Zagadnienie 10: Programy terapeutyczne stosowane w resocjalizacji
1. RODZAJE PROGRAMÓW
a. Terapia skrajnie agresywnych wychowanków zakładu poprawczego:
· Program 1 – poprzez psychodramę i relaksację, połaczoną ze wzmacnianiem pozytywnym
· Program 2 – poprzez rozwijanie skłonności prospołecznych (wzbudzanie zainteresowania innymi ludźmi, wyzwalanie działania na rzecz innych oraz odgrywanie prospołecznych zachowań w czasie psychodramy)
b. Terapia nieletnich z zakładu wychowawczego:
- Program 3 – którzy są skrajnie agresywni, a zarazem wykazują deficyt empatii; poprzez rozwijanie zdolności empatycznych metoda treningu opartego na psychogimnastyce i cwiczeniach w wyrażaniu i rozpoznawaniu emocji
- Program 4 – będacych ofiarami agresji ze strony współwychowanków; poprzez systematyczn desyntetyzacj lęku przez atakami, trening pewności siebie, modelowanie i psychodramę behawioralną
2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA TERAPII:
· Programy były używane w ramach badań nad ich skutecznością
· Intensywna terapia krótkotrwała, ze względu na czasochłonność i względy ekonomiczne, trwająca miesiąc.
· Udział: przeszkoleni na półtorarocznym kursie studenci ostatniego roku pedagogiki specjalnej; celem udowodnienie, że nie trzeba zatrudniać całej rzeczy profesjonalistów, aby sprostać programom.
· Grupy terapeutyczne liczyły po 5 osób, ponieważ wielu szanowanych autorów podaje tą liczbę jako graniczna dla skuteczności terapii np. wystapienie frakcyjności
· Wczesniejsza selekcja wychowanków poprzez róznorodne narzędzia badawcze (ich uczenie si na egzamin raczej nei ma sensu, stosy nazw kwestionariuszy różnego autorstwa). Takie same dla programów 1 i 2, ale różne od programów 3 i 4.
PROGRAM 1
· Celem zmniejszenie agresywności poprzez przywrócenie równowagi emocjonalnej, wyciszenie i zharmonizowanie wewnętrzne.
· Odpowiedź na nieskuteczność represji wobec agresywnych wychowanków(wywołuje kontragresję) oraz zawodów sportowych
· Pobudzenie do zachowania agresywnego ma charakter niespecyficzny(sprawa reinterpretacji sytuacji jako zagrozenia lub ataku), tak więc łatwo można doprowadzić jednostkę do emocji gniewnej, a w konsekwencji do czynności, szczególnie gdy jest ona postrzegana jako sposób rozwiązywania konflików. Nieletni są z natury pobudliwi i niezrównoważeni.
· 10 sesji po 45-60 min w 4 tygodnie, przebiegające wg stałego schematu:
Ø Trening relaksacyjny Jacobsona, prowadzony zgodnie z metodyką S.Sieka 10-15 min
Ø Gra psychodramatyczna bez rozgrzewki
Ø Nagradzanie aktorów scenki
· Każda sesja psychodramatyczna dotyczy innego problemu np. nowy w zakładzie, atakowanie słabszego, nieposłuszeństwo, wstrzymanie przepustki, walka w czasie meczu; rozwiązywanego na parę sposobów. Starano się, aby w zainsenizowanych scenkach, brali udział chłopcy, którym te sytuacje przydarzyły się naprawdę
· Poczatkowo nagradzano słownie, a potem też materialnie. Nagroda wazna i dla „aktora” i dla „widzów”, ponieważ umozliwia zajście schmatu modelowania – skuteczność wpływu zachowania modelu zdecydowanie wzrasta, gdy model jest nagradzany
PROGRAM 2
· cel: czy i na ile można mniejszyć częstotliwoc ataków agresji poprzez kształtowanie zdolności prospołecznych
· na program składały się:
Ø ćwiczenia typu relaksacyjnego
Ø zajęcia wzbudzające aktywność poznawczą, oparte na opowiadaniach wywołujących zainteresowanie innymi ludźmi (1. tydzień terapii): ułożono historię miłości i perypetii życiowych młodego narkomana i jego dziewczyny, a całe opowiadanie podzielono na 10 części, umieszczonych na ponumerowanych kartkach. Kolejne fragmenty opowiadania zawierały informacje o próbach pomocy chłopcu przez najbliższe otoczenie. Inne historie przedstawiały losy chłopca, który znalazł się w pogotowaniu opiekuńczym oraz chłopca nowo przybyłego do zakładu poprawczego, który był obiektem napasci słownych i fizycznych ze strony kolegów. Prowadzący zadawał pytania np. „Jak można by mu pomóc?” „Co byś zrobił, gdybys był jego dobrym kolegą?”
Ø zajęcia wyzwalajce aktywność praktyczną na rzecz innych (2.tydzień terapii): prowadzący opowiedział o swoich prawdziwych pobytach w Domu Dziecka, przedstawiając sylwetki i losy zyciowe kilkorga dzieci, których zdjęcia nieletnim pokazano. Zarówno zdjęcia jak i treść opowiadań, były nieodparcie smutne i wzbudzające współczucie. Chłopcy wymyślili, aby nagrac kilka piosenek na tasmę magnetofonową i podarować dzieciom. Dzieci później zrewanzowały się, nagrywając podziekowania. Sfotografowano je usmiechniete i te zdjęcia pokazano wychowankom z zakadu. Podobny schemat także z Pogotowiem Opiekunczym. Poza tym zaaranżowana sytuacja z podarowaniem plakatów wychowankom przez prowadzących zajęcia i wspomienie o dzieciach z Domu Dziecka pod pozorem pozdrowień od nich(wszyscy zrzekli się plakatów na rzecz dzieci)
Ø gra psychodramatyczna (odgrywaie scenek niesienia pomocy),zblizona do treningu interpersonalnego: lista scenek ustalona wspólnie. Praca nad przezwyciężeniem poczucia wstydu i niechęci do ujawnienia emocji prospołecznych i gotowosci do działania. Dostarczenie informacji nt. właściwosci reagowania w sytuacjach wymagających niesienia pomocy. Nagradzanie słownie przez trenera i aplauzem „widzów”. Wielokrotne powtarzanie scenki przez wszystkich uczestników, dla utrwalenia wzorca reagowania.
PODSUMOWANIE P1 i P2
- Efekty obu programów bardzo znaczące(spadek przynajmniej o połowę), ale nieco wyraźniejsze w P1
- P1 daje zauważalny spadek agresji znacznie szybciej niż P2
- Wpływ obu pogramów nie kończy si w chwili zakończenia treningu, lecz trwa co najmniej przez kolejny miesiąc, dają w rezultacie dalszy spadek agresywnych zachowań.
- Podobne rezultaty ilościowe, ale więcej walorów pedagogicznych w P2, ponieważ kształtuej bardziej pożądnae hamulce przeciwko agresji: współczucie innym ludziom i gotowośc pomagania im, poza tym umozliwienia przezywania głebokiej satysfakcji związanej z podjęciem aktów prospołecznych.
PROGRAM 3
· Cel: pogłebienie zdolności empatyzowania, czyli współodczuwania(empatia emocjonalna), a zarazem zdolności trafnego rozpoznawania stanów emocjonalnych innych ludzi u nieletnich wykazujących braki w tym zakresie i jednoczesnie powiązanej z tym defektem agresywności
· Przebieg:
Ø Terapia relaksacyjna
Ø Trening empatii
a) Psychogimnastyka
- rozwinięcie biegłości i dokładności komunikacji niewerbalnej
- ekspresja pantomimiczna: ruchy tematyczne (np.chód pod wiatr, złość), wyrażanie wew.uczuć(nasladowanie,przywitanie z przyjacielem, manifestacja niewerbalna uczuć), pantomimiczne scenki i akcje (np.pomoc bezsilnemu,prośba o ratunek, ugłaskanie obrażonego,wyrażenie aprobaty), ustawianie pozy i mimiki drugiej osoby tak, by wyrażała ona dokładnie zadane uczucia
b) Ćwiczenia w rozpoznawaniu i wyrażaniu emocji
- zestaw zdjęć twarzy: co czuje ta osoba?
- schematyczne rysunki postaci ludzkich: identyfikacja stanu emocjonalnego osoby oraz przybranie takiej samej pozy i wyraźne zademonstrowanie identycznego gestu
- filcowy model twarzy z oddzielnymi, ruchomymi elementami: wymodelowanie twarzy wg zadanych uczuć
· Efekty:
- Zwiększenie trafności postrzegania emocji innych ludzi, umiejetności wglądu w emocje innych
- Istotne zmniejszenie częstości 3 z 10 typowych zachowań agresywnych, utzrymującym si jeszcze miesiąc po zakończeniu terapii i zabezpieczający wpływ przed nasileniem się innych form w tym czasie, co miało miejsce w grupie kontrolnej
- Zmniejszenie impulsywności przy równoczesnym usprawnieniu kontroli emocjonalnej
- Znacznie gorsze rezultaty zmniejszenia częstoci zachown agresywnych niż w P1
- Z punktu widzenia resocjalizacji, ważniejsze jest perspektywiczne rozwijanie umiejetności empatycznych niż doraźna likwidacja samych zachowań.
PROGRAM 4
· Cel: pomoc nieletnim doświadczajacym najwięcej atakow ze strony rówieśników poprzez wyuczenie skutecznych sposobów unikania ataków, uświadomienie sobie prowokacyjności własnego sposobu bycia i dokonania zmian w tym zakresie oraz pozbyciu się typowych dla ofiar agresji lęków i niepewności siebie
· Skład programu:
Ø trening relaksacyjny połączony z muzykoterapią bierną: ćwiczenia polegające na napinaniu i rozluźnianiu poszczególnych grup mięśni z jednoczesnym sledzeniem towarzyszących im wrażeń odprężenia, rozluźnienia i ciepła. Rozluxnienie pozwala odpocząć mieśniom od stanu niepokoju i poczucia zagrożenia, a systematycznie zmieniają tzw. Koloryt emocjonalny.
Ø psychodramatyczne inscenizacje sytuacji, w których uczestnicy terapii byli atakowani przez innych: oparte na autentycznych wydarzeniach, które niedawno spotkały uczestników spotkań. Przykre dla nich sytuacje, które miały miejsce zarówno ze strony kolegów, jak i wychowawców. Problem stanowił brak asertywności i gniewne zachowanie prowokujące wychowawców do karania wychowanków.
Ø modelowanie zachowań „bezpiecznych”, tj. nie prowokujących do ataku: nauka zachowywania się w sposób świadczący o pewności siebie w sytuacjach stresujących dla wychowanków
Ø systematyczne desyntetyzacja, czyli odczulanie, obejmujące typowe sytuacje wzbudzające lęk, zwłaszcza lęk przed atakiem: na podstawie wcześniej indywidualnie ustalonej listy lęków od najsłabszych do najsilniejszych.
Ø trening pewności siebie
- spadek liczby doznawanych ataków średnio o 36%(ale np. u jednoe wychowanka to było 60%)
- sytuacja ofiar po terapii stała się mniej upokarzająca i dotkliwa psychicznie, ale nadal były ofiarami
- nowo nabytych umiejetności nie wykorzystano do aktywności agresywnej, ale nie wiadomo, czy gdyby terapia była prowadzona przez dłuższy okres czasu, to nie pojawiłyby się takowe reakcje.
diagnoza2010