· Św. Augustyn ( 354-430) pozostawił w spadku pokoleniom chrześcijan przesłanie Plotyna, że zło jest jedynie brakiem dobra; jednak przez większą cześć swego życia uważał zagadnienie zła za kwestię bardzo problematyczną Augustyn urodził się około stu kilometrów od miasta Hippona w Afryce Północnej ( na wybrzeżu należącym dziś do Algierii). Jego matka była chrześcijanką, ojciec nie. Augustyn przypisywał jej później zasługę nawrócenia zarówno jego jak i swego ojca. W autobiografii, zatytułowanej Confessiones ( Wyznania) Augustyn opisuje młodość jako okres swawolnej rozwiązłości, która sprawiła, że stał się ojcem nieślubnego dziecka. Popychany, przynajmniej po części, przez rozpacz nad swoim zachowaniem, Augustyn zaczął poszukiwać rozwiązania zła. Podobnie jak Zoroaster, Budda, Hiob oraz wielu innych Augustyn stał się jednym z ludzi poszukujących odpowiedzi na pytania dotyczące istnienia zła w świecie -zwłaszcza zła popełnianego, zupełnie świadomie, przez istoty ludzkie. Pierwszym rozwiązaniem, jakie wydało mu się pociągające, była odpowiedź manichejczyków, zwolenników Maniego ( 216-276 lub 277). Sekta manichejczyków była jedną z wielu szkół gnostyckich, nazywanych tak, gdyż głosili, że zbawienie można osiągnąć tylko poprzez widzę ezoteryczną. Wiedza taka zastrzeżona jest tylko dla małej grupy, lub też jest bezpośrednio objawiana przez przywódcę sekty. Mani połączył elementy chrześcijaństwa i zoroastryzmu i próbował odwołać się do obu jednocześnie. Jego podstawową i najlepiej znaną doktryną jest twierdzenie, że świat jest odzwierciedleniem wielkiej walki jaką toczą między sobą dwa potężne pierwiastki , jeden dobry, drugi zły. W trakcie tej walki kawałki dobrego Boga ( boga światła) pomieszały się z kawałkami złego Boga( boga ciemności). Obowiązkiem istot ludzkich jest uwolnienie dobrych cząstek od świata materialnego. Wiedza tajemna ( lub gnosis), która została objawiona Maniemu, dotyczyła tego jak wyzwolić to dobro. Ci którzy słuchali Maniego i w ten sposób uczyli się jak to dobro wydobyć byli wybrańcami-mieli zostać zbawieni. Ci, którzy uważali się za wybranych prowadzili ascetyczny tryb życia i przestrzegali różnych praktyk dotyczących pożywienia, próbując wyzwolić się od pokus. Mimo iż manicheizm w sposób strategiczny przyjmował elementy każdej kultury w obrębie której się znajdował, został uznany za herezje przez trzy różne ortodoksje religijne-zoroastriańską judaistyczną i chrześcijańską. Dla Augustyna doktryna manichejska była pociągająca, jeżeli chodzi o wyjaśnienie istnienia zła wśród ludzi. Według tej koncepcji zło istniało dlatego, że cząstki złego bóstwa dostały się do ludzkiej duszy i zaczęły nad nią dominować. Jedynym sposobem uchronienia się przed złym losem było podjęcie praktyk ascetycznych człowieka wybranego i dobre postępowanie. Augustyn jednak niebawem rozczarował się co do manicheizmu. Nie był szczególnie zachwycony prostolinijną biskupa manichejskiego, któremu przedstawił pytania dotyczące swych religijnych poszukiwań. Największym wkładem Augustyna w filozofię zachodnią było prawdopodobnie podkreślenie wagi wewnętrznego życia jednostki. To właśnie Augustyn wprowadził i opisywał w znakomitych szczegółach "wewnętrzne" doświadczenia czasu. Dusza może być wieczna, ale to właśnie w czasie zostaje zbawiona lub potępiona. Wyznania pozostają w literaturze zachodniej jednym z najśmielszych i najbardziej szczerych dociekań dotyczących jaźni. Można w nich odnaleźć szerokie zainteresowanie ludzkim umysłem, jednak najwięcej uwagi poświecono namiętności duszy. Dociekania te dotyczą przede wszystkim miłości i wiary, ale również wszystkich popędów, impulsów i wad ( takich jak pożądanie, duma i " ciekawość"), których wszyscy doświadczamy. Augustyn uważał związek między Bogiem a ludzką duszą za główny przedmiot zainteresowania religii. Że względu na to, że dusza została stworzona " na obraz Boga" samowiedza staje się również środkiem poznania Go. To właśnie za sprawą Augustyna nastąpił jeden z najbardziej kategorycznych zwrotów w filozofii, zwrot " ku wnętrzu". Poznanie świata, a zwłaszcza Boga, nie jest już postrzegane wyłącznie jako przedmiot obserwacji i rozumowania, ale również jako przedmiot uczuć. Wcześni filozofowie greccy wypowiadali się sporadycznie na temat uczuć, nie myśleli jednak o nich jako o doświadczeniu wewnętrznym. Żydzi oraz wielu wczesnych chrześcijan mówiło o wierze uważając ją za nastawienie ( główny krok ku introspekcji), mnie postrzegali jej jednak w kategoriach " bogatego życia wewnętrznego". Sokrates również mówił o duszy, traktował ja jednak tylko jako źródło cnót a nie przedmiot ważnego doświadczenia. Wraz z Wyznaniami Augustyna jednostkowe wewnętrzne życie ducha staje się głównym przedmiotem zainteresowań myśli zachodniej. Celem ludzkiej egzystencji, twierdzi Augustyn, jest kontemplacja Boga w poczuciu grozy i czci. Podkreśla, że jedynie to i tylko to jest w stanie nas uszczęśliwić. Z tej koncepcji życia wewnętrznego zrodzi się nowa potężna filozofia chrześcijaństwa. Reformacja będzie kolejnym przejawem tego nacisku na wewnętrzne życie ducha, a nowożytna filozofia również podkreśla subiektywizm i doświadczenie, co znajdzie szczytowy wyraz w filozofii Descartes'a i jego następców. W rzeczy samej doświadczeniowa czy też " wewnętrzna " postawa wiedzy stanie się wspólną przesłanką dal całych pokoleń nowożytnych filozofów. Tysiąc lat po Augustynie niemieccy filozofowie, którzy nazywali się romantykami, wyniosą owo wewnętrzne doświadczenie na poziom " absolutu". Według augustyńskiej wizji ludzkiego poznania, bóg jest nie tylko stworzycielem, ale również aktywnym czynnikiem we wszechświecie. Bóg oświetla ludzką duszę, dzieląc z nią idee ludzkiego umysłu. Augustyn przyjmuje neoplatońską interpretację Platona. Idee ( obecne w boskim umyśle) są przekazywane ludziom w sposób zrozumiały Bogu. "Uczestnictwo" nabiera tutaj bardziej bezpośredniego znaczenia niż u Platona. Oświecenie przez Boga sprawia, że niematerialne idee, opisywane przez Platona, stają się w sposób bezpośredni wyraziste dla ludzkiej duszy. Ponieważ Bóg jest źródłem zarówno rozumowania, jak i prawd, które za pomocą rozumu poznajemy, możemy w pełni zawierzyć ludzkiemu rozumowi. Augustyn intuicje starożytnych Greków uznawał za poprawny wynik rozumowania , mimo, że Grecy nie mieli dostępu do praw przedstawianych przez Pismo. Tego rodzaju objawienie poprzez Pismo jest, według Augustyna, kwestią zasadniczą dla pełnego zrozumienia boskiego planu i naszego w nim miejsca. Niemniej nasze doświadczenia wywodzące się że świata przyrody mogą wskazywać prawdy religijne. Augustyn sformułował wiele przesłanek opartych na naukach przyrodniczych dla udowodnienia istnienia Boga. Odwoływał się do porządku i piękna obecnego w kreacji, do niedoskonałości rzeczy stworzonych ( która zakłada istnienie doskonałego stwórcy) i do ruchu cechującego stworzony świat fff ( który podsuwa myśl o istnieniu sprawcy tego ruchu). Bardziej jednak przekonywujące niż argumenty racjonalne jest gorączkowe pragnienie, jakiego doświadczył Augustyn, głód bycia błogosławionym, który mógł być nasycony jedynie poprzez osiągnięcie jedności z Bogiem. To właśnie poprzez tego rodzaju emocjonalne doświadczenie, jak również poprzez rozum, uświadamiamy sobie, że nasze pojmowanie prawdy jest niepełne. Dzięki temu poczuciu naszych ograniczeń dochodzimy do poczucia istnienia stałej, wiecznej prawdy, jaka jest Bóg. Augustyn uważał filozofowanie za czynność zakładającą użycie technik rozumowych, twierdził jednak również, że jest ono dochodzeniem do mądrości i do ostatecznych prawd dotyczących życia. Wypracowawszy tego rodzaju dwoista koncepcją filozofii, mógł pozwolić sobie na luksus zajmowania się abstrakcyjnymi zagadnieniami logiki i rozwiązywaniem niektórych paradoksów, jakie w sposób nieuchronny pojawiły się w doktrynie chrześcijańskiej, nie zakładając jednak, że takie działania są w stanie w sposób wystarczający zaspokoić prawdziwe poszukiwania, odkrycia, odzwierciedlenie, obronę i praktyki idealnego życia w wierze. Przynajmniej jeden z tych paradoksów nie był jedynie akademickim czy wyłącznie logicznym paradoksem, a był to znów problem zła. Augustyn starał się przede wszystkim wykazać, że Bóg nie powołał zła do istnienia. Przyjmując doktrynę Plotyna o tym, że zło jest jedynie nieobecnością dobra, Augustyn twierdził, że Bóg nie jest przyczyną zła. Zło nie jest rzeczą, która została stworzona, jest brakiem czegoś innego. Zło jest podobne nieporządkowi, który jest brakiem porządku, a nie rzeczą realnie istniejącą. Pokój może znajdować się w stanie nieporządku, nie oznacza to jednak, że nieporządek wkracza do pokoju. Nieporządek jest jedynie terminem określającym zakłócony porządek . Podobnie zło jest zakłóceniem porządku stworzonego przez Boga, a nie jedną z kreacji Boga. Tworząc świat, Bóg skonstruował istoty ludzkie i inne stworzenia w sposób naturalny, dając im natury, które były predestynowane w dążeniu do ich naturalnych i ( w przypadku człowieka) ponadnaturalnych celów. Według Augustyna jego greccy poprzednicy dość trafnie określili naturalne cele człowieka, mylili się jednak co do tych ponadnaturalnych. Nie wiedzieli, że Bóg wyposażył istoty ludzkie w naturę, która jest narzędziem służącym do osiągnięcia ich nadnaturalnego celu-mistycznego zjednoczenia się z Bogiem w stanie błogosławienia. Mimo, że klęski żywiołowe mogłyby wskazywać na inne wytłumaczenie problemu zła, Augustyn utrzymywał, że po prostu nie jesteśmy w stanie dojrzeć ich ostatecznego znaczenia w planie, jaki Bóg wyznaczył dla swojego stworzenia. Gdybyśmy mogli ujrzeć ten plan, przekonalibyśmy się, że boska kreacja była absolutnie dobra. Zasadniczą częścią boskiego planu wszechświata było to, że Bóg pozwolił istotom ludzkim zbliżyć się do jego własnej natury, dając im błogosławieństwo wolnej woli. W odróżnieniu od innych aspektów kreacji, które wykonywały boski plan bez zarzutu, istoty ludzkie same mogą decydować o swoich poczynaniach. Najwyższą doskonałością boskiego stworzenia było to, że Bóg pozwolił istotom ludzkim swobodnie decydować się na wiarę w niego i na przyłączenie się do realizowania jego planu. Ponieważ jednak istoty ludzkie maja wolny wybór, nie można powiedzieć, ze Bóg skłonił je do grzechu. Możliwość grzechu jest cecha konieczną istnienia wolnej woli. Dlatego Bóg godzi się na zło wywołane przez człowieka, ale sam nie był i nie jest jego przyczyną. Zgodnie z tym Księga Rodzaju opisuje niepowodzenie istot ludzkich w wyborze dobra. Pierwszy grzech Adama i Ewy spowodował regres ludzkości do niższego stanu bytu. Jednym z aspektów tego niższego stanu jest skłonność, odziedziczona przez potomków Adama i Ewy do poddawania się pokusom i zepsucia, zwłaszcza jeśli chodzi o ciało. Wzmocniło to skłonność istot ludzkich do czynienia zła w świecie. Augustyn jednak twierdzi, że " zepsucie ciała, które ściąga duszę w dół nie jest przyczyną pierwszego grzechu, lecz karą za niego ( ...). to właśnie grzeszna dusza sprawiła, ze ciało jest podatne na zepsucie". Pokusy są konsekwencją człowieczego grzechu, ludzkiego wyboru, a nie jego pierwotną przyczyną. Augustyn rozważał również argument przeciwny, mówiący, że zdolność Boga do przewidywania czyni go odpowiedzialnym za grzech. Można na przykład twierdzić, że skoro Bóg jest wszechwiedzący i może przewidzieć ludzkie grzechy, jest za nie odpowiedzialny, gdyż nie starał się im zapobiec. Gdyby Bóg nie mógł przewidzieć grzechu, nie byłby wszechwiedzący - a wtedy nie byłby Bogiem, przynajmniej nie według koncepcji chrześcijańskiej. Augustyn doszedł do wniosku, że Bóg przewiduje ludzkie grzechy. W rzeczy samej, jako że Bóg nie jest ograniczony czasem, potrafi objąć całość czasu jednym pozaczasowym spojrzeniem. Może zobaczyć wszystkie złe wybory jakich ludzkie dokonali, lub jakie dokonają ( i jakie czynią w chwili obecnej). Niemniej z wiedzy Boga na temat tych wolnych wyborów nie wynika, że Bóg nimi kieruje. Bóg zna całą historię ludzkości, nie jest jednak dyrygentem, który sprawia, by rozgrywała się w sposób, w jaki rozgrywa. Będąc dalekim od nakłaniania ludzki do grzechu, Bóg dał istotom ludzkim zdolność pokonywania go, nawet w tym upadłym stanie w którym się znajduje. W takich warunkach istoty ludzkie nie mogą polegać na własnej naturze, ufać, że poprowadzi je do Boga. Jednym ze skutków grzechu było wypaczenie skłonności, które są pierwotne dla naszej natury , tak jak nieuważne prowadzenie samochodu wypacza prawidłową jazdę. Bóg podarował jednak laskę tym, którzy chcą ja przyjąć, a ta jest boskim przewodnikiem. Augustyn nie spodziewał się tego, że wszyscy przyjmą łaskę, fakt zaś, że niektórzy ją przyjmują, a inni nie, przywiódł go do wniosku, iż wielu ludzi nie będzie w stanie przyjąć łaski i zbawienia, które przynosi. Znacznie później pogląd ten będzie sformułowany pod postacią surowej doktryny kalwińskiej. Augustyn jednak podkreślał również opiekuńczą moc łaski bożej, która kieruje wiernych na drogę, prowadzącą ich ku ich nadnaturalnemu celowi. Największym niebezpieczeństwem i pokusą jest, według Augustyna, nasze ludzkie dążenie do samookreślenia się i, pomimo kładzenia nacisku na wolną wolę, Augustyn twierdzi, że jedynym na to antidotum jest gorliwe, ale bierne przyjęcie Boga. To właśnie istoty ludzkie wybierają zło, czyni to jednak równie często z niewiedzy i pychy, jak ze złej woli. W przeciwieństwie do swych współczesnych, którzy nawoływali do aktywnego wysiłku w celu zapewnienia sobie zbawienia, Augustyn utrzymywał, że optymalnym nastawieniem człowieka jest wiara, dostępna wszystkim. Nie dość, że Bóg nie jest źródłem zła, to wyposażył on istoty ludzkie w środki, dzięki którym mogą zło pokonać.
klapsel