Etyka od Filiusa
Kategoria użyteczności jest ściśle związana z przyjemnością. Przyjemności duchowe są bardziej efektywne niż cielesne. Ponadto kategorie ilości i jakości stosuje się do większości rzeczy, zatem obie te kategorie można odnieść również do przyjemności.
Kryterium wyboru przyjemności duchowych pochodzi od trybunału jakim jest głos większości spośród tych, którzy zaznali zarówno przyjemności cielesnych, jak i duchowych. Kryterium głosu większości ma charakter empiryczny i zapobiega elitarnej ekskluzji za względu na zdolności rozumowe.
Aby przekonać kogoś do przyjemności wyższych, należy umożliwić mu spróbowanie ich – jesteśmy równi w możliwości doznawania rzeczy, należy zatem, aby do zainteresowania dobrami duchowymi – zwłaszcza wykształceniem – dopuszczać wszystkich do ich spróbowania.
Aby osiągać dobra wyższego rzędu, konieczne jest więcej wysiłku. Umożliwia nam to cnota o charakterze instrumentalnym – cnota „do” służy zawsze jakiemuś celowi, a nie sobie samej.
Utylitaryzm ma charakter teleologiczny – zorientowany na cel naszego działania, a nie na jego motywację. Wobec zarzutu Novalisa, wobec szczęścia jako czegoś płaskiego, Mill stwierdza, że szczęście może być celem naszego życia – tylko szczęście trzeba właściwie zrozumieć.
Zasady wymagają aproksymacji do faktów. Mogą one wchodzić ze sobą w konflikty, jednak nie przemawia to za słabością etyki, tylko za skomplikowaniem życia.
Pięć ujęć sprawiedliwości (s. 75)
1. Sprawiedliwość – poszanowanie czyichś swobód przyznanych mu przez prawo pozytywne („ius” jako „institia”)
2. Sprawiedliwość prawa jako przyznawanie pewnym osobom właściwych im praw (prawość)
3. Sprawiedliwość jako nagradzanie za zasługi i karanie za przewinienia
4. Sprawiedliwość jako dotrzymywanie umów
5. Sprawiedliwość jako bezstronność – powinniśmy zarówno mieć równe prawa, jak i być równi wobec prawa; bezstronność nie może być absolutna; w pierwszej kolejności należy dbać o szczęście swoich najbliższych, dbając o ich szczęście, dbamy również o swoje szczęście i jeżeli oni będą postępować tak samo, krąg osób szczęśliwych będzie się sukcesywnie poszerzać.
Słabością koncepcji Milla jest wyjście od empirii, czyli wnioskowanie indukcyjne. Z drugiej strony ma ono charakter emancypacyjny: nie tylko człowiek jest zdolny do odczuwania, posiadanie zdolności odbierania bodźców empirycznych jest wspólne dla wszystkich istot żywych – nadaje im wszystkim podmiotowość.
W Fenomenologii ducha zawarty jest opis walki o uznanie, której zwieńczeniem jest uznanie prawa i uznanie w prawie opisane w Zarysie filozofii prawa. Idea wolności zostaje ujęta w idei prawa i prawo stanowi kryterium oceny moralnej społeczeństwa i państw. Prawo z jednej strony ma odzwierciedlać preferencje jednostek, z drugiej zaś ma wpływać na te jednostki.
Rodzinę konstytuuje jednia, jednia zaś jest oparta na miłości, która zatem pozwala uznawać je jako bezpośrednią substancjalność. W rodzinie mamy odnaleźć siebie jako moment tej jedni. (§158)
W momencie istnienia rodziny, wszelkie decyzje dotyczące jej członków są podejmowane tylko na jej gruncie, prawo pozytywne pojawia się dopiero w momencie rozpadu rodziny. (§159)
Małżeństwo ma dwa aspekty:
àseksualny (naturalny) – oparty na rozrodczości
àduchowy – oparty na miłości jako jedni duchowej (§161)
Krytyka miłości platonicznej opiera się na założeniu, iż całkowita deprecjacja fizyczności prowadzi do wyabstrahowania sfery seksualnej i nadania jej wartości samej dla siebie – oznacza to nadanie jej fałszywego statusu. W miłości pełnej aspekty fizyczny i duchowy muszą ze sobą współistnieć, inaczej jeden z nich nas zdominuje w wyniku usunięcia na zewnątrz (§163)
Subiektywną przesłanką dla zawarcia małżeństwa może być zaaranżowanie spotkania przez rodziców lub przypadkowa namiętność. Obiektywną przesłanką jest chęć ograniczenia samego siebie w celu wyzwolenia samego siebie przez samopoznanie (§162). Samoograniczanie wyzwala nas poprzez nauczanie nas dystansu wobec przyjemności w imię jedni z drugą osobą – konieczny jest moment uspołecznienia. Dlatego wstąpienie w związek małżeński jest etycznym obowiązkiem, uwrażliwia nas na potrzeby drugiej osoby.
Koniecznym warunkiem dla zaistnienia małżeństwa jest jego symboliczne, ceremonialne, formalne potwierdzenie, które umacnia etyczny charakter naszej decyzji, oznacza to konieczność zmiany społecznego uznania danych osób jako znajdujących się w nowej, określonej sytuacji (e.g. zapraszanie na bankiet – ma odmienny charakter dla osoby pojedynczej i dla osoby będącej członkiem rodziny) (§164)
Tylko mężczyzna może występować w sferze publicznej, żona realizuje się w życiu rodzinnym i jego organizacji, mężczyzna zarządza majątkiem (nie jest to równoznaczne z pełnym prawem decyzyjnym). Mężczyzna odpowiada za aspekt instrumentalny (egzystencjalny) rodziny, a kobieta za aspekt emocjonalno-etyczny. (§166)
Aby małżeństwo mogło mieć charakter etycznie socjalizacyjny, musi być monogamiczne – jedynie względem jednej osoby mogę dokonywać pewnych uzgodnień i wyrzeczeń. Z tego samego względu nie mogą to być osoby ze sobą spokrewnione, ponieważ osoby takie – już się znając i mając ukształtowaną między sobą relację – nie dokonują etycznej socjalizacji i nie wyzwalają się poprzez wyrzeczenia i samoograniczenia (§167 i 168)
W majątku rodzinnym, który jest wspólny, urzeczywistnia się troska o dobo wspólne (§170). Obowiązek dbania o warunki egzystencji jest obowiązkiem etycznym.
Mężczyzna ma obowiązek dbać o dobre warunki egzystencji rodziny oraz tak dysponować jej majątkiem, by uwzględniać potrzeby wszystkich jej członków. (§171)
Współcześnie Talcott Parsons ujmował to w koncepcji socjalizacji do ról społecznych ze względu na płeć. Wyróżnić można 3 nurty relacji płci ‘sex’ i ‘gender’. Parsons stwierdził, że jakkolwiek ‘sex’ nie determinuje ‘gender’, to jest to podział efektywny, który umożliwia reprodukcję i przetrwanie. Parsons mówił o funkcji instrumentalnej mężczyzny (zapewnienie przetrwania) i funkcji emocjonalnej kobiety (poza opieką nad dziećmi, kobiety także zajmują się domem, opieką nad rodzicami, a fundamentalnie wyraża się troska o członków rodziny; zatem oprócz funkcji emocjonalnej, kobieta w rodzinie pokazuje jakim wartościom hołduje rodzina – funkcja etyczna). Wg Parsonsa niezależnie od tego, czy kobiety są lub też nie odmiennie ukonstytuowane niż mężczyźni, dopuszczenie kobiet do życia politycznego sprowokowało kryzys w instytucji rodziny, w której brakuje edukacji wzorów normatywnych; rodziny są nuklearne (nie są wielopokoleniowe).
Dzieci stanowią faktyczność jedności rodziny, patrząc na dzieci widzimy w nich drugą osobę i naszą miłość do niej. (§173)
Istotą wychowania jest wyrabianie w dzieciach nawyku do samoograniczania swojej naturalnej swobody i życia etycznego rozumianego jako podporządkowanie pewnej ogólności (§175). Dzieci wychowujemy po to, żeby były samodzielne, były zdolne założyć własną rodzinę i by żyło im się dobrze. Jeżeli dzieci wychowywane w pewnych wartościach przez swoich rodziców są szczęśliwe, to stanowią one potwierdzenie słuszności wartości, jakie się im wpaja.
2 zasady społeczeństwa obywatelskiego:
1. Szczegółowa – jednostka i jej potrzeby
2. Ogólna – zaspokajanie potrzeb przez uczestników w pewnej zbiorowości
Etyczność ma charakter dynamiczny, oparty na terminach skrajnych; etyczność społeczeństwa obywatelskiego oparta tylko na ogólności jest zaledwie abstrakcyjną, czczą demagogią. Uspołecznienie przez uszczegółowienie. Aby móc wymagać poszanowania mojego zdania, muszę sam szanować innych i vice versa – by móc odnosić się do ogólności, muszę mieć do niej stosunek osobisty, szczegółowy.
Habermas – Faktyczność i obowiązywanie
Prawo przejmuje obciążenie podmiotu moralnego koniecznością rozstrzygania między wartościami i normami; stanowi ono zarówno źródło wiedzy, jak i wzory postępowania. Prawo posiada wartość, jest godne – warte – by być przestrzeganym.
Pojęcie prawowitości przywoływał Habermas za Maxem Weberem. Twierdził, iż prawo jest ważne – prawowite – kiedy jest skonstruowane przez lud – kiedy lud sam sobie nadaje prawo, zaś w tak stanowionym prawie zawarta jest wola ludu.
Kwestię stabilizacji wzajemnych oczekiwań przez prawo Habermas przywoływał za Weberem. Oznacza to, iż prawo, podobnie jak w kwestii odciążenia podmiotu, przejmuje na siebie zakres możliwych wzajemnych roszczeń. Prawo stanowi tym samym funkcję podnoszącą przewidywalność roszczeń z jakimi wzajemnie do siebie występujemy.
Prawo jest – za Kantem – rozumne, kiedy jest stanowione przez tych, którzy będą mu podlegać – adresaci prawa stanowią prawo dla samych siebie oraz kiedy – jako takie – jest przestrzegane.
Racjonalność – za Weberem – można definiować jako odkrywanie i postępowanie zgodnie z pewnymi schematami i tradycjami. Umożliwia to przewidywanie cudzych i własnych działań – zwyczaje hamują, ale i czynią przewidywalnym nasze postępowanie w pewnych ustalonych sytuacjach. Jeżeli te stabilizacje, które są dla nas zrozumiałe, mają szanse dłużej przetrwać. Tylko prawo, które jest prawowite – samostanowione przez podmioty tego prawa – ma szanse długo przetrwać. Działania komunikacyjne oparte na wspólnym poszukiwaniu definicji sytuacji – charakteru i treści wysnuwanych argumentów mają charakter integrujący, ponieważ konsensus uzyskiwany na drodze tych działań jest silnie motywujący i tym samym nie jest czymś, co chcielibyśmy zmieniać.
Współcześnie w etyce miejsce wizji współkreatora akceptowanych modeli i wzorów życia zajmuje ideał samorealizacji i autentyczności. Racjonalizację świata życia rozumie Habermas w kontekście rozważań nad konkretnymi problemami, oznacza to, iż argumenty wysnuwane w działaniu komunikacyjnym motywują nas do działania dzięki temu, iż można je płynnie wpisywać w Lebenswelt. Samookreślenie jest pojęciem o charakterze moralnym, które odnosi się do kwestii sprawiedliwości w zakresie korzystania z moralności. Aby móc korzystać z wolności, musimy nadawać sens naszemu życiu, co jest związane bezpośrednio z samorealizacją. Samookreślenie odnosi się do praw człowieka, zaś etyczna samorealizacja w idei suwerenności ludu.
Ideał samorealizacji jest nałożony na jednostkę jako nadawanie sensów, które sami wyrażamy. Deontologiczny ideał wolności odnosi się do Kanta i kwestii sprawiedliwości – mamy pewne prawo, które jesteśmy zobowiązani szanować. Mamy prawo w sposób wolny kreować swoje życie w odniesieniu do praw i norm, na które wzajemnie się zgadzamy.
Ubóstwo należy rozumieć nie tylko jako brak dóbr materialnych, ale także jako pewien niedobór kompetencji moralno-demokratycznych. Wynika z tego, iż nie wystarczy wyrównać prawa - w rozumieniu Kanta – ale by dokonać wyrównania szans na wzór utylitarystów. W przypadku etyczności samorealizujące się indywidua może połączyć pewna utopijna wizja społeczeństwa, która mnie nie eliminuje (nie wyobcowuje mnie) i którą muszę rozumieć jako współpracę z innymi. Nie może być ona jednak wyrwana z kontekstu i musi być osadzana w tradycji dostosowanej do aktualnych realiów. Etyczność jest filtrowana przez moralność: wizje przyszłości nie mogą dyskryminować mniejszości, muszą być sprawiedliwe jako równe dla wszystkich. Debata między republikanami i liberałami w ujęciu Habermasa skoncentrowana jest wokół praw człowieka. Podnosi on problem wcześniej wyeksplikowany przez Locke’a: czy wolny i suwerenny naród może dowolnie stanowić prawa?
4
bigmagic