Siemieniewski Andrzej - Ścieżką nauki do Boga.pdf - ➡ CHRZEŚCIJAŃSKIE e-BOOKI i ARTYKUŁY - zbyszekg4

ŚCIEŻKĄ NAUKI DO BOGA

Autor bp Andrzej Siemieniewski

Wydawnictwo FRONDA

SPIS TREŚCI

WSTĘP 5

A. HISTORYCZNE ŹRÓDŁA DUCHOWOŚCI PRZYRODNIKA 7

B. SZLAKIEM ENCYKLIKI FIDES ET RATIO 13

ROZDZIAŁ 1; Z LINIJKĄ I CYRKLEM NA DRODZE DO BOGA 23

A.ABY LEPIEJ POZNAĆ BOGA, BĄDŹ MATEMATYKIEM 26

B.PRZYGOTUJ SWA DUSZĘ PRZEZ GEOMETRIĘ 40

C. NA ZACHODZIE BEZ ZMIAN 56

D.WYKŁADY DLA ANIOŁÓW I ŚWIĘTYCH 66

E. PRZEZ ASTRONOMIĘ KU STWÓRCY NIEBIOS 86

F. ZE WSCHODU NA ZACHÓD 108

ROZDZIAŁ 2; JAK ŚW. AUGUSTYN DOSŁOWNIE ZROZUMIAŁ KSIĘGĘ RODZAJU 111

A.NAUKOWE ZŁUPIENIE EGIPCJAN 117

B.WYZNANIA PRZYRODNIKA 125

C. RZECZ O METODZIE: CZYTAĆ BIBLIĘ CZY BADAĆ ŚWIAT? 139

D.WIĘCEJ PYTAŃ NIŻ ODPOWIEDZI 147

E. KREACJONISTA CZY EWOLUCJONISTA? 154

F. DOSŁOWNOŚĆ BIBLIJNEJ ALEGORII 162

G.DOPEŁNIENIE MIARY PIĘKNA 167

H. KOŚCIÓŁ NA KSIĘŻYC 176

ROZDZIAŁ 3; OD WOJENNEGO CHAOSU DO PAPIEŻA MATEMATYKA 181

A.NAUKA W EPOCE CHAOSU 181

B.ZADANIE DLA NIEBOSZCZYKA 192

C. PRZEZ BIBLIĘ I PRZEZ ARYTMETYKĘ 1 97

D.MAUR Z MOGUNCJI 210

E. MARIAŻ TEOLOGII Z MATEMATYKĄ W ŚREDNIOWIECZNYM RENESANSIE 220

F. FIZYKA GWIEZDNA I ŚPIEWANA 233

G.ARYTMETYCZNY JĘZYK KSIĘGI STWORZENIA 242

H. WIELKI MATEMATYCZNY FINAŁ PIERWSZEGO TYSIĄCLECIA 257

ROZDZIAŁ 4; ŚREDNIOWIECZNA ASTROFIZYKA 265

A.KOSMICZNI SĄSIEDZI 267

B.ZIEMIA JAK PIŁKA OKRĄGŁA 276

C. CZYŻBY JEDNAK PŁASKA? 290

D.JAK NARYSOWAĆ SIŁĘ GRAWITACJI? 295

E. OPISY EFEKTÓW GRAWITACYJNYCH 300

F. ZNIKOMOŚĆ ZIEMI W OGROMNYM KOSMOSIE 308

G.ŚREDNIOWIECZNA CZASOPRZESTRZEŃ

331

H. A JEDNAK SIĘ KRĘCI! 343

ROZDZIAŁ 5; EPILOG, CZYLI ILE DIABŁÓW ZMIEŚCI SIĘ NA OSTRZU SZPILKI 349

A. WITRAŻE Z EINSTEINEM 351

B.MATEMATYKA DLA PAPIEŻY, BISKUPÓW, KSIĘŻY I MNICHÓW 358

C. POŻYTEK DLA KOŚCIOŁA Z DZIEŁA KOPERNIKA 367

D.GALILEUSZ OBROŃCĄ TRADYCJI KOŚCIOŁA 373

BIBLIOGRAFIA

387

1. ŹRÓDŁA 387

2. OPRACOWANIA 397

WSTĘP

Chrześcijanie [są\ duchowi i rozumni zarazem 1 .

(papież św. Leon Wielki)

Kiedy w teologii duchowości pada pytanie o drogę wiodącą do spotkania Boga, zwykle jak

najsłuszniej w odpowiedzi podaje się wiarę. To ona jest przecież pierwszym sposobem

wejścia w „żywą i osobistą relację z Bogiem żywym i prawdziwym" (KKK 2558). A jednak

Jan Paweł II w encyklice Fides et ratio swoje podsumowanie niezmiennej od dwudziestu

wieków Tradycji Kościoła dotyczącej wznoszenia się ku Bożej prawdzie zaczął od

obrazu dwóch skrzydeł. Obok skrzydła wiary jest też jeszcze drugie, rozum, pozwalający

człowiekowi wzlecieć do spotkania z Bogiem.

Celem tej pracy będzie przedstawienie i rozważenie wybranych przykładów

zaczerpniętych z historii Kościoła, poczynając od starożytności po kres średniowiecza,

odnoszących się do rozumu traktowanego jako droga wznoszenia się duszy do Boga.

Rozum [ratio) to pojęcie bardzo szerokie i zwykle

1 „[...] spiritales et rationabiles christiani", Leon Wielki, Kaznie 4, 1: CCL 138,16-17 (PL 54,149).

stosowano je w filozoficznych dociekaniach dotyczących natury Boga lub istoty

człowieczeństwa. Tutaj chcemy jednak zdecydowanie zawęzić pole naszych

zainteresowań: będzie nas zajmować tylko i wyłącznie ten aspekt działalności rozumnej

natury człowieka, który dziś nazywamy naukami ścisłymi czy przyrodniczymi (wraz z

matematyką stosowaną), co dawniej często określano mianem filozofii naturalnej (phi-

losophia naturalis). Problem, który sobie postawimy, można sformułować następująco:

Czy matematyczno-przyrodnicze odkrycia rozumu ludzkiego były przyjmowane w

historii duchowości katolickiej jako pomoc w drodze do Boga? Na ile więc faktycznie

przeżywano je jako jedno z dwóch skrzydeł, pozwalające ojcu starożytnego Kościoła lub

średniowiecznemu mnichowi wznieść się do tronu Bożej obecności? Czy uda się znaleźć

wystarczająco wyraźne ślady takiej duchowości, którą niektórzy nazywają duchowością

naukową ( a scientific spirituality)?

Zapewne łatwiej byłoby znaleźć współczesne nam przykłady kształtowania

duchowości chrześcijańskiej, wykorzystującej aktywne zainteresowanie naukami

ścisłymi: matematyką i matematycznie opisanym przyrodoznawstwem. Czy jednak jest

to tylko fenomen czasów najnowszych? Czy dawniejsze wieki chrześcijańskie nie mogą

dostarczyć nam podobnego materiału? Na jakie świadectwa w tej kwestii się natkniemy,

gdy zajrzymy do dzieł autorów starożytnych i średniowiecznych? To ostatnie pytanie

jest tym bardziej intrygujące, jeśli weźmie

się pod uwagę rozpowszechnione w tej mierze popularne mity i nieuzasadnione

uprzedzenia. Sięgnijmy po przykład.

A. HISTORYCZNE ŹRÓDŁA DUCHOWOŚCI PRZYRODNIKA

Wydana w 2007 roku Historia fizyki 2 przyciąga wzrok barwnymi ilustracjami na okładce.

Pierwsza z nich to zdjęcie tunelu akceleratora cząstek elementarnych w Europejskiej

Organizacji Badań Jądrowych (CERN).Tuż obok znajduje się fascynująca astronomiczna

fotografia Mgławicy Kraba z roku 1999. Razem dokumentują zdumiewające osiągnięcia

współczesnej nauki w badaniach nad najmniejszymi i największymi strukturami naszego

świata. Ponieważ książka traktuje o historii fizyki, a nie tylko o jej teraźniejszości, to zaraz

poniżej na okładce widnieje rycina przedstawiająca doświadczenie elektryczne wykonane w

połowie XVIII wieku przez francuskiego fizyka, Jeana Antoine'a Nolleta.

Jest jeszcze ilustracja czwarta. Na pierwszy rzut oka wydaje się dotyczyć

średniowiecznej astronomii. Jest na niej i Słońce, i Księżyc, widać charakterystyczny habit

średniowiecznego mnicha. Dostrzegamy nawet symboliczny szkic czegoś, co mogłoby

wyglądać jak mechanizm poruszający niebiańską maszynerię. Zachodzi tu jednak

fundamentalna różnica w porównaniu z poprzednimi trzema ilustracjami. Tamte

dokumentowały

2 A.K. Wróblewski, Historiafizyki. Od czasów najdawniejszych do współczesności, Warszawa 2007.

badania naukowe widziane oczami autentycznych bohaterów zmagań o postęp wiedzy i

powstały w czasie, gdy tych badań dokonywano. Ta ostatnia zaś powstała czterysta lat po

zakończeniu średniowieczu.To intrygujące, jako że średniowiecznych szkiców i rycin

dotyczących stanu ówczesnej wiedzy astronomicznej nie brakuje. A jednak nie sięgnięto po

żaden z nich, lecz po drzeworyt wykonany pod koniec XIX wieku, a więc w historycznej

perspektywie — całkiem niedawno. Dlaczego? Być może przez przypadek natknęliśmy się

na świadectwo pewnego przedziwnego podejścia do średniowiecza w naszych czasach,

podejścia nacechowanego stereotypami i nieudokumentowanymi opiniami. Co właściwie

ilustruje ta rycina?

Oto ona w swojej oryginalnej postaci 3 : widzimy okrąg płaskiej Ziemi pokrytej pagórkami,

lasami i wioskami, w oddali - wieże kilku kościołów. Wszystko to przykryte zaś, niczym misą,

półkulą nieba, na której widnieją malutkie mrugające gwiazdki, do tego większy nieco sierp

Księżyca i słoneczna tarcza z wyraźnie wyrysowaną twarzą. Na pierwszym planie

umieszczono postać mnicha: w swojej wędrówce dotarł właśnie do krańców świata, do tego

miejsca w przytulnym średniowiecznym kosmosie, gdzie dach nieba styka się z podłogą

ziemi. Ciekawski mnich wystawił głowę poza niebiańskie sklepienie i podziwia kosmiczną

maszynerię wprawiającą firmament w ruch.

3 C. Flammarion, Uatmosphere: météorologie populaire, Paris 1888, s. 163.

Rys. 1. Rycina powstała na potrzeby Meteorologii popularnej C. Flam- mariona (wyd. 1888),

błędnie przyjmowana za niemiecki drzeworyt z początków XVI wieku 4

Sam pamiętam ten wizerunek ze szkolnego podręcznika. Wspominam

też wrażenie, jakie wywierał wtedy na nas, uczniach: oto jak

średniowieczni uczeni wyobrażali sobie

wszechświat. W Historii fizyki w dalszym ciągu zapewnia się czytelnika, tym razem już

studenta: „Ilustracja ta bardzo dobrze

4 Ilustracja za: http://upload.wikimedia.Org/wikipedia/commons/8/87/ Flammarion.jpg (2008).

oddaje średniowieczne wyobrażenia" 5 . A w pewnym amerykańskim czasopiśmie z 2005 roku

znalazłem przypadkowo rzuconą uwagę: „W ciemnym średniowieczu powszechnie wierzono,

że Ziemia jest płaska. Był nawet znany powszechnie drzeworyt przedstawiający człowieka,

który wystawia głowę poza granicę płaskiej Ziemi, aby zobaczyć, jak jest ona

skonstruowana" 6 .

W latach szkolnych nikt z nas nie wiedział oczywiście, że ilustracja ta nie pochodzi ze

średniowiecza, ani nawet w ogóle z odległych stuleci. Nikt z nas nie podejrzewał, że

powstała dopiero na potrzeby wydanej w 1888 roku Meteorologii popularnej Camille'a

Flammariona i że fałszywie przyjmowano ją przez tyle lat za niemiecki drzeworyt z

początków XVI wieku. Przecież podpisano ten obraz słowami: „Legenda mówi: pewien

średniowieczny misjonarz opowiada, że znalazł miejsce, gdzie spotyka się niebo z Ziemią" 7 .

Nasuwa się niepokojące pytanie: Dlaczego nie sięgnięto po autentyczne ryciny

zamieszczane w średniowiecznych podręcznikach akademickich? Przecież źródłowych

wydań nie brakuje. Szkoda więc, że mało kto wie, iż uczeni średniowiecza przedstawiali

graficznie mechanizm zaćmień Słońca i Księżyca w sposób nieodbiegający od znanego nam

dzisiaj oraz

5 A.K. Wróblewski, Historiafizyki..., s. 72.

6 E. Buchanan, The Tomato Effect, „The Sport Supplement" 1.13 (2005) nr 4 (czasopismo wydawane przez

United States Sports Academy).

7 „La légende dit: Un missionnaire du moyen âge raconte qu'il avait trouvé le point où le ciel et la Terre se

touchent", C. Flammarion, L 'atmosphère..., s. 163.

że szkicowali wyjaśnienia problemu chodzenia człowieka po kulistej Ziemi 8 . Oczywiście

odwołanie się do okładki Historii fizyki to tylko przykład szerszego zjawiska. Nawet

najbardziej znane osobistości ze świata nauki przyjmują przedziwne postawy, kiedy pada

hasło „nauka średniowieczna". Najsłynniejszy astrofizyk naszych czasów, Stephen Hawking,

pisze o czasach, kiedy „uważano za oczywiste, że Ziemia jest płaska". Co to za czasy,

wyjaśnia się natychmiast: dopiero „od czasów Kopernika i Galileusza musimy się pogodzić z

koncepcją, że Ziemia jest

8 Takie podejście do historii jest tym bardziej dziwne, kiedy uświadomimy sobie, że nie brakuje w

literaturze znakomitych zbiorów stosownych materiałów na ten temat. Warto wskazać choćby książkę

Barbary Obrist, La cosmologie médiévale: textes et immages, t. I: Les fondements antiąues, Fi- renze 2004.

Książka ta zawiera 118 reprodukcji dokumentujących poziom nauki starożytnej i średniowiecznej, w tym

ilustracje z wczesnego średniowiecza chrześcijańskiego. Na przykład rysunek 33 to szkic zaćmienia Słońca

z IX w., przedstawiający pozycje w przestrzeni trzech ciał: Terra, Sol, Luna. Zaznaczono tam umbra terrae,

czyli cień rzucany przez Ziemię w przestrzeń kosmiczną. Rysunek 36 to szkic zaćmienia Księżyca, również

z IX w., przedstawiający pozycje w przestrzeni kosmicznej tych samych trzech ciał. Zaznaczono tam bieg

promieni słonecznych zasłanianych przez kulę ziemską rzucającą cień na Księżyc. Rysunki 65-67 (z tego

samego okresu) przedstawiają kierunek padania kropli deszczu na powierzchnię okrągłej Ziemi. Przedsta

wiają poglądowo działanie siły grawitacji skierowanej zawsze do środka Ziemi (pokrywającego się

według ówczesnych poglądów ze środkiem kosmosu): gdyby krople deszczu nie spadały zawsze

prostopadle do powierzchni Ziemi na całym obszarze kuli ziemskiej, to na niektórych obszarach deszcz

mijałby Ziemię, padając równolegle do jej powierzchni. Tego typu szkice z czasów Karola Wielkiego są

świadectwem umiejętności odzwierciedlenia na płaskiej powierzchni trójwymiarowej kuli ziemskiej („la

représentation tridimensionnelle d'un globe terrestre", „un globe terrestre perçu dans une perspective {

vol d'oiseau", s. 110).

kulista" 9 , pisze Hawking wbrew historycznej prawdzie. To tylko jeden przykład spośród

wielu.

Dlatego przystępując do opisu spotkania starożytnego i średniowiecznego

chrześcijaństwa z naukami przyrodniczymi i matematycznymi, nie wystarczy poprzestać

na zwykłej relacji o stanie rzeczy w minionych wiekach. Cały czas trzeba też będzie mieć

na uwadze potrzebę pozbycia się fałszywych stereotypów na ten temat, tak silnie

zakorzenionych w powszechnej świadomości, w tym również akademickiej.

Czas więc na wyraźne postawienie problemu niniejszej refleksji: chcemy odszukać

przykłady z odległych wieków chrześcijaństwa, świadczące o istnieniu wizji harmonijnej

współpracy między rozumem przyjmującym Objawienie Boże w Jezusie Chrystusie i

rozumem badającym świat natury metodami nauk ścisłych. Współpraca ta miała

zaowocować duchowością wykazującą ciekawość wobec materialnego stworzenia oraz

podziw dla rozumu Stwórcy. Wydaje się, że takie przekonanie towarzyszyło znakomitej

większości wykształconych chrześcijan i że znalazło swoje odbicie w znacznej liczbie

dzieł wielkich doktorów i ojców Kościoła na przestrzeni wieków.

Przykładów tych będziemy szukać w starożytności (nieco bardziej systematycznie) i w

średniowieczu (tu już bardziej wybiórczo, z racji niezmiernie obfitego materiału).

Znacznie

9 S. Hawking, Czarne dziury i wszechświaty niemowlęce, Warszawa 1995, s. 117.

więcej czasu niż pozostałym autorom poświęcimy św. Augustynowi, i to z podwójnego

tytułu. Przede wszystkim zostawił on sporo zapisków o wpływie argumentacji

przyrodniczej (głównie astronomicznej) na swoje osobiste wybory wiary. Poza tym jego

autorytet dominował w Kościele zachodnim przez długie wieki, do czasów św. Tomasza

wyznaczając główne ramy teologii.

Będzie to więc poszukiwanie śladów postawy, którą można by zasygnalizować w

formule philosophia naturalis ancilla theologiae („nauki ścisłe w służbie teologii") 10 .

Angielski chemik i teolog zarazem, Alister McGrath, pisze:

„Podczas gdy średniowieczni pisarze wychwalali zalety filozofii jako ancilla

theologiae [„służki teologii"], doszedłem do odmiennego, choć oczywiście

pokrewnego wniosku: że najlepiej spełni tę rolę filozofia naturalna" 11 .

B. SZLAKIEM ENCYKLIKI FIDES ET RATIO

Zachętę oraz inspirację do takiego podejścia można znaleźć w encyklice Jana Pawła II

Fides et ratio o relacjach między wiarą i rozumem. Przytoczymy tu nieco dłuższy jej

fragment, odnoszący się do Księgi Mądrości ze Starego Testamentu, gdyż wyznaczy on

główny kierunek całej naszej dalszej pracy.

Siemieniewski Andrzej - Ścieżką nauki do Boga.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: