Pa�stwowy instytut Wydawniczy � Warszawa 1980 Cywilizacja Islamu Janine & Sourdel Dominique Prze�o�yli Maria Skuratowicz i Wojciech Dembski 1 Tytu� orygina�u �LA CIVILISATION DE L'ISLAM CLASIQUE� Przek�ad: Rozdzia�y I�VI MARIA SKURATOWICZ Rozdzia�y VII-IX, S�ownik os�b, nazw geograficznych i termin�w. Tablice chronologiczne WOJCIECH DEMBSKI Recenzent J�ZEF BIKLAWSKI Redaktorzy naukowi WOJCIECH DEMBSKI (Rozdzia�y I�VI) JANUSZ DANECKI (Rozdzia�y VII�IX, S�ownik os�b, nazw geograficznych i termin�w, Tablice chronologiczne) Opracowanie transkrypcji z j�zyka arabskiego JANUSZ DANECKI Wyb�r ilustracji WOJCIECH DEMBSKI Indeksy opracowa� JANUSZ DANECKI Ok�adk�, obwolut� i strony tytu�owe projektowa� RYSZARD �WI�TOCHOWSKI � Copyright B. Arthaud, Paris 19S8 � Copyright for the Polish edition by Pa�stwowy instytut Wydawniczy, Warszawa 1979 PRINTED IN POLAND Pa�stwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980 r. Wydanie pierwsze Nak�ad 20 000 +� 316. Ark. wyd. 58,7. Ark. druk. 42 Papier druk. mat. kl. III 71 g. form. 70X100 mm Oddano do sk�adania w styczniu 1979 r. Podpisano do druku w pa�dzierniku 1979 r. Druk uko�czono w kwietniu 1980 r. Drukarnia Wydawnicza w Krakowie Nr zam. 1407/79 C-37 Cena z� 200.� ISBN 83-06-00342-x SPIS RZECZY Spis rysunk�w, tablic i map w tek�cie .,......... 7 Spis ilustracji na wk�adkach............... 9 Ilustracje czarno-bia�e............... 9 Ilustracje kolorowe................ 14 Przedmowa.................. 15 S�owo wst�pne .;................ 19 Cz�� pierwsza NARODZINY I ROZPAD IMPERIUM Rozdzia� pierwszy �Pocz�tki �ywJJizacj�_axabsko-muzu�ma�skiej (622�750) . Rozdzia� drugi Losy w�adzy centralnej (750�936)....... Rozdzia� trzeci O�rodki prowincjonalne i rozpad imperium (900�1260) . 27 63 . . j . 85 Cz�� druga � RELIGIA I SPO�ECZE�STWO Rozdzia� czwarty Elementy Objawienia i ich rozw�j (VII�VIII wiek) .;...... 121 Rozdzia� pi�ty Kszta�towanie si� doktryn i ruchy religijne (IX�XII wiek) ...... 152 Rozdzia� sz�sty Prawo, instytucje polityczne i moralno�� ........... 199 Cze�� trzecia �YCIE GOSPODARCZE I �RODOWISKO SPO�ECZNE Rozdzia� si�dmy Panorama imperium i jego zasoby Rozdzia� �smy Pa�ac i otocienie w�adcy . 24"> 301 Spis rzeczy Rozdzia� dziewi�ty Miasto i �rodowisko miejskie Zako�czenie 358 417 S�ownik os�b, nazw geograficznych i termin�w Wskaz�wki bibliograficzne...... Tablice chronologiczne....... Indeksy ........... Indeks os�b, dynastii i plemion Indeks nazw geograficznych .... Indeks rzeczowy........ Atlas � mapy wklejone na ko�cu ksi��ki 421 587 607 641 643 653 663 M SPIS RYSUNK�W, TABLIC I MAP W TEK�CIE 1. Staro�ytna Arabia w przededniu hid�ry. 2. Haszymici i Umajjadzi. 3. Dynastia Umajjad�w. 4. Wielkie podboje VII wieku. 5. Syria Umajjad�w na pocz�tku VIII wieku. 6. Alidzi. 7. Tablica genealogiczna kalif�w abbasydzkich. 8. Imperium Abbasyd�w i jego prowincje w IX wieku. 9. Hiszpania oko�o roku 1000 i wyprawy Al-Mansura. 10. Fatymidzi i Bujidzi pod koniec X wieku. 11. Imperium Seld�uk�w pod koniec XI wieku. 12. Dynastia Seld�uk�w. 13. Syria w epoce wypraw krzy�owych. 14. Muzu�ma�ski Zach�d w pocz�tkach XIII wieku. 15. Rozmieszczenie o�rodk�w w�adzy w imperium muzu�ma�skim. 16. Granice �wi�tego terytorium Mekki. 17. Po�o�enie Mekki i trasa pielgrzymki wi�kszej. 18. Meczet w Mekce i obrz�dy zwi�zane z pielgrzymk�. 19. Sie� irygacyjna oraz instalacje o charakterze trwa�ym na terytoriach Bagdadu. 20�21. System nawadniaj�cy i jego stopniowy upadek w Al-Iraku. 22. Sie� kana��w nawadniaj�cych w Chirbat al-Mafd�ar. 23. Dwie opuszczone oazy z czas�w Umajjad�w: Bir Basiri i Zachodni Kasr al-Hajr (Kasr al-Hajr al-Gharbi). 24. Nawodnione ziemie Al-Ghuty. 25. Sie� wodna Kasr al-Hajr Zachodniego (Kasr al-Hajr al-Gharbi). 26. Schemat podziemnego uj�cia wody dla kana�u nawadniaj�cego (ar. Kanat). 27. Strze�ony ogrodzony obszar z epoki Umajjad�w: Kasr al-Hajr asz-Szarki (Wscho- dni). 28. Plan karawanseraju Ribat-i Szaraf w Chorasanie. 29. Plan chanu (zajazdu) su�ta�skiego. 30. Plan dw�ch karawanseraj�w z epoki Mameluk�w w Aleppo. 31. Wielkie szlaki handlowe w �redniowiecznym �wiecie muzu�ma�skim. 32. Kontakty morskie z Dalekim Wschodem w IX wieku wed�ug �r�de� literackich. 33. Kolejne centra Bagdadu. 34. Stolica kalif�w w Samarra. 35. Plan pa�acu kalifa Al-Mutasima w Samarra, czyli Al-D�ausak al-Chakani. Spis rysunk�w, tablic i map w tek�cie 36. Plan pa�acu kalifa Balkuwara w Samarra. 37. Plan zamku Umajjad�w Kasr al-Hajr al-Gharbi (Zachodni). 38. Plan zamku Umajjad�w Al-Muszatta. 39. Plan term Umajjad�w Kusajr Amra. 40. Wielka sala wypoczynkowa term umajjadzkich w Chirbat al-Mafd�ar. 41. �a�nia w termach umajjadzkich w Chirbat al-Mafd�ar. 42. Plan rezydencji umajjadzkiej w Chirbat al-Mafd�ar. 43. Po�o�enie i plan ksi���cego miasta Ziryd�w w g�rach Hudna. 44. Kr�lewskie miasto umajjadzkie Madinat az-Zahra. 45. Rezydencja ghaznawidzka Laszkari Bazar w Afganistanie. 46. Plan pa�acu ghaznawidzkiego Masuda III w Ghaznie. 47. Plan miasta kr�lewskiego Al-Mahdijja w X wieku. 48. Plan meczetu Umajjad�w w Damaszku. 49. Plan meczetu Ibn Tuluna w Starym Kairze. 50. Rekonstrukcja wielkiego meczetu z 862 roku w Al-Kajrawanie 51. Plan wielkiego meczetu w Kordowie. 52. Plan meczetu abbasydzkiego w Najinie. 53. Plan madrasy grobowej Ibn al-Adima w Aleppo. 54. Plan szpitala Arghun al-Kamili w Aleppo. 55. Plan madrasy Cifte Minareli w Erzerumie. 56. Termy As-Sultana w Damaszku w rzucie izometrycznym. 57. Plan umajjadzkiego miasta And�ar. 58. Monumentalne ufortyfikowane wej�cie do cytadeli w Aleppo. 59. Plan miasta Aleppo w XI wieku. 60. Zesp� handlowy w Aleppo pod koniec �redniowiecza. 61. Kopu�y. 62. Inskrypcje ornamentalne. 63. �uki. 64. Mukarnas. 65. Schematyczny rysunek norii-kieratu. .�!�'�'.�*�**��* SPIS ILUSTRACJI NA WK�ADKACH ILUSTRACJE CZARNO-BIA�E 1. Oaza palmowa Tauzar w Tunezji. Repr. fot. A. Jarosz. 2. Tamaryszki na Pustyni Syryjskiej. Fot. W. Jerke. 3. Dolina Nilu z lotu ptaka. Fot. W. Jerke. 4. Wioska nad Nilem. Fot. W. Jerke. 5. Post�j karawany na pustyni. Tunezja. Repr. fot. A. Jarosz. 6. Stado wielb��d�w na pustyni. Fot. W. Jerke. 7. Beduinki z Syrii. Fot. W. Jerke. 8. �r�d�o na pustyni przy drodze do Omdurmanu. Fot. W. Jerke. 9. Kana� nawadniaj�cy w p�nocnym Sudanie. Fot. W. Jerke. 10. Sakija, urz�dzenie nawadniaj�ce. Fot. W. Jerke. 11. Prymitywna noria z okolic Al-Mahdijja w Tunezji. Repr. fot. A. Jarosz. 12. Noria w Hamie. Fot. W. Jerke. 13. Kolo czerpakowe norii w Hamie. Fot. W. Jerke. 14. Petra � grobowiec z okresu rzymskiego. Fot. W. Jerke. 15. Ruiny Dura Europos nad Eufratem. Fot. W. Jerke. 16. Meczet Kubbat as-Sachra w Jerozolimie, 691 r. Repr. fot. A. Jarosz. 17. Ruiny zamku umajjadzkiego Al-Muszatta. Jordania, pierwsza po�owa VIII w Stan przed przewiezieniem fasady do Berlina. Repr. fot. H. Balcerzak. 18. Ruiny zamku umajjadzkiego Al-Muszatta. Widok na bazylikaln� sale. audien- cjonaln�. Jordania, pierwsza po�owa VIII w. Repr. fot. H. Balcerzak. 19. Fragment fasady pustynnego zamku Al-Muszatta. Jordania, pierwsza polowa VIII w. Repr. fot. A. Jarosz. 20. Mury obronne zamku Kasr al-Hajr al-Gharbi. Fot. W. Jerke. 21. Og�lny widok cytadeli w Aleppo. Fot. W. Jerke. 22. Wej�cie do cytadeli w Aleppo. Fot. W. Jerke. 23. Portal cytadeli w Aleppo. Fot. W. Jerke. 24. Minaret i kolumna meczetu w Aleppo. Fot. W. Jerke. 25. Sann i minaret meczetu w Aleppo. Fot. W. Jerke. 26 a. b. Ulica w Aleppo z zachowanym ci�giem dom�w z maszrabijami. Fot. W. Jerke. 27. Ruiny zamku umajjadzkiego Al-Muszatta. Fragment sklepienia. Repr. fot. H. Balcerzak. 28. Kapitel z umajjadzkiej budowli w And�arze. Liban. Repr. fot. A. Jarosz. 29. G�owa seld�uckiego ksi�cia. Stiuk. Iran, XII w. Repr. fot. A. Jarosz. 30. Meczet Ahmada Ibn Tuluna, Widok na zachodni� cz�� arkady i minaret. Kair, 876 r. Repr. fot. H. Balcerzak. 10 Spis ilustracji na wk�adkach 31. Fragment dziedzi�ca meczetu Ibn Tuluna z widokiem na minaret. Kair, 876� 879 r. Repr. fot. A. Jarosz. 32. Widok z lotu ptaka na meczet i uniwersytet Al-Azhar. Kair, X w. Repr. fot. A. Jarosz. 33. Fragment meczetu fatymidzkiego kalifa Al-Hakima. Kair, 1003 r. Repr. fot. H. Balcerzak. 34. Widok z lotu ptaka na cytadel� Salah ad-Dina wraz ze znajduj�cymi si� we- wn�trz meczetami Muhammada an-Nasira i Muhammada Alego. Kair, XII, XIV i XIX w. Repr. fot. A. Jarosz. 35. Mihrab i minbar z madrasy-mauzoleum su�tana Hasana. Kair, 1356�1363 r. Repr. fot. A. Jarosz. 36. Fragment mameluckiej nekropoli w Kairze. Fot. W. Jerke. 37. Uliczka w Starym Kairze. Fot. W. Jerke. 38. Fasada wielkiego meczetu w Al-Kajrawanie. Tunezja, VII w. Repr. fot. A. Ja- rosz. 39. Brama Bagdadzka w Ar-Rakce. Repr. fot. A. Jarosz. 40. Widok og�lny ruin meczetu Al-Mutawakkilijja w Samarra. Irak, 848�852 r. Repr. fot. A. Jarosz. 41. Gunbad-i Kabis. Symboliczne mauzoleum Seld�uk�w w p�nocnym Iranie, 1006�1007 r. Repr. fot. A. Jarosz. 42. Gunbat (mauzoleum) Mumina Chatun. Nachiczewa�. Repr. fot. A. Jarosz. 43. Nekropola Szah-i Zinde (��yj�cego kr�la") usytuowana w pobli�u mauzoleum Kasima Ibn Abbasa w okolicach Samarkandy, XIV�XV w. Repr. fot. A. Jarosz. 44. Mauzoleum Timura (Gur-i Amur). Samarkanda, 1405 r. Repr. fot. A. Jarosz. 45. Meczet Safawid�w w Sari. Widok na kopu��. Iran, pocz�tek XVI w. Repr. fot. A. Jarosz. 46. Mauzoleum Samanid�w. Buchara, pierwsza po�owa X w. Repr. fot. A. Jarosz. 47. Bli�niacze meczety. Isfahan,...
a969a