DOBORY MATERIAŁOWE W OGRODACH ZABYTKOWYCH(1).pdf

" #$%& $ ( )*+$ ,& r

-.+$*+ -/"0*+1 )/+0-$

!#!

Barbara Furmanik *

Ogród zabytkowy jest unikalnym rodzajem zabytku,

do którego powinno si& stosowa' odr&bne przepisy

specjalne, zarówno w kwestii jego badania, jak i prac

rewaloryzacyjnych. Jak de(niuje Karta Florencka, za-

bytkowy ogród jest zabytkiem "ywym (art. 3), kompo-

zycj# architektoniczn#, której podstawowym materiałem

jest ro%linno%&, a wi'c materiał "ywy podlegaj#cy znisz-

czeniu i odrodzeniu (art. 2) . Kompozycja architektonicz-

na ogrodu historycznego obejmuje: jego rozplanowanie

wł#cznie z rze(b# terenu, zespoły ro%linne, ich rozmiary,

gr' kolorów, ich zgrupowanie i zró"nicowanie wysoko%ci

w ka"dej z grup, elementy konstrukcyjne i dekoracyjne,

wody ruchome i stoj#ce, w których odbija si' niebo (art.

4). Autentyczno%& ogrodu historycznego dotyczy w jed-

nakiej mierze jego rysunku i wielko%ci poszczególnych

jego cz'%ci, jak i jego dekoracji, wyboru ro%lin lub minera-

łów, z których si' składa (art. 9) .

Na przestrzeni dziejów kształtowały si& ró+ne

mody i podej/cie do sztuki ogrodowej. W zale+no/ci

od stylu ogrodowego, który okre/lał charakterystycz-

ne cechy kompozycji ogrodowej, zmieniały si& te+ ma-

teriały i formy poszczególnych elementów buduj0cych

ogród. Prawidłowo prowadzony proces rewaloryzacji

zabytkowego ogrodu jest mo+liwy tylko przy jak naj-

wierniejszym odtwarzaniu wszystkich jego elemen-

tów kompozycyjnych, tj. ro/linno/ci, ukształtowania

układu drogowego, układu wodnego oraz architektu-

ry ogrodowej i wyposa+enia. Ka+dy z tych elementów

powinien składa' si& z odpowiedniego budulca oraz

mie' odpowiedni0 form& charakterystyczn0 dla dane-

go stylu sztuki ogrodowej.

$%&$'( )&*'+,$-,*/02 (4,-46 -.)

Ogrody /redniowieczne stawiały przede wszystkim

na u+ytkowo/'. Były miejscem uprawy ro/lin – drzew

owocowych, warzyw i ro/lin leczniczych. Z upływem

czasu coraz bardziej zwracano uwag& na estetyczn0

stron& ogrodów, które stały si& ozdob0 domów i rezy-

dencji. Stosowano ro/liny rodzime.

#- . Ogród zabaw Ogród Edenu, autor nieznany, malowidło ok.

1410, Niemcy, reprod za: www.wga.hu, oryginał w Städelsches

Kunstinstitut we Frankfurcie] i ogród warzywny

(rycina, reprod. za: www.cpx.republika.pl, oryginał w: M. Siennik,

Herbarz ziół , Kraków (1568).

Zioła, ro/liny lecznicze i przyprawowe stoso-

wano zarówno w ogrodach u+ytkowych (zielniki),

jak i ozdobnych (wirydarz, ogrody opackie, hortus

conclusus, ogrody zabaw, ł0ki kwietne). Uprawiane ro-

/liny to: mi&ta, koper, hyzop, melisa, majeranek, pie-

truszka, szałwia, tymianek, lawenda, rozmaryn, ruta,

konwalia, mieczyk, kminek, malwa, cz0ber, polej,

rze+ucha, bo+e drzewko, wrotycz, krzew balsamowy,

bazylia, kolendra.

Podobne zastosowanie miały ro/liny kwiatowe

i pn0cza: ró+ne gatunki ró+ – ró+e czerwone, ró+e da-

1. RO"LINNO"#

Ro/linno/' jest podstawowym budulcem, bez niej

ogród praktycznie by nie zaistniał.

* Autorka jest pracownikiem Pracowni Kształtowania Poli-

tyki Konserwatorskiej KOBiDZ.

$"0)+.-23* r

" #$%& $ ( )*+$ ,&

" #$%& $ ( )*+$ ,&

masce<skie, ró+e muszkatołowe, winoro/le, ja/min,

bluszcz, lilie, irysy, (ołki, nagietki, go=dziki, lewkonie,

stokrotki, orliki, dzwonki, krokusy, konwalie, pier-

wiosnki, przebi/niegi, malwy, piwonie, rumiany.

W ogrodzie warzywnym rosły: bób, groch, socze-

wica, cieciorka, mak, czosnek, ogórki, rzepa, dynia,

bo'wina – buraki li/ciowe. W winnicach i chmielni-

kach: pn0cza winoro/li i chmielu.

Z drzew owocowych hodowano: jabłonie, grusze,

/liwy, wi/nie, leszczyn&, a tak+e pochodzenia obcego:

orzech włoski, brzoskwinie, winoro/l, pigwy, morwy.

Krzewy stosowano na ci&te +ywopłoty, wysokie

labirynty i topiary: bukszpan, cis.

Drzewa sadzono najcz&/ciej jako solitery (w wi-

rydarzach, ogrodach opackich, hortus conclusus, czy

ogrodach zabaw), a tak+e w labiryntach i +ywopło-

tach, w alejach i gajach: lipy, d&by, jawory, graby, buki,

jesiony.

jako solitery w kwaterach i parterach ogrodowych

jako aleje i boskiety (boschetto) .

Oprócz rodzimych owoców i warzyw, pojawiły si&

warzywa zwane potocznie włoszczyzn0, które pojawi-

ły si& w Polsce wraz z królow0 Bon0: seler, por, rzod-

kiew, kala(or, koper włoski, sałata głowiasta i rzym-

ska, kapusta włoska, kapusta biała, kapusta czerwona,

marchew, pietruszka, buraki 'wikłowe i cebula.

Ro/liny introdukowane sprowadzano głównie

z Holandii i Włoch. Poza wspomnianymi warzywami,

owocami i ziołami były to cytrusy: cytryny, pomara<-

cze, a tak+e: pasi@ora, sza(rek, korona, /niedek, lobe-

lia, nowe odmiany irysów i ró+.

$%&$'( <2&$=; (46,,-46,,, -.)

Moda na ogrody barokowe do/' szybko rozpowszech-

niła si& w naszym kraju. Podstaw0 były ogrody wło-

skie, które rozbudowywano. Zakładano te+ nowe

ogrody przy nowo powstaj0cych zamkach i rezyden-

cjach magnackich. Natura – ro/linno/' musiała pod-

porz0dkowa' si& człowiekowi i jego nowej kreacji. Po-

szukiwano nowych walorów i efektów plastycznych

poprzez organizowanie wn&trz przestrzennych ogro-

$%&$'( &*+*:2+:; (46, -.)

Polskie ogrody Renesansu w du+ej mierze wywodziły

si& z tradycji ogrodów /redniowiecznych i bardzo je

przypominały. Były /ci/le powi0zane z otaczaj0cym

krajobrazem, regularne, podporz0dkowane archi-

tekturze i ł0czyły funkcje ozdobne z u+ytkowymi.

Stosowano głównie ro/linny krajowe. Wraz z nasta-

niem panowania Bony Sforzy, dzi&ki sprowadzeniu

licznych włoskich architektów i ogrodników, w Polsce

rozpowszechniły si& nowe gatunki i odmiany ro/lin

ozdobnych i u+ytkowych.

Ogród ziołowy (giardio de semplici) przypominał

/redniowieczne herbarium . Dobór ziół i ro/lin przy-

prawowych był taki sam jak w ogrodach /rednio-

wiecznych.

Dobór ro/lin kwiatowych obejmował przede

wszystkim gatunki rodzime: lilie, irysy, (ołki, go=-

dziki, ró+e, lawend&, pierwiosnki, hiacynty, mieczyki,

orliki, niecierpki, niezapominajki, czarnuszk&, kon-

walie, bluszcz, winoro/l, nagietki, malwy, barwinek,

szpikanard, kocimi&tk&, marzank&.

W ogrodach renesansowych ceniono sobie gatun-

ki zimozielone, które dawały zamierzony efekt przez

cały rok oraz ro/liny, które znosz0 silne ci&cia for-

muj0ce: bukszpan, cis, rozmaryn, grab. Formowano

z nich +ywopłoty, szpalery i topiary (strzy+one w ró+-

ne kształty drzewa i krzewy).

Cienniki i binda+e – kryte tunele i chodniki, utwo-

rzone z odpowiednio prowadzonych drzew sadzo-

nych w szpalery b0d= prowadzonych po półkolistym

drewnianym stela+u, wykonywano głównie z grabów,

czasami lip. Pergole i treja+e obsadzano winoro/l0,

chmielem i fasol0.

Drzewa głównie krajowe: graby, lipy, d&by, sosny

i cisy, a tak+e platany, orzechy włoskie wprowadzano

>-?. Parter haftowy oran+eriowy i binda+ (berso) , ogród Het Loo.

Wszystkie fot. B. Furmanik.

" #$%& $ ( )*+$ ,& r

-.+$*+ -/"0*+1 )/+0-$

!#!

du, zestawienie brył i płaszczyzn, kontrastowanie

barw i faktur ro/lin i materiału architektonicznego.

Proste renesansowe kwatery i partery ogrodowe zo-

stały rozbudowane i znacznie wzbogacone w okazał0

ornamentyk&. Wn&trza ogrodowe miały by' kolejny-

mi salami i gabinetami domu.

Dobór ro/linny obejmował głównie gatunki ro-

dzime, z domieszk0 drzew i krzewów obcych (przede

wszystkim hodowanych w oran+eriach, które wysta-

wiano jako ro/liny kubłowe). Formy kompozycyjne

i elementy ro/linne cechowało wi&ksze bogactwo

i urozmaicenie ni+ we wcze/niejszych stylach.

Partery haftowe były oparte na ornamencie hafto-

wym inspirowanym kobiercami orientalnymi. Orna-

ment stanowił +ywopłot z wolno rosn0cych odmian

bukszpanu lub ligustru. Tło parteru wysypywano

kruszywem o ró+nych kolorach.

Partery rabatowe były to przewa+nie symetrycz-

ne wydzielone rabaty kwiatowe, otoczone /cie+kami

z piasku lub kolorowego materiału. Rabaty otaczał

niski +ywopłot z bukszpanu. Wypełnienie kwiatowe

rabat zmieniano co najmniej trzykrotnie w sezonie,

aby cały czas dawały efekt bogactwa i przepychu.

Stosowano kwiaty roczne i dwuletnie: aksamitki,

balsaminy, grzebionatki, lewkonie, nagietki, lwie

paszcze, ostró+ki, pachnotki, r0czniki, szarłaty, by-

liny: bławatki, ciemierniki, ja/miny, heliotropy, cha-

bry, cyklameny, dyptamy, dzwonki, (ołki, bodzisz-

ki, go=dziki, heliotropy, irysy, jaskry, margerytki,

naparstnice, nied=wiedzie uszy, tuberozy, piwonie,

pierwiosnki, rumianki, słoneczniki, stokrotki, za-

wilce oraz ro/liny cebulowe: tulipany, hiacynty,

narcyzy, +onkile, korony cesarskie, krokusy, sza(r-

ki, /niadki, zimowity, lilie. Czasami stosowano te+

ró+e: stulistn0, damasce<sk0 i francusk0. Partery

zdobiono te+ ci&tymi krzewami: cisami, +ywotnika-

mi, /wierkami .

Partery oran+eriowe to najcz&/ciej partery gazo-

nowe wzbogacone o ro/liny kubłowe: pomara<cze, cy-

tryny, granaty, mirty, laury, ja/miny, rozmaryny, ró+e

miesi&czne, palmy daktylowe, imbir, aloesy i inne.

Szpalery i labirynty formowano z grabów, lip,

wi0zów, buków, klonów polnych, cisów, ligustrów,

ostrokrzewów, bukszpanów, jałowców, robinii i kasz-

tanowców.

Topiary, rze=by ro/linne, formowano głównie z ci-

sów, a tak+e +ywotników, /wierków, lip i jabłoni.

Aleje obsadzano wi0zami belgijskimi, lipami ho-

lenderskimi, kasztanowcami białymi, bukami, kasz-

tanami jadalnymi, topolami czarnymi, robiniami

białymi, wierzbami, jabłoniami, /wierkami, +ywotni-

kami, jodłami.

Boskiety sadzono z: lip, grabów, wi0zów, kaszta-

nowców, buków, d&bów, jesionów, brzóz, olch, wierzb,

topól. Do podsadze< stosowano: głóg, leszczyn&,

wierzb& krzewiast0, ostrokrzew, bukszpan i inne.

Pojawiły si& te+ kolejne ro/liny introdukowane:

moszeniec, złotokap, ligustr, ja/minowiec, lilak po-

spolity, judaszowiec południowy, juka, juka karoli<-

ska, sumak octowiec, cyprysik błotny, judaszowiec

kanadyjski, perukowiec, lilak perski, sosna wejmut-

ka, kasztanowiec krwisty, tulipanowiec ameryka<ski,

iglicznia trójcierniowa, magnolia drzewiasta, hor-

tensja drzewiasta, kł&k kanadyjski, miłorz0b chi<ski,

+ywotnik wschodni, tulipany w ponad stu nowych

odmianach.

$%&$'( =&2@$<&20$-* (=. 46,,, – A$/0. 44 -.)

Nowy styl ogrodów krajobrazowych był diametral-

n0 zmian0 w sztuce ogrodowej, przede wszystkim

w kwestii podej/cia do przyrody. Natura stała si& wzo-

rem dla sztuki. Ro/linno/', w swej naturalnej formie

i wygl0dzie, stała si& najwa+niejsz0 cz&/ci0 ogrodów

i parków z pełni0 swych walorów, niezale+n0 od ar-

chitektury. Wi&kszo/' ro/lin sprowadzanych w okre-

sie Baroku tak naprawd& rozpowszechniła si& dopiero

w ogrodach krajobrazowych.

Podstawowym i najwa+niejszym materiałem bu-

duj0cym ogrody krajobrazowe były drzewa, rodzi-

me i sprowadzane. Tworzyły ró+norodne elementy

przestrzenne – od lasków, promenad, alej, masywów

obrze+aj0cych zało+enie ogrodowe, przez grupy, k&py

i klomby, po samotnie stoj0ce solitery. Najcz&/ciej

stosowano: lipy, brzozy, d&by, buki zwyczajne i od-

mian& purpurow0, cedry, sosny wejmutki, choiny ka-

nadyjskie, miłorz&by, platany, magnolie, tulipanowce,

surmie, topole, /wierki, jodły, jesiony, klony, jarz&bi-

ny, modrzewie, kasztanowce.

Krzewy sadzono przy architekturze, jak te+ w gru-

pach, k&pach i klombach do uzupełnienia drzew, po

kilka tego samego gatunku: bez czarny, lilaki, berbe-

rysy, kaliny, dzikie ró+e, ró+e pełne w ró+nych odmia-

nach, kłokoczki, maliny, agrest, tawuły, rododendro-

ny i azalie, hortensje drzewiaste, peonie drzewiaste,

ja/minowce, jałowce sabi<skie, bukszpany etc.

Kwiaty, trawy i pn0cza wyst&powały głównie przy

architekturze. U+ywano ich przede wszystkim do wy-

pełniania wolnego miejsca w grupach i klombach oraz

w rabatach zakładanych wokół pałacu czy dworu:

malwy, piwonie, tulipany, przylaszczki, (ołki, rezed&,

barwinki, ró+e, nachyłki, przetaczniki, naparstnice,

dzwonki, ubiorki, aksamitki, niecierpki, pysznogłów-

ki szkarłatne, nagietki lekarskie, powoje, nasturcje,

@oksy, psianki, krwawniki, laki, mydlnice, korony ce-

sarskie, lilie, trachelium, ukwapy, kr0glatki, koleusy,

pelargonie i wiele innych.

Cz&sto stosowano ro/liny w kubłach i donicach:

pomara<cze, cytryny, bielunie, agawy, fuksje.

$"0)+.-23* r

" #$%& $ ( )*+$ ,&

" #$%& $ ( )*+$ ,&

jest cz&sto stosowany motyw – pojedyncze drzewo

na tle białej /ciany. Wprowadzono du+o nowych ga-

tunków i odmian. Ro/lin0 przewodni0 były pn0cza,

które porastały pergole. Równie wa+nym elementem

były ogródki skalne i alpinaria budowane z natural-

nych kamieni, z ro/linami okrywowymi, alpejskimi

oraz iglastymi. Ogródki te miały imitowa' krajobraz

górski. Te same ro/liny stosowano do obsadzenia

murków, skarp kamiennych, oczek wodnych, scho-

dów ogrodowych; k&py bylin i ziół przerastały płyty

tarasów i dróg. Rabaty kwiatowe, o prostych i geo-

metrycznych kształtach oraz bogactwie wypełnienia,

przywoływały partery barokowe. Du+a ró+norodno/'

dost&pnych gatunków i odmian kwiatów umo+liwiała

ich komponowanie. Głównym materiałem ro/linnym

były przede wszystkim byliny. Drzewa, jako ro/liny

du+e, stosowano rzadziej. Pojedyncze malownicze

drzewa sadzono na dziedzi<cu. Czasami drzewa były

wł0czane w architektur& budynku – przenikały lekkie

dachy.

Dobór gatunków ro/lin dla ogrodów Secesji i Mo-

dernizmu jest ten sam. Poza ro/linami stosowanymi

w poprzednich stylach ogrodowych, które zostały ju+

wymienione, obejmuje te+ gatunki, odmiany i hy-

brydy, które pojawiły si& w Polsce b0d= zostały wy-

hodowane po 1900 r. Bogactwo gatunków i odmian

dost&pnych w Polsce w owym okresie jest widoczne

w dost&pnych katalogach szkółkarskich. Z ro/lin

nowo sprowadzonych najcz&/ciej stosowane gatunki

to: kalina sztywnolistna, suchodrzew chi<ski, kol-

kwicja chi<ska, kalina korea<ska, lilak zwisłokwia-

towy, irga rozkrzewiona, robinia nowomeksyka<ska,

jabłonie ozdobne. Znacznie wzrosła hodowla i liczba

stosowanych bylin: lilie, du+o nowych odmian irysów,

lilii wodnych, liliowców, ostró+ek, łubinów, @oksów,

orlików etc. Najcz&/ciej stosowanymi gatunkami ró+

były: ró+a bukietowa, ró+a Lamberta.

I-Q. Ogród modernistyczny

(park Szczytnicki we Wrocławiu)

i ogród secesyjny w Krakowie

(„ Czerwona parasolka”, J. MehoVer,

1917, reprod za:

www.pinakoteka.zascianek.pl,

oryginał – własno/' prywatna)

Nowo sprowadzone ro/liny to: @oksy roczne, @ok-

sy trwałe, nachyłki9, nawłocie kanadyjskie, łubiny,

astry chi<skie, liliowce, chryzantemy, dalie, cynie, pe-

largonie; kamelie, ananasy, storczyki, daglezje zielo-

ne, sekwoje wieczniezielone, mamutowce olbrzymie,

jałowce chi<skie i inne.

$%&$'( :*/*:@, (BCDD – E2F2 GD. 44 -.)

, H$'*&+,0H; ($=&*: H,J'0(-$@*++()

Styl ogrodowy Secesji nie na/ladował przyrody,

a przeobra+ał j0 artystycznie. Ogrody kipiały ro/lin-

no/ci0, starano si& bowiem na małej powierzchni

wprowadzi' jak najwi&cej ró+norodnych gatun-

ków i odmian. Powstało nawet poj&cie „kamienica-

ogród”, gdzie owym ogrodem były pn0cza popro-

wadzone po murach budynku; najcz&/ciej były to

winobluszcz i bluszcz. Wzrosło znaczenie rodzimych

ro/lin kwiatowych, szczególnie bylin, a tak+e kwit-

n0cych krzewów. Ch&tnie wprowadzano te+ ro/liny

introdukowane, ich nowe odmiany i hybrydy, które

były łatwo dost&pne w wielu istniej0cych ówcze/nie

szkółkach.

Ogrody modernistyczne stawiały na funkcjonal-

no/'. W kompozycjach nast0pił nagły powrót do

geometryzacji, która była przejawem nowoczesno-

/ci. W przeciwie<stwie do Secesji, gdzie ro/linno/'

bujnie opływała architektur&, stawiano na kontrasty

pomi&dzy architektur0 a ogrodem, czego przykładem

2. UKŁAD DROGOWY

Układ drogowy ogrodów, jego przebieg i poło+enie,

był /ci/le powi0zany ze stylem ogrodowym, kom-

pozycj0 i zasadami, jakie w owej epoce panowały.

Zmieniał si& wraz z nastaniem nowej mody. Jednak

materiał, jaki stosowano do budowy dróg i placów

ogrodowych, przez wieki nie uległ wi&kszym zmia-

nom. Przede wszystkim stosowano materiały natu-

ralne (ziemia, glina, piasek, +wir, tłucze<, kamie<),

wyst&puj0ce w danej okolicy (wzgl&dy ekonomiczne

i praktyczne).

$%&$'( )&*'+,$-,*/02 (4, – 46 -.)

Charakteryzował je prosty rysunek dróg, przecinaj0-

cych si& pod k0tem prostym. Drogi wyznaczały kwa-

tery ogrodowe obsadzane ro/linami.

" #$%& $ ( )*+$ ,& r

-.+$*+ -/"0*+1 )/+0-$

!#!

Nawierzchnie: ziemne (najcz&stsze, jednak nie-

praktyczne ze wzgl&du na powstaj0ce błoto czy kurz),

+wirowe, trawiaste (najta<sze, ale gromadziły ros&),

ceglane lub brukowe (przy budynkach, w wirydarzach,

ogrodach miejskich). Brak obrze+y.

$%&$'( H$'*&+,0H;

($=&*: H,J'0(-$@*++()

W przebiegu dróg nast0pił powrót do geometryzacji,

prosty układ dróg nawi0zywał do architektury (zwa-

no je ogrodami architektonicznymi). Najwi&ksze zge-

ometryzowanie widoczne było w małych ogrodach,

natomiast w /rednich i du+ych tylko koło domu i przy

wej/ciu, reszta ogrodu pozostawała naturalistyczna.

Nawierzchnie: ziemne, +wirowe, tłuczniowe, ce-

glane, kamienne (kostka, płyty, bruk), z bali drew-

nianych, z płyt i kostki betonowej, trylinki, mozaiki

ceramicznej. Bardzo popularne były płyty kamienne

lub betonowe wpuszczane w muraw& czy kolorowy

+wir. Stosowano kraw&+niki.

$%&$'( &*+*:2+:; (46, -.)

Podstaw0 kompozycji ogrodowej była prosta siatka

dróg i placów, silnie poł0czona z głównym budynkiem

i pozostał0 architektur0 ogrodow0.

Nawierzchnie: ziemne, +wirowe, ceglane (chod-

niki z cegieł układano na cienkiej podlewce zaprawy

budowlanej wapiennej), brukowe. Brak obrze+y.

$%&$'( <2&$=; (46,, – 46,,, -.)

Podobnie jak w Renesansie, prosta siatka dróg i pla-

ców była podstaw0 kompozycji ogrodowej, silnie po-

ł0czona z głównym budynkiem i pozostał0 architek-

tur0 ogrodow0.

Nawierzchnie: ziemne, piaskowe, +wirowe, ce-

glane, bruk. Czasami stosowano ró+ne kolory +wiru

i piasku (popularna była biała aleja wysypana białym

piaskiem). Zakładano te+ aleje zielone – o nawierzch-

ni trawiastej.

Drogi posiadały czasem obrze+e – rz&dy kamieni

brukowych lub deski, a tak+e kamienne rynsztoki.

3. UKŁAD WODNY

Układ wodny w historycznych ogrodach przechodził

znaczne przemiany, od stosowania zbiorników natu-

ralnych (stawy, =ródła, jeziora), przez budowane (pro-

ste kanały czy baseny), po fontanny i skomplikowane

urz0dzenia hydrauliczne.

$%&$'( )&*'+,$-,*/02 (4, – 46 -.)

Woda w ogrodzie była przede wszystkim elementem

u+ytkowym, potrzebowano jej do podlewania ro/lin,

pojenia zwierz0t, hodowli ryb. Architektoniczna

i plastyczna oprawa wód ogrodowych wywodziła si&

z przesłanek praktycznych (łatwy dost&p) i technicz-

nych. Dopiero z czasem zauwa+ono jej znaczenie jako

elementu dekoracyjnego, coraz bardziej zdobiono

studnie i bortnice fontann.

Wykorzystywano naturalne =ródła i zbiorniki

wodne: strumyki i rzeki cz&sto wpadały do kwadrato-

wego basenu lub kamiennej rynny/koryta, z którego

woda mogła by' pobierana i dalej stosowana. Wody

płyn0ce spełniały funkcje sanitarne (odpływ nieczy-

sto/ci, pranie). Sił& wody wykorzystywano do nap&du

w młynach. Jeziora, stawy i sadzawki zasilane przez

=ródła i strumienie dawały wod& pitn0, do mycia oraz

były miejscem hodowli ryb. Sadzawki rybne cz&sto

lokalizowano mi&dzy warzywnikiem a sadem lub na

obrze+ach ogrodu. Miały one prost0 opraw& – darnio-

wane brzegi, czasami były otoczone niskim płotkiem

z dyli.

Innymi elementami były studnie, baseny i fontan-

ny. Cembrowin& studni, kolist0 lub kwadratow0, za-

zwyczaj robiono z kamienia, rzadziej z drewna. Nad

ni0 mocowano urz0dzenie wyci0gaj0ce. W Polsce cz&-

sto nad studni0 budowano dachy brogowe wsparte na

słupach, aby chroniły ludzi i wod& przed zanieczysz-

czeniami. Z czasem kamienne cembrowiny oraz całe

konstrukcje zacz&to zdobi'. Baseny wodne miały pro-

st0 form& (okr0g, kwadrat), nisk0 kamienn0 bortnic&.

Fontanna usytuowana w /rodku ogrodu, wirydarza

$%&$'( =&2@$<&20$-* (=. 46,,, – A$/0. 44 -.)

W tym okresie nast0piła całkowita zmiana kompozy-

cji układu drogowego. Typowe były naturalnie wij0ce

si& drogi i /cie+ki, najcz&/ciej dostosowane do ukształ-

towania terenu, które prowadziły do najwa+niejszych

miejsc w parku (budynków, punktów widokowych

itp.). W ogrodach k. XIX w. i pocz. XX w. układ dróg

wokół głównego budynku był regularny, natomiast

w parku – naturalistyczny. W ogrodach dworskich 2.

poł. XIX w. charakterystyczny był schemat dróg ob-

wodnicowych (2-3 okr&gi czy elipsy obiegaj0ce ogród,

poł0czone bocznymi /cie+kami), tworz0cy tzw. ogro-

dy obwarzankowe.

Nawierzchnie: ziemne, +wirowe, tłuczniowe, gli-

niaste, bruk, mieszane. Cz&sto stosowano kamienne

rynsztoki. Brak obrze+y.

$%&$'( :*/*:@, (BCDD – E2F2 GD. 44 -.)

Przy budynku układ dróg, placyków i tarasów był re-

gularny, natomiast w samym ogrodzie drogi biegły po

łukach, krzywiznach, serpentynach, najcz&/ciej wzo-

rowanych na /wiecie ro/lin.

Nawierzchnie: ziemne, +wirowe, tłuczniowe, ce-

glane, kamienne (kostka, płyty, bruk), z drewnianych

bali, z płyt i kostki betonowej, trylinka. Cz&ste było

mieszanie materiałów, np. +wiru, trawy czy bruku

w ramach z cegły. Stosowano kraw&+niki.

$"0)+.-23* r

" #$%& $ ( )*+$ ,&

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: