z nią. Grupa rówieśnicza uczy opanowywać indywidualizm i egoizm. Rozwija samokontrolę, sumienność, odwagę, poczucie sprawiedliwości , cierpliwość, lojalność, wierność, oddanie sprawie, lojalność wobec przywódcy, wgląd w istotę stosunków społecznych, wrażliwość na uczucia innych. Współzawodniczą co pozycję społeczną dziecko usiłuje doskonalić się i zmieniać swoje egocentryczne zainteresowania na zainteresowani grupowe.
W czasie pobytu dziecka w szkole, to właśnie ona pełni obowiązki faktycznego opiekuna dziecka i ponosi pełną odpowiedzialność za jego bezpieczeństwo. Ta wspomagająca rola funkcji opiekuńczych widoczna jest w staraniach szkoły o dobry stan zdrowia dziecka, higienę pracy, a także o zapewnienie bezpieczeństwa osobistego w toku zajęć organizowanych w szkole. Ochrona zdrowia i higieny pracy uczniów przejawia się w stwarzaniu w szkole warunków do ochrony zdrowia i profilaktyki zdrowotnej oraz właściwych warunków higienicznych, a także w prowadzeniu wychowania zdrowotnego lub – co bardziej nowoczesne – promowaniu zdrowia i zdrowego stylu życia. Jak już wspomniano, do ważnych zadań elementarnych w zakresie opieki należy także zapewnienie dzieciom bezpieczeństwa na terenie szkoły. Jest to główny obowiązek opiekuńczy każdego pracownika szkoły, a zwłaszcza każdego nauczyciela. Potrzebna jest systematyczna kontrola sprawności i zabezpieczenie urządzeń w obiektach szkolnych, troska o bezpieczne dojście i dojazd do szkoły, zapewnienie nadzoru pedagogicznego w czasie przerw, podczas zabaw dzieci na boisku szkolnym, zapoznawanie dzieci z przepisami ruchu drogowego, przeciwdziałanie przemocy wśród uczniów.
Istnieje także bardzo ważna opieka kompensacyjna i profilaktyczna. Jedną z ważniejszych form opieki kompensacyjnej we współczesnych warunkach wydaje się pomoc materialna (stypendia socjalne, stypendium za wyniki w nauce, stypendium Ministra Edukacji Narodowej dla wybitnie uzdolnionych uczniów, zakwaterowanie w internacie lub bursie, pokrycie kosztów korzystania z posiłków w stołówce szkoły, zasiłek losowy). Jedną z istotnych form pomocy socjalnej szkół dla uczniów jest zapewnienie posiłku w czasie dnia nauki.
Świetlica szkolna jest tradycyjną formą opieki nad dziećmi rodziców pracujących. Do świetlic przyjmuje się dzieci z tych rodzin, które nie mają możliwości zapewnienia opieki we własnym zakresie. Zapewnia ona zwykle posiłek, możliwość nauki własnej (pracy domowej) oraz udział w zajęciach pozalekcyjnych organizowanych przez szkołę, a także odpoczynek i rozrywkę. Niektóre świetlice pełnią także zadania wyrównawcze i socjoterapeutyczne. Organizuje się w nich zajęcia wyrównujące braki szkolne, rozwojowe, trudności w prawidłowych kontaktach z innymi rówieśnikami i dorosłymi. Świetlica ma zapewnić poczucie bezpieczeństwa, intymności i swobody, czyli w miarę możliwości stwarzać warunki zbliżone do życia rodzinnego.
Konieczność zapewnienia dziecku opieki całkowitej wynika z kilku źródeł: z dużej odległości miejsca zamieszkania dziecka od siedziby szkoły, z braku niezbędnej opieki i wychowania w rodzinie. Podstawową formą opieki całkowitej szkoły są internaty. Odgrywają ważną rolę i znaczący wpływ na sytuacje materialną rodzin, których dzieci kształcą się poza miejscem zamieszkania. Podstawowym zadaniem internatu jest udostępnienie szkoły średniej absolwentom szkół podstawowych z małych miasteczek i wsi.
Pedagog szkolny jest to osoba zatrudniona w szkole w celu uzupełniania, pogłębiania i rozszerzania działalności dydaktyczno-wychowawczej i opiekuńczej prowadzonej przez nauczycieli. Pierwszoplanowa funkcją jaką spełnia jest funkcja wychowawcza, która obejmuje doradztwo dla uczniów, organizowanie spotkań dyskusyjnych, pracę z uczniami o zaburzonym zachowaniu, pracę z uczniami zdolnymi, organizowanie orientacji zawodowej. Do powinności pedagoga szkolnego zaliczyć należy organizowanie opieki nad uczniami w celu kompensowania braków środowiska rodzinnego, w zaspokajaniu potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych uczniów. Ogromne znaczenie w pracy pedagoga ma profilaktyka i resocjalizacja. Pedagogiczne zainteresowanie problemami profilaktyki przestępczości i patologii skierowane są przede wszystkim na środowisko dzieci i młodzieży.
Można wymienić 5 głównych, złożonych grup zadań, jakie należą do pedagoga szkolnego:
a) współudział w organizowaniu procesów dydaktycznych,
b) praca opiekuńczo-wychowawcza,
c) współdziałanie z dyrekcją szkoły w zakresie kształtowania kultury pedagogicznej rodziców,
d) organizowanie i koordynowanie pracy opiekuńczo-wychowawczej w środowisku,
e) działalność naukowa.
Pierwsza grupa zadań odnosi się przede wszystkim do stymulowania rozwoju uczniów wybitnie uzdolnionych przy ścisłej współpracy z wychowawcami klas. Dla uczniów wykazujących niepowodzenia szkolne, po dokonaniu dokładnych badań diagnostycznych, organizuje grupy wyrównawcze, reedukacyjne i dyspanseryjne, czuwa nad przebiegiem pracy i nad osiągnięciami dzieci z deficytami rozwojowymi lub z lukami w wiadomościach.
Zakład pracy jest miejscem, w którym codziennie przez wiele godzin współdziałają ze sobą ludzie dla wykonania wspólnych zadań produkcyjnych. Ponadto zakład pracy organizuje różnego rodzaju więzi oparte na działalności pozazawodowej. W wielkich współczesnych zakładach pracy obserwujemy ciągły rozwój różnego typu służb socjalnych, z intencją zaspokojenia szerokiego zakresu potrzeb socjalnych i kulturowych. Obok klubów i świetlic organizowane są kluby sportowe, zespoły amatorskie, koła zainteresowań, koła turystyczne, biblioteki i czytelnie; W związku z narastaniem potrzeb w dziedzinie doskonalenia zawodowego, różne formy systematycznego podnoszenia wiedzy ogólnej i kwalifikacji stawać się będą dodatkowym czynnikiem integrującym społecznie i kulturowo ludzi pracujących w obrębie ich środowisk zawodowych. W ten sposób zakład pracy jako środowisko wychowawcze wzmagac będzie swą rolę również w procesie kształtowania u swoich członków systemu wartości, stosunku wobec spraw wspólnych oraz jednolitej opinii publicznej, wreszcie przekazywania norm i wzorów społecznego życia. Wszystkie te czynniki sprawiają, iż zakład pracy jest akceptowany powszechnie nie tylko jako ośrodek produkcji, ale i środowisko społeczne i wychowawcze o dużej intensywności oddziaływania.
4
anita753