M. Montessori sformułowała swą koncepcję pedagogiczną rozpatrując rozwój jako rezultat wpływów wychowania i własnej aktywności dziecka.
Nie jest to szczególnie doniosłe stwierdzenie, jeżeli jesteśmy w stanie rzetelnie przyznać, że w naszej codziennej pracy z dziećmi, respektujemy ich prawo do własnej aktywności, a nie tylko do aktywności w naśladowaniu nauczyciela. Do trzeciego roku życia uczenie się, a więc przyswajanie elementów cywilizacji i kultury odbywa się bez udziału świadomości, która na tym etapie rozwoju nie jest jeszcze wykształcona. Przy pomocy zmysłów, dziecko przyjmuje informacje z otaczającego go świata.
Mechanizm absorpcji impulsów zewnętrznych dochodzących z otoczenia do umysłu dziecka, Montessori porównała do procesów rejestracji obrazu na kliszy fotograficznej; zapis następuje szybko i dokładnie. W efekcie tego, uczenie się jest procesem łatwym, szybkim, następującym niejako mechanicznie i przypadkowo, bez wysiłku ze strony dziecka.Mechanizm umożliwiający funkcjonowanie tej formy recepcji bodźców - zdolność nieświadomej aktywizacji możliwości asocjacji impulsów i podniet płynących ze środowiska, Montessori nazywa Absorbującym umysłem.Absorbujący umysł - stan gotowości umysłowej do trwałej i całościowej rejestracji w podświadomości napływających z otoczenia bodźców, budujący w dziecku indywidualne predyspozycje. Uwaga - mówimy o trwałej i całościowej rejestracji w podświadomości wszystkich docierających wrażeń. Dziecko przyjmuje wszystko; nie osądza, nie odrzuca, nie ma żadnych norm w skali wartości, nie ma zdolności do rozstrzygania co dobre co złe, właściwe czy błędne...Fazy chłonności. (Dla żądnych definicji:) Fazami chłonności nazywamy przejściowe stany gotowości receptywnej ukierunkowane na odbiór określonego rodzaju bodźców, charakteryzujące się łatwością przyswajania i opanowania konkretnych umiejętności. Faz tych nie można wywołać zewnętrznymi działaniami. Mijają one bezpowrotnie.inaczej : Etapy rozwojowe maksymalnej chłonności w uczeniu się i nabywaniu konkretnych kompetencji.inaczej: Wystarczy obserwować dziecko, aby stwierdzić, że interesuje się różnymi rzeczami, zjawiskami. Bez naszego zbawiennego wpływu. Czasem - o zgrozo - mimo naszych usilnych starań, interesuje się czymś zupełnie innym. Tak jest. Rozwijające się dziecko, może zainteresować się błotem na chodniku , kamieniami, zwierzętami, tym co robi się w kuchni, w sklepie, a także wiązaniem sznurowadeł, literkami, wodą, formami grzecznościowymi, liczeniem, waleniem w bębenek, itd., itp., itd. W takiej fazie chłonności, a więc w czasie, gdy może eksperymentować w obszarze określonym przez własny wybór, zdobywa umiejętności i wiedzę szybciej, samodzielnie i bez wysiłku. Faz tych nie można wywołać zewnętrznymi działaniami, pojawiają się i znikają, niezależnie od tego czy tego chcemy czy też nie. Znikają one bezpowrotnie - kiedy minie ten czas otwartości, zamierzone wyniki osiąga się już tylko dzięki świadomej pracy, z trudem, nakładem sił woli. Przynoszą one optymalną skuteczność tylko wówczas, gdy napotykają odpowiednią sytuację pedagogiczną.Trzecim podstawowym pojęciem Polaryzacja uwagi, przez co należy rozumieć proces psychiczny, będący konsekwencją głębokiej i długotrwałej koncentracji uwagi, w wyniku którego dziecko optymalizuje swój rozwój.Jak mówiła M. Montessori - to czas w którym pogłębieniu i polepszeniu ulegają relacje ze światem rzeczy i ludzi. Budzi się jaźń. Dziecko staje się bardziej niezależne. Polaryzacja jest "fenomenem świadomości", który skutkuje poprzez związanie kompetencji rozwojowych z przedmiotem, z ruchem lub z procesem psychicznym.
I tak na przykład posługując się brązowymi schodami dziecko odkrywa, że potrafi rozróżniać wielkości - w tym wypadku grubości. Odkrywa to przy pomocy własnego umysłu. Uświadamia sobie nową funkcję umysłową: potrafię rozróżnić!Od tej chwili będzie już zawsze świadomie stosowało tę zdolność przy rozróżnianiu i porządkowaniu nie tylko przedmiotów ze swego otoczenia, ale również własnych uczuć i wyobrażeń.Dzieło pedagogiczne dr Marii Montessori poświęcone jest stwarzaniu warunków do wystąpienia Polaryzacji uwagi, towarzyszącej dziecku w jego wzrastaniu.Cała organizacja pracy przedszkoli i szkół montessoriańskich sprowadza się do zaproponowania dzieciom przygotowanego otoczenia, czyli środowiska pedagogicznego, które zagwarantuje szacunek dla wyboru zainteresowań i stworzy warunki do ich rozwijania.
Zasady pedagogiczne.
1. Zasada swobodnego wyboru materiału.
W sali przedszkolnej wszystkie materiały są zawsze dostępne, ułożone tematycznie na półkach, w zasięgu ręki dziecka. Dziecko samodzielnie podejmuje decyzję, z którym materiałem będzie pracować. ( Rozdział dotyczący pracy i zabawy - poniżej) Nasza zgoda na samodzielny wybór materiału nie zawsze musi dotyczyć pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. ( Rozdział o zastosowaniu Metody Montessori w edukacji niepełnosprawnych - poniżej). Łatwo jest odróżnić dwa rodzaje wyborów podejmowanych przez dzieci. Pierwszy - to wybór spontaniczny, kiedy sięga ono po konkretny przedmiot pod wpływem chwilowego zaciekawienia wywołanego m.in. jego zewnętrzną atrakcyjnością. Jest to zainteresowanie nietrwałe, charakterystyczne dla dzieci rozpoczynających edukację montessoriańską. Drugi rodzaj wyboru, to wybór świadomy - dokonywany dopiero wtedy, gdy dziecko wie już, jakie jest przeznaczenie danego przedmiotu; co z nim można zrobić, czemu on służy. Informacje o sposobach wykorzystania możliwości edukacyjnych określonego zestawu pomocy rozwojowych - jak często nazywany jest Materiał Montessori - zdobywa dziecko podczas indywidualnej Lekcji Podstawowej. ( Patrz: Rozdz. Rola nauczyciela)
2. Zasada swobodnego wyboru miejsca pracy.
Wszystkie dzieci są nasze. W praktyce, oznacza to, że dziecko nie musi pracować w swojej grupie. Może przejść do grupy drugiej, trzeciej lub do grupy szkolnej. Pracować może na stole, na podłodze, na korytarzu, na parapecie, na tarasie czy w ogrodzie. Tam, gdzie zdecyduje i gdzie pozwalają na to granice naszego rozsądku i możliwości organizacyjnych. Oczywistym jest, że dziecko jest zawsze obserwowane przez nauczycieli. W tym miejscu dodajmy, że dziecko nie ma obowiązku uczestniczenia w zajęciach grupowych. Jeśli jest czymś ważnym zajęte. ( Patrz: Rozdz. Rola nauczyciela)
3. Zasada swobodnego wyboru czasu pracy.
Jeśli pamiętamy o omawianych wyżej fazach chłonności, łatwo pogodzimy się z faktem, że niemożliwe jest określenie, kiedy dziecko ma się zajmować wymyślonymi przez nas tematami, jeśli - na dodatek - chcemy, by robiło to z zainteresowaniem. Przypominam, że faz chłonności nie możemy wywołać zewnętrznymi działaniami. Owszem - można narzucić dziecku swoją wolę. Można mu kazać robić coś o godz.750lub 1145 , jesienią - bo są “dary jesieni” lub zimą - bo uważamy, że jest to czas właściwy do nauki spółgłosek. Można mu określić czas na naukę np. 15 lub 45 minut a potem kazać iść na rytmikę lub uczyć się wierszyka.
Natomiast w placówkach pracujących wg założeń Pedagogiki Montessori, to dziecko informuje nas, że właśnie teraz zdecydowało, że będzie zajmować się np. nauką literek lub wiązaniem sznurowadeł lub będzie uczyć się nazw kolorów. Będzie to robiło tak długo, jak zechce: dwie minuty, dwie godziny lub dwa tygodnie, codziennie rano lub raz w tygodniu, po podwieczorku lub w każdym innym czasie. ( Patrz: Rozdz. Rola nauczyciela)
4. Zasada swobodnego wyboru formy pracy.
Lekcję podstawową przeprowadzamy z każdym dzieckiem indywidualnie. Następnie zaczyna ono pracować samodzielnie. Wie, że ma prawo do pracy w ciszy ( patrz: Lekcja ciszy), że nikt nie będzie mu przeszkadzał. Wie także, że nikt nie będzie mu pomagał, jeśli pomoc jest niepotrzebna. Samodzielnie wybrało sobie temat pracy, pracuje wtedy, kiedy zechciało, będzie pracowało to tak długo jak długo praca ta będzie dla niego atrakcyjna i będzie sprawiała mu przyjemność.
Jeśli w grupie mamy 30 dzieci każde może robić coś innego. Jeśli dwoje lub troje dzieci postanawia zrobić coś wspólnie, to robią to wspólnie.
5. Zasada porządku.
Każdy przedmiot w przedszkolu ma swoje miejsce - skąd został wzięty, tam zostaje odniesiony. Podobnie - każda osoba także ma swoje miejsce i wie, co do niej należy. To proste - dzieci kochają porządek.Porządek w otoczeniu - porządek w sercu.
6. Zasada ograniczenia.
Do przedszkola trafiają także dzieci kierowanie przez różne poradnie, ze wskazaniem na walory Pedagogiki Montessori, ponieważ jest ona jakoby metodą bezstresową, gdzie dzieci mogą robić to co chcą a między dzieckiem a nauczycielem panują stosunki partnerskie. Jest to wielkie nieporozumienie. Pedagogika Montessori nie jest ani metodą ani bezstresową. Dzieci nie mogą robić tego co chcą i nie są partnerami nauczyciela.
Ograniczeniu, regułom i zasadom postępowania, podlegają wszystkie elementy życia przedszkolnego. Aż strach wymieniać - po prostu brakuje miejsca na wyliczanie wszystkich reguł. Dla przykładu: każdy rodzaj materiału jest tylko w jednym egzemplarzu i trzeba go stosować zgodnie z jego przeznaczeniem, można pracować tylko w miejscu przez siebie wybranym, nie można innym pomagać - jeśli ktoś tego nie potrzebuje, nie można innym przeszkadzać, nie można sobie przeszkadzać.
Wiem, że pisząc te zdania jestem na wysokim poziomie uogólnień, ale trudno sobie wyobrazić wyliczanie konkretnych przykładów, choćby takich jak: nie można przeszkadzać nauczycielowi, jeśli jest on zajęty lub że trzeba zjeść zupę, jeśli dziecko samo sobie tę zupę nalało. Nie ma miejsca na spontaniczne odruchy, przypadkowe rozwiązania, nieprzewidywalne zachowania.
Metoda Montessori jest metodą bezrepresyjną, dzieci robią to, co je interesuje i co nie przeszkadza innym.
7. Zasada izolowania trudności.
Powszechnie znana. Jeśli dziecko pracuje z różową wieżą po to, aby poznać lub uporządkować znane już sobie pojęcia związane z wielkością (choćby takie jak: duży-mały, mniejszy niż-większy niż, duży-większy-największy, mały-mniejszy-najmniejszy) ma do dyspozycji : a) nauczyciela, który wie jak i kiedy w tym pomóc,
b) różową wieżę ( która jest różowa).
Nie zajmuje się kolorami, bo do tego służy inny materiał - kolorowe tabliczki. Nie zajmuje się długościami, grubościami, temperaturami, wagami, dźwiękami i in. bo do tego służą inne materiały; czerwone belki, brązowe schody, butelki termiczne, tabliczki baryczne, puszki szmerowe i in.
8. Zasada transferu.
Pedagogika Montessori oferuje także najpełniejszy, spośród wszystkich metod nauczania przedszkolnego i wczesnoszkolnego, zestaw pomocy dydaktycznych - Materiał Montessori. Każdy z tych materiałów to “ogniwo”, logicznie powiązane w długi “łańcuch” . Każde “ogniwo” zawiera w sobie cechy materiału poprzednio wprowadzonego plus jedna cecha więcej. Informacje, kompetencje, umiejętności opanowane podczas pracy z materiałem dziecko przenosi na otoczenie. Przenoszenie cech w obrębie materiału i przenoszenie umiejętności na otaczające dziecko środowisko, to właśnie zasada transferu.
9. Zasada własnego działania i powtarzania.
Typowe dla nabywania nowych umiejętności jest intensywne zwrócenie się dziecka ku określonej dziedzinie ludzkich działań, a wraz z tym fenomen powtarzania. Przykładem niech będzie gaworzenie jako sposób ćwiczenia mowy czy powtarzanie rozmaitych ruchów
rozwijających koordynację oka z ręką i ręki prawej z lewą. Fenomen powtarzania obserwujemy też w zabawach dziecka. W placówkach montessoriańskich dzieci nie muszą “realizować programu opartego na (...) założeniach” . Założeniem jest, że dziecko rozwija się zgodnie z programem wyznaczonym własnymi zainteresowaniami, potrzebami, możliwościami intelektualnymi, fizycznymi, itp. Jeżeli ma potrzebę powtarzania czynności wchodzenia i schodzenia ze schodów - akceptujemy to. Jeśli wchodzi na drabinę, żeby z niej zeskoczyć na materac i powtarza tę czynność wiele razy - czy mamy go zachęcać, by ten czas poświęcił lepiej - dla swojego dobra, oczywiście - np. na malowanie farbami “darów jesieni” , bo za oknem akurat jest jesień? Nie - pozwalamy dziecku na własne działanie i powtarzanie, nie zależnie od tego, czy nam się to podoba, czy nie.
10. Zasada samokontroli.
To jedna z zasad, z którą najtrudniej pogodzić się nauczycielowi. Pozbawia go bowiem narzędzi, których możliwość użycia jest dla niektórych z nas, jednym z nielicznych powodów uzasadniających naszą obecność w placówce w ogóle. Pozbawia nas możliwości korygowania, poprawiania, wyrażania opinii, chwalenia dzieci, wyrażania dezaprobaty, możliwości zastosowania łagodnego uśmiechu zachęty, srogiego grymasu niezadowolenia. Jednym słowem; zasada ta, pozbawia nauczyciela władzy nad dzieckiem.
Mało tego: staje się on niepotrzebny. Dlaczego? Dlatego, że materiał montessoriański jest tak skonstruowany, że pozwala dzieciom, samodzielnie stwierdzić, czy daną pracę wykonały dobrze czy źle. W którym miejscu nastąpiła pomyłka i jak ten błąd naprawić.
Nastąpił zwrot w myśleniu o dzieciństwie. Dawniej było jasne, że dzieci należy chronić. Także przed pewnymi fragmentami rzeczywistości. Drastyczne i dramatyczne aspekty życia były dzieciom oszczędzane. Teraz czas ochrony zastaje zastąpiony przez czas przygotowania - przygotowania dzieci na najgorsze: na życie w świecie nieprzyjemnym i niebezpiecznym.
Pedagogika Marii Montessori daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju: fizycznego i duchowego oraz kulturowego i społecznego; wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność.
Pedagogika Montessori pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania.
· rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły,
· wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy,
· wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej,
· osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem,
· wypracowaniu postaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie,
· uniezależnieniu od nagrody,
· formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji,
· szacunku dla pracy innych,
· rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy,
· osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa,
· umiłowaniu do rzeczywistośc i otoczenia.
UCZENIE PRZEZ DZIAŁANIE. Dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z Nauczycielami Montessori.
SAMODZIELNOŚĆ. Dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy (indywidualną lub z partnerem) przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i się uczą realnej oceny swoich umiejętności.
KONCENTRACJA. Dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych zadań.
LEKCJE CISZY. Uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i grupowych.
PORZĄDEK. Zdobywają umiejętność przestrzegania zasad porządku w otoczeniu i swoim działaniu.
SPOŁECZNE REGUŁY. Dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Dzieci się uczą przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj.
OBSERWACJA. Jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem.
INDYWIDUALNY TOK ROZWOJU KAŻDEGO DZIECKA. Dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do których jest już gotowe.
MATERIAŁ ROZWOJOWY. Wykorzystywany jest oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych zwany Materiałem Montessori. Jego cechy to:
· prostota, precyzja i estetyka wykonania,
· uwzględnienie zasady stopniowania trudności,
· dostosowany do potrzeb rozwojowych dziecka,
· logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych,
· konstrukcja umożliwiająca samodzielną kontrolę błędów,
...
pedagogika.koszalin