23

Anna Mieniuk

nauczyciel kształcenia zintegrowanego

amieniuk@interia.pl

Aktywność twórcza dziecka

w różnych formach scenicznych

Białystok’ 2004

WSTĘP

W każdym człowieku mocno tkwi upodobanie do wcielania się w cudzą postać. Wypływa ono z natury człowieka, stanowi niemalże pierwotny, odziedziczony instynkt. Dążenie to jest szczególnie silne u dzieci, które w zabawach na niby chcą być kimś innym, silniejszym, groźniejszym. Przebywanie w świecie fikcji daje dzieciom możliwości odmiany samych siebie, dostarcza wielu przeżyć i wzruszeń.

Do niedawna dziecko uczęszczało na zajęcia szkolne, aby zdobywać wiedzę. Obecnie w dobie tak wielu przemian, które zachodzą w systemie kształcenia, zmienia się także spojrzenie na rolę ucznia, nauczyciela i całokształt procesu kształcenia. Już Anatol France1 twierdził, iż „sztuka nauczania jest tylko sztuką rozbudzania ciekawości w młodych duszach, po to, żeby następnie ją zaspokoić, ciekawość zaś żywa jest i zdrowa tylko w umysłach szczęśliwych. Wiadomości, które gwałtem się wpycha do umysłu, tłumią i duszą go. Żeby przetrwać naukę, trzeba przełknąć ją z apetytem.”

Cóż więc powinien robić nauczyciel, aby rozbudzić ów apetyt?

Myślę, że taką możliwość stwarza wykorzystanie w codziennej pracy różnych form scenicznych, które stymulują wszechstronny rozwój dziecka, wzbogacają jego osobowość i zaspakajają potrzebę wcielania się w cudzą postać.

1Kudliński T., Maska i oblicze teatru, Nasza Ksiągarnia 1963,

Rozdział I

Rozwijanie aktywności twórczej uczniów klas początkowych

l. Istota aktywności twórczej dziecka

Aktywność twórcza jest naturalną potrzebą dziecka, bo należy do sfery jego rozwoju i wzrastania. Jest warunkiem poznawania i przekształcenia przez dziecko otoczenia. Twórczość dziecka to wytwory i zachowania nowe, cenne przede wszystkim dla niego samego. Efektem twórczości są przedmioty (wytwory, odkrycia, zachowania) nowe i pożyteczne dla samego twórczo działającego ucznia.

Przez aktywność twórczą2 rozumie się podejmowaną chętnie i uprawianą z zadowoleniem, opartą na własnych pomysłach, świadomą celu osobistą działalność ucznia, stymulowaną przez zadania problemowe zintegrowane z potrzebami dziecka, której efektem jest stworzenie lub odkrycie czegoś dla niego nowego i pożytecznego.

Aby pobudzać, wyzwalać i rozwijać twórczą aktywność dziecka, należy stwarzać takie sytuacje, które pozwolą mu:

-          podejmować i kontynuować działanie z własnej chęci,

-          odczuwać satysfakcją z własnego działania,

-          świadomie poszukiwać, odkrywać, realizować oraz sprawdzać
i w działaniu własne pomysły,

-          osiągać przez własne działanie coś dla siebie nowego i mieć świadomość odkrycia nowości własnym wysiłkiem.

Dzieci są wrażliwymi twórcami, są pomysłowe, ciekawe świata. Wypowiadając się w sposób charakterystyczny dla swojego poziomu rozwojowego uczą się niezależności myślenia i wyrażania sądów środkami, którymi dysponują. Każde dziecko powinno mieć możliwość wykorzystania bez ograniczeń zawartych w sobie naturalnych impulsów twórczych, mieć zaufanie do siebie samego oraz poczucie własnej wartości. Proces tworzenia bowiem wymaga nieustannego pobierania i przetwarzania informacji, przechowywania, ich twórczego wykorzystania.

Dziecko przez własną twórczą aktywność lepiej poznaje otaczający świat, jego właściwości, elementy, relacje między nimi, buduje swoje miejsce w świecie. Twórcza aktywność dziecka jest więc jednocześnie przejawem poziomu jego rozwoju, jak i czynnikiem stymulującym dalszy rozwój.

2Rozwijanie aktywności  twórczej  uczniów klas początkowych, red.  J.  Kujawiński  , WSiP, Warszawa 1980.

Biorąc pod uwagę cel i charakter aktywności, można wyróżnić następujące jej formy :

1.Aktywność poznawcza, na którą składają się czynności percepcyjne, wyobrażeniowe, myślowe i emocjonalne, prowadzące do odkrywania nowych dla dziecka informacji lub sposobów działania. Ten rodzaj aktywności przejawia się w rozwiązywaniu różnego rodzaju problemów.

2. Ekspresja, którą stanowi wypowiedź spontaniczna dziecka, będąca wyrazem jego osobistych przeżyć i doznań. Aktywność o charakterze ekspresyjnym obejmuje przy tym różne formy zachowania dziecka, poprzez które ujawnia ono swoje doświadczenie, w tym także aktualne przeżywane stany emocjonalne, jego życie w środowisku oraz własną interpretację sytuacji, w której wyrażanie przebiega. Ekspresja staje się nie tylko uzewnętrznieniem stanów emocjonalnych czy też procesów intelektualnych jednostki, ale też czynnikiem działania społecznego. Jest ona przy tym tą formą aktywności, która stwarza szczególnie korzystne warunki dla rozwoju postawy twórczej wobec świata i siebie samego.

Obie formy aktywności wzajemnie się wspierają i uzupełniają umożliwiając pełny rozwój jednostki.

3Gloton R., Clero C., Twórcza aktywność dziecka, WSiP, Warszawa 1988

2.    Warunki    i    możliwości    rozwijania    aktywności    twórczej w nauczaniu zintegrowanym

Jednym z podstawowych warunków prawidłowej, organizacji
twórczej aktywności ucznia jest stawianie go na zajęciach szkolnych
w sytuacjach dających mu możliwość zadania sobie pytań i szukania na
nie odpowiedzi. Dziecko w rozwiązywaniu zadań snuje własne pomysły
i w ten sposób rozwija postawą twórczą. Dla ucznia początkowego
szczebla nauki szkolnej szczególne znaczenie ma aktywność
motoryczno-manualna, której towarzyszą operacje myślowe inspirujące
działanie dziecka, kierujące jego przebiegiem i doprowadzające do zdobycia nowych wiadomości i umiejętności. Przez stosowanie różnorodnych form organizacji zajęć, licznych gier i zabaw, rozwiązywanie zagadek, krzyżówek, zmusza się uczniów do samodzielnego wysiłku myślowego, koncentruje się ich uwagę, kształci spostrzegawczość, pamięć i wyobraźnię, odrywa się od nużącego zazwyczaj sylabizowania tekstów elementarza i prowadzi do emocjonalnego zaangażowania w procesie poznawczym, kształtuje się w zaczątkach twórczą postawę.

Żeby opracowywane w klasach początkowych problemy twórcze mogły motywować uczniów zarówno do chętnego ich podejmowania, jak i samodzielnego wykonywania z zadowoleniem i w poczuciu odpowiedzialności, należy je wiązać z potrzebami dzieci.

Postawa twórcza jako dyspozycja do tworzenia ujawnia się i prawidłowo rozwija dopiero w sprzyjających warunkach. Stwarzanie warunków sprzyjających ujawnianiu się twórczej postawy polega przede wszystkim na integrowaniu zadań problemowych, zwłaszcza otwartych z wcześniej rozpoznanymi potrzebami i możliwościami uczniów. Harmonizowanie racji zewnętrznych (zadań) z racjami wewnętrznymi (potrzebami) dzieci umożliwi ujawnianie się aktywności własnej, a nadawanie zadaniom otwartej struktury problemowej sprzyja ponadto stymulacji twórczych zachowań uczniów.

Jeżeli uczące się dziecko doznaje poczucia podmiotowości, to jest przekonane, że4:

-   działalność podejmuje z własnej woli (chęci),

-   samo wybiera cel aktywności oraz sposób i środki jego realizacji,

-   cel osiąga własnym wysiłkiem,

-   samo decyduje lub współdecyduje o akceptacji bądź odrzuceniu
rezultatu   swojej   działalności,   względnie   samo   oceniania   lub
współocenia tylko jej przebieg (np. proces twórczej działalności
muzycznej, fizyczno-ruchowej, recytatorskiej, itp.).

Samodzielne myślenie ułatwia dziecku przejawianie twórczej aktywności. Otwarty styl pracy nauczyciela z uczniami ułatwia twórczość dziecka. Cele twórcze i związane z nimi problemy otwarte stymulują twórcze zachowania uczniów. Metody problemowe, pobudzają twórczą i odkrywczą aktywność uczniów. Bogate i urozmaicone środki techniczne ułatwiają uczącym się twórczą ekspresję. Domowa atmosfera bezpieczeństwa, spokoju i swobody oraz akceptacji, uznania i miłości dziecka sprzyja jego kreatywnym zachowaniom.

Warunki subiektywne związane z osobą dziecka i swoją własną, nauczyciel powinien stale rozpoznawać i prawidłowo wykorzystywać w edukacji młodych twórców, a po dokładnym rozpoznaniu warunków obiektywnych powinien je odpowiednio planować i „uruchamiać” z myślą o rozwijaniu twórczych możliwości każdego dziecka.

4 Rozwijanie   aktywności  twórczej   uczniów  klas  początkowych,  red.   J.   Kujawiński,   WSiP,

Warszawa 1980.

3. Rola   nauczyciela   w   rozwijaniu   twórczej   aktywności uczniów klas             I - III

Nauczyciel jest organizatorem aktywności dziecka, decyduje o rodzaju zadań podejmowanych przez dziecko i steruje psychologiczną recepcją sytuacji, w której owo działanie przebiega. Rola nauczyciela sprowadza się do rozwijania dziecięcej odkrywczości oraz „stymulowania głębi ekspresji”. Chodzi o stwarzanie atmosfery, która sprzyja ekspresji uczniów, pobudza ich inwencję i twórczą odkrywczość. Problem polega na tym, aby dziecko w rozwiązywaniu zleconych mu zadań wysuwało własne pomysły i w ten sposób kształtowało czynnie postawę twórczą.

Nauczyciel powinien: stwarzać atmosferę aktywności twórczej zachęcając do tworzenia wszystkie dzieci, bez względu na ich indywidualne uzdolnienia, umiejętnie kierować procesem twórczym, nie ograniczając inicjatywy dziecka, nie hamując jego działania. W pracy nad rozwijaniem myślenia uczniów nauczyciel powinien pamiętać o tym, że poprzez trwale włączanie się dziecka w życie klasy kształtują się motywy i gotowość do określonej aktywności, przy czym wciąż trzeba mieć na uwadze, że dziecko powinno tę aktywność podejmować z własnego wyboru, z własnych potrzeb i motywacji. Wychowawca, który kieruje aktywnością dziecka powinien znać potrzeby oraz możliwości emocjonalno-motywacyjne i poznawcze dziecka. Powinien wykorzystywać naturalne oraz reżyserować specjalne sytuacje psycho-pedagogiczne wzbudzające twórczą aktywność dzieci, a także zapewnić emocjonalne i materialne warunki ułatwiające tę twórczość. Nauczyciel powinien stwarzać młodym twórcom warunki zewnętrzne sprzyjające doznawaniu poczucia podmiotowości w procesie uczenia się prowadzącego do tworzenia i odkrywania pożytecznych dla nich nowości.

...