kary i nagrody w wychowaniu.pdf

file:///C:/KRYSIA/kary%20i%20nagrody%20w%20wychowaniu.htm

Opracowaþa

BoŇena Szaþkowska SP 14

KARY I NAGRODY W WYCHOWANIU

Wychowanie jest sztukĢ, z czego nie zawsze rodzice a czasem i nauczyciele doĻę jasno

zdajĢ sobie sprawħ. Dopiero kiedy wystĢpiĢ trudnoĻci Î dziecko zachowuje siħ nie tak, jak

oczekujemy, zastanawiamy siħ, dlaczego ono postħpuje nie tak jak pragniemy.

Rodzina wychowuje dziecko w sposb naturalny, przez stopniowe wdraŇanie do ludzkich

form zachowania siħ: uczy niemowlħ sygnalizowania potrzeb, sztuki chodzenia, mwienia,

przyjmowania pokarmw w okreĻlony sposb, uczy kontaktowania siħ z innymi, kochania

osb bliskich, ŇyczliwoĻci dla obcych. Do prawidþowego przebiegu tych procesw

niezbħdna jest odpowiednia organizacja Ňycia rodzinnego oraz klimat wzajemnej miþoĻci i

przywiĢzania. JeŇeli rodzice akceptujĢ siebie i swoje dzieci tworzy siħ ciepþa, intymna

atmosfera, w ktrej wzrastajĢ one bez skrzywieı i wypaczeı.

W takich warunkach niepotrzebne sĢ kary, gdyŇ doĻwiadczenia i zachowania odbiegajĢce

od przyjħtych, zwyczajowych norm wspþŇycia z ŇyczliwoĻciĢ i cierpliwoĻciĢ sĢ

korygowane. Dziecko poprzez naĻladowanie rodzicw, opiekunw i innych osb bliskich

przyswaja w sposb praktyczny formy grzecznoĻciowe, wþaĻciwy stosunek do ludzi i

otoczenia, opanowuje normy moralne. JeĻli rodzina funkcjonuje prawidþowo pod kaŇdym

wzglħdem to moŇe prawidþowo wychowaę dziecko bez kar, a takŇe bez nagrd w postaci

Ļwiadczeı na jego rzecz za poprawne wypeþnianie powinnoĻci.

Kary i nagrody nie sĢ najwaŇniejszĢ metodĢ oddziaþywania na dziecko. JeĻli coĻ siħ nie

uda w wychowaniu, jeŇeli zostanie ono zakþcone przez popeþnione bþħdy wychowawcze,

wwczas powstaje potrzeba stosowania Ļrodkw zaradczych w postaci nagradzania ni

karania. W tym zakresie rodzice i opiekunowie czħsto popeþniajĢ nieuĻwiadamiane pomyþki

i powaŇne bþħdy.

Nagradzanie i karanie powinno byę uzaleŇnione od caþoksztaþtu Ňycia rodzinnego i

oddziaþywaı stosowanych wobec dzieci, czyli od systemu wychowania. Rodzice,

opiekunowie na ogþ zastanawiajĢ siħ nad tym, jak ograniczyę swobody dziecka, jak

zmusię je do posþuszeıstwa, do uczenia siħ, jak karaę za przewinienia, chociaŇ zdarza siħ

czħsto, Ňe stosujĢ kary bez Ňadnego zastanowienia siħ, w zaleŇnoĻci od humoru.

Sprawianie dziecku przyjemnoĻci Î nagroda- towarzyszy zwykle uroczystoĻciom

rodzinnym, Ļwiħtom, imieninom czy urodzinom. Prezent raduje dziecko ze wzglħdu na

swojĢ przydatnoĻę, ale jest rwnoczeĻnie dowodem na to, Ňe rodzice kochajĢ, pamiħtajĢ

o jego upodobaniach, chcĢ mu sprawię radoĻę.

Otrzymywanie upominkw nie jest rwnoznaczne z nagrodĢ. Nagrodħ otrzymuje siħ za coĻ

konkretnego, za dodatkowy trud, za wysiþek nie zwiĢzany z wypeþnianiem codziennych

obowiĢzkw.

Nagroda ma byę bodŅcem wzmacniajĢcym postħpowanie pozytywne, zachħcajĢcym do

solidnej pracy lub nauki, do zachowaı znajdujĢcych wysokie uznanie w rodzinie i w innych

grupach spoþecznych. Nagroda - wyrŇnienie speþnia nastħpujĢce funkcje:

umacnia w dziecku wiarħ we wþasne siþy i wartoĻci

realizuje potrzebħ uznania i sukcesu

zachħca do podejmowania coraz trudniejszych zadaı

dostarcza dodatnich uczuę i radoĻci oraz jest przyczynĢ dobrego samopoczucia

wzmacnia wiħzi uczuciowe z osobami nagradzajĢcymi

dziaþa dodatnio na tych, ktrzy sĢ Ļwiadkami nagradzania

NagradzajĢc pochwaþĢ nawet niewielkie postħpy dziecka, zachħcamy je do dalszych prb.

Dziecko rozsĢdnie nagradzane prbuje wþasnych siþ w pracy coraz trudniejszej i coraz

bardziej odpowiedzialnej, a na tym polega istota prawidþowego wychowania - dorasta do

coraz bardziej skomplikowanych zadaı i staje siħ odpowiedzialne za to co robi.

Nagradzaę naleŇy tylko dziecko, ktre na to rzeczywiĻcie zasþuŇyþo. Nie powinno

nagradzaę siħ dzieci za otrzymywanie dobrych ocen, bo wwczas wiħkszoĻę dzieci uczy

siħ nie po to, aby zaspakajaę wþasnĢ ciekawoĻę, dla siebie, ale dla oceny, potem wiedzħ

zapomina Î ocenħ wystawiono i nagrodħ dziecko otrzymaþo.

1 z 5

2009-12-03 22:17

file:///C:/KRYSIA/kary%20i%20nagrody%20w%20wychowaniu.htm

Nagroda wzmacnia reakcje, za ktre zostaþa przyznana, dlatego naleŇy dostrzegaę i

rozumieę wysiþek wkþadany w wykonywanie podejmowanych czynnoĻci.

Wzmacnianie nagrodĢ pozytywnej motywacji do dziaþania wymaga ciĢgþego zastanawiania

siħ nad tym, dlaczego dziecko zachowuje siħ tak, a nie inaczej. Brak nagrd moŇe byę

rwnie groŅny jak ich nadmiar. Dzieci naleŇy przygotowaę do tego, Ňe nie kaŇdy ich

wysiþek zostanie dostrzeŇony i nagrodzony.

Warunkiem skutecznego nagradzania jest dobra znajomoĻę dziecka. Poznaę dziecko tzn.

je zrozumieę, patrzeę na konfliktowe, sporne sprawy rwnieŇ jego oczami, znaę jego

pragnienia. Nagroda powinna sprawię dziecku odczuwalnĢ przez niego radoĻę. NaleŇy

stosowaę rŇne nagrody, by nie nastĢpiþo osþabienie siþy ich oddziaþywania, a wiħc

zmniejszanie siħ ich wartoĻci.

Rodzaje stosowanych nagrd:

nagradzanie pochwaþĢ i uznaniem Î najczħĻciej stosowane, werbalna aprobata

postħpowania dziecka, podziw, Ňe potrafiþo wykonaę zadanie w sposb wyjĢtkowo

udany, uĻmiech i radoĻę czy przytulenie, jeĻli dziecko lgnie do rodzicw i sprawia

mu to przyjemnoĻę.

Uznanie i pochwaþa powinny byę proporcjonalne do wyþoŇonego wysiþku i chħci, aby

na nie zasþuŇyę. WartoĻę pochwaþy zaleŇy od tego, kto jej udziela i w jakich

okolicznoĻciach (tym wiħksza im wiħkszy w oczach dziecka autorytet osoby, ktra

pochwaliþa)

nagradzanie przez sprawianie przyjemnoĻci dziecku Î moŇe to byę wsplny spacer

z rodzicami, wyjĻcie do kina, wyraŇanie zgody na spotkanie z kolegami, wyjazd na

wycieczkħ, wsplna gra, itp.

darzenie zaufaniem Î jest bardzo poŇĢdane przez dzieci, ma wysokie walory

wychowawcze. Odebranie zaufania jest powaŇnĢ karĢ. Dziecko, ktre wie, Ňe

rodzice mu ufajĢ, ma dobre samopoczucie, odczuwa swojĢ wartoĻę, ma

przedsmak upragnionej samodzielnoĻci i dorosþoĻci; zaufanie polega rwnieŇ na

zmniejszaniu kontroli nad wszystkim co dziecko robi, czym siħ zajmuje i z kim siħ

bawi, itp.

wsplne atrakcyjne spħdzanie wolnego czasu, np. wycieczki; sposb jest bardzo

dobry lecz kosztowny i wymaga duŇo wolnego czasu

nagrody rzeczowe Î chħtnie i z wdziħcznoĻciĢ przyjmowane przez dzieci, zwþaszcza

przez te, ktrych rodzicw nie na wszystko staę; nagroda rzeczowa to prezent za

konkretnĢ dziaþalnoĻę lub okreĻlone postħpowanie, dar zasþuŇony, a jego

posiadanie kojarzy siħ z tym, za co byþ otrzymany (zabawka, gra, maskotka, pþyta,

ksiĢŇka, sprzħt sportowy, itp.)

pieniĢdze Î kieszonkowe lub do skarbonki, ktrymi dziecko moŇe samodzielnie

dysponowaę za zgodĢ rodzicw

Rodzice bardziej wierzĢ w skutecznoĻę kar niŇ nagrd. Potrzeba karania wystħpuje

wwczas, jeĻli ulegnie zaþamaniu system wychowawczy rodziny. Kara tþumi chwilowo

okreĻlonĢ reakcjħ, ale jej nie eliminuje, nie wyklucza. Umiejħtne stosowanie odpowiednio

dobranych kar jest konieczne wszħdzie tam, gdzie wskutek popeþnionych bþħdw przez

rodzicw doszþo do niepowodzeı i trudnoĻci wychowawczych. SkutecznoĻę karania to nie

doraŅne powstrzymanie u dziecka negatywnej reakcji, ale trwaþe wyzbycie siħ ich.

Kara to taka sytuacja, ktra z punktu widzenia karanego dziecka jest dla niego przykra i

ktrej ono starannie unika. Karom towarzyszy przykry stan emocjonalny, strach i napiħcie.

Karanie, tak jak nagradzanie wymaga znajomoĻci dziecka, orientacji w jego

zainteresowaniach, potrzebach, zamiþowaniach. Kara jest czynnoĻciĢ przykrĢ dla osoby

karzĢcej i karanej. SkutecznoĻę karania jest tym wiħksza, im silniejsze uczucie miþoĻci i

przywiĢzania þĢczy karanego z karzĢcym, i na odwrt.

PrzykroĻę, jakĢ kara sprawia dziecku, nie moŇe wywoþaę stanu beznadziejnego zaþamania.

Karom musi towarzyszyę ŇyczliwoĻę ukazujĢca moŇliwoĻę poprawy, w przeciwnym razie

moŇe dojĻę do zachowaı agresywnych, a takŇe do negatywnego stosunku do osoby

karzĢcej. PowaŇnym bþħdem jest obarczanie zawsze ojca czynnoĻciĢ wymierzania kary

(moŇe staę siħ w oczach swojego dziecka katem)

W karaniu trzeba braę pod uwagħ stopieı wraŇliwoĻci dziecka. Im dziecko wraŇliwsze tym

mniejszej kary wymaga, aby uzyskaę u niego pozytywne, prawidþowe reakcje.

WaŇnĢ funkcjĢ kary jest zlikwidowanie poczucia winy, przywrcenie rwnowagi

psychicznej u karanego. JeĻli dziecko postĢpi niewþaĻciwie, najczħĻciej Ňaþuje tego i

2 z 5

2009-12-03 22:17

file:///C:/KRYSIA/kary%20i%20nagrody%20w%20wychowaniu.htm

odczuwa ciħŇar przewinienia. Po ukaraniu nastħpuje niejako zadoĻęuczynienie. Bardzo

wraŇliwe dziecko samo potrafi wymierzyę sobie karħ za nie wykryte przez rodzicw

przewinienie. CiĢgþe przypominanie dziecku winy, odebranie mu zaufania wpþywa ujemnie

na samopoczucie dziecka, ale i na stosunki wewnĢtrz rodziny. MoŇe ono ukrywaę

przewinienia przed "niekoıczĢcĢ siħ" karĢ, zamiast przyznaę siħ do winy i ponieĻę

okreĻlone konsekwencje.

JeŇeli dziecko akceptuje, czyli uznaje za sþuszne normy, wymagania ustalone przez

rodzicw, wwczas kary stosowane za ich przekroczenie sĢ bardziej skuteczne. JeĻli

dziecko nie rozumie potrzeby stawianych mu ograniczeı, otrzymana kara jest maþo

skuteczna.

Kar nie naleŇy wymierzaę w przypþywie zþego humoru czy samopoczucia, gdyŇ wtedy

wymierza siħ wiele niezasþuŇonych przez dziecko kar.

Karaę moŇna tylko za takie czyny i zachowania, ktre sĢ stale uwaŇane za naganne, bez

wzglħdu na to, gdzie i w jakich warunkach zostaþy dokonane.

Karaę nie moŇna w gniewie! Pod wpþywem gniewu stajemy siħ maþo obiektywni, nie

zastanawiamy siħ nad przyczynami negatywnych czynw dziecka, widzimy tylko skutek.

Wywoþuje on gwaþtowne oburzenie i nie przemyĻlanĢ, zwykle silnĢ reakcjħ. W przypþywie

zþoĻci nie pozwalamy dziecku wytþumaczyę siħ i natychmiast wymierzamy karħ, chociaŇ

moŇe okazaę siħ, Ňe dziecko na niĢ nie zasþuŇyþo. Taka kara jest najczħĻciej zbyt surowa,

ale wwczas trudno naprawię bþĢd. Gniew matki czy ojca wywoþuje najczħĻciej przestrach

dziecka Î skupia ono uwagħ na karze, a nie na przewinieniu. Taka kara daje satysfakcjħ

rodzicowi (rozþadowaþ swj gniew), nie zaĻ poprawħ dziecka.

Kara powinna byę sprawiedliwa, adekwatna do popeþnionego przez dziecko

negatywnego czynu, proporcjonalna do przewinienia, dostosowana do wþaĻciwoĻci

psychofizycznych dziecka. Zbyt surowa kara sprawia, Ňe dziecko uwaŇa siħ za

pokrzywdzone i ma do rodzicw pretensje, dziecko przestaje czuę siħ winne. Ukarane za

sþabo w stosunku do przewinienia, bagatelizuje karħ i traktuje tak, jakby jej w ogle nie

byþo.

Tylko kara sprawiedliwa w odczuciu karanego dziecka jest skuteczna i nie obniŇa

autorytetu osoby wymierzajĢcej jĢ.

Kara aby byþa skuteczna musi byę wymierzona we wþaĻciwym czasie Î nie moŇe byę

wymierzona pod wpþywem emocji tuŇ po zaistniaþym czynie, ale teŇ nie naleŇy jej zbyt

dþugo odwlekaę w czasie. Samo dþugie czekanie na wymierzenie kary jest juŇ karĢ dla

dziecka.

SkutecznoĻę kary zaleŇy od autorytetu osoby karzĢcej w oczach dziecka. JeĻli osoba

karzĢca ma autorytet u dziecka, uzna ono jĢ za sprawiedliwĢ, bħdzie Ňaþowaþo swojego

negatywnego zachowania i postara siħ wiħcej danego czynu nie popeþniaę. JeĻli osoba

karzĢca nie ma autorytetu u karanego to kara wywoþa tylko agresjħ u dziecka, chħę

zrobienia karzĢcemu na zþoĻę; nie wpþynie pozytywnie na zachowanie dziecka.

Jedynym celem karania powinna byę poprawa winnego. Kara powinna byę tak dobrana,

Ňeby kierowaę uwagħ dziecka na sam czyn, na przekroczenie przyjħtej normy i na skutki

takiego postħpowania, a nie na sam rodzaj kary i na osobħ wymierzajĢcĢ karħ. Chodzi o

wywoþanie spontanicznego Ňalu i postanowienia, Ňe to siħ wiħcej nie powtrzy.

Dziecko musi rozumieę za co zostaþo ukarane i dlaczego.

Dziecko jest tym bardziej agresywne im surowsze i niesprawiedliwsze kary otrzymuje i

kiedy czuje siħ nie kochane przez rodzicw.

Kara ma poprawię winnego ale nie moŇe wyrzĢdzaę mu krzywdy.

Kara jest skuteczna wwczas, jeĻli wyzwala w psychice karanego uczucia, ktre mogĢ

spowodowaę trwaþĢ poprawħ: ĻwiadomoĻę przewinienia, przekonanie o sþusznoĻci kary,

chħę poprawy. Dobrze przemyĻlana kara zniechħca do popeþniania czynw, za ktre

zostaþa wymierzona, ale rwnieŇ odstrasza osoby, ktre byþy Ļwiadkiem jej wykonania.

Kara musi byę wymierzana konsekwentnie (jej wymierzanie lub nie wymierzanie nie

powinno zaleŇeę od humoru i nastroju rodzica w danej chwili).

NaleŇy unikaę stosowania wciĢŇ tych samych kar, gdyŇ powszedniejĢ i przestajĢ mieę dla

dziecka jakiekolwiek znaczenie.

3 z 5

2009-12-03 22:17

file:///C:/KRYSIA/kary%20i%20nagrody%20w%20wychowaniu.htm

Szczeglnie szkodliwe jest stosowanie czħstych, a jednoczeĻnie surowych kar. Dzieci

nadpobudliwe i bardziej agresywne reagujĢ na nadmiar surowych kar buntem, arogancjĢ

uporem i przekorĢ co prowadzi do zerwania wiħzi uczuciowych z jednym lub obojgiem

rodzicw.

Dzieci mniej wraŇliwe, mogĢ w koıcu przywyknĢę i nie przejmowaę siħ zbytnio

stosowanymi karami, a wwczas tracĢ one swj sens.

Kary zbyt þagodne czħsto stosowane sĢ bezwartoĻciowe, gdyŇ dzieci nie biorĢ ich

powaŇnie, uwaŇajĢ Ňe to uciĢŇliwoĻę , ktra musi towarzyszyę Ňyciu rodzinnym i nie

przejmujĢ siħ nimi.

Rezygnacja z czħstego karania uþatwia wþaĻciwy dobr reakcji na przewinienia dziecka.

Kara musi byę zabiegiem przykrym. MyĻlĢc o sposobie ukarania dziecka za okreĻlone

przewinienia trzeba braę pod uwagħ jego wraŇliwoĻę, charakter, czħstotliwoĻę wykroczeı.

Rodzaje kar:

Kary cielesne (kary fizyczne) Î majĢ bardzo wielu zwolennikw, chociaŇ teoretycznie

uznaje siħ ich szkodliwoĻę. Ten rodzaj reakcji na wykroczenie dziecka nie wymaga

zastanowienia siħ. Im ciħŇsze przewinienie tym silniejsze razy. Im wiħkszy wstyd i

zdenerwowanie rodzica, tym silniejsze lanie otrzymuje dziecko. Zastanowienie siħ jak

skutecznie ukaraę dziecko, zastħpuje pytanie Î czym zbię. BijĢc dziecko matka czy ojciec

uwaŇajĢ, Ňe majĢ nieograniczonĢ wþadzħ nad dzieckiem; wyþadowujĢ wþasnĢ agresjħ, zþy

humor, zawiedzione nadzieje w biciu. Do wymierzania kar cielesnych najczħĻciej uŇywajĢ

pasa skrzanego, rzgi, rzemieni zwanych "dyscyplinĢ", kabli, itp.

Kary fizyczne stosujĢ rodzice czħsto pod wpþywem tradycji Î mnie bito i wyrosþem na

porzĢdnego czþowieka, musi swojĢ porcjħ otrzymaę mj syn. RwnieŇ dlatego, Ňe istnieje

w spoþeczeıstwie nieuzasadnione przekonanie o ich skutecznoĻci.

Dzieci bojĢ siħ bicia, gdyŇ powoduje bl, pozostawia kompromitujĢce Ļlady na ciele. Bicie

poniŇa godnoĻę dzieci, upokarza je, widzĢ wtedy swojĢ niemoc i bezsilnoĻę.

Kary fizyczne wymierzane przez karzĢcych nie majĢcych autorytetu u dziecka wywoþujĢ u

dzieci nienawiĻę, chħę odwetu i inne groŅne w skutkach reakcje

Kary fizyczne poniŇajĢ dziecko i osobħ wymierzajĢcĢ karħ (silniejszy bije sþabszego,

uzaleŇnionego od siebie).

Kara fizyczna nie tylko zostawia Ļlady na ciele ale rwnieŇ sieje spustoszenie w psychice

dziecka. Nastħpstwem bicia sĢ rŇnego rodzaju nerwice i lħki (fobie), dokuczanie

zwierzħtom, agresja zwþaszcza wobec sþabszych.

Straszenie dziecka Î jest zabiegiem majĢcym skþonię dziecko do posþuszeıstwa, bardzo

czħsto stosowanym. Powoduje urazy psychiczne: nerwice lħkowe, fobie, objawy

somatyczne. Likwiduje maþe zþo a czyni duŇe tak jak bicie.

Wyzwiska Î poniŇajĢ godnoĻę dziecka.

Krzyk Î jest reakcjĢ na wykroczenie dziecka, szkodliwa i nieskuteczna kara. Dziecko boi

siħ krzyku, a po jakimĻ czasie samo krzyczy do osb sþabszych, i tych, ktrych siħ nie boi.

Izolacja dziecka Î dziecko czuje siħ opuszczone, przeŇywa lħk.

PowyŇsze kary sĢ szkodliwe, nie wymagajĢ namysþu, sĢ þatwe w uŇyciu, dlatego czħsto

siħ po nie siħga. KonsekwencjĢ stosowania kar fizycznych w domu sĢ trudnoĻci

wychowawcze na terenie szkoþy.

Oprcz kar szkodliwych istniejĢ kary pedagogiczne, ktre nie poniŇajĢ godnoĻci karanego

i karzĢcego, a ich jedynym celem jest poprawa postħpowania dziecka. ZaliczajĢ siħ do

nich:

kara naturalna Î dziecko nie posþuchaþo siħ rodzica i zrobiþo sobie krzywdħ, np.

biegaþo mimo upomnieı i uderzyþo siħ, niegrzecznie odezwaþo siħ Î musi przeprosię,

zniszczyþo komuĻ zabawkħ Î musi oddaę wþasnĢ. Kara naturalna ma ograniczone

moŇliwoĻci stosowania, jest konsekwencjĢ winy.

ukazywanie konsekwencji niewþaĻciwego zachowania, np. dziecko nie odrobiþo

lekcji to nie moŇe wyjĻę na podwrko do kolegw siħ pobawię; zaniedbany

obowiĢzek Î nie ma przyjemnoĻci

tþumaczenie i wyjaĻnianie Î skuteczne jeĻli jest umiejħtnie zastosowane, skþaniajĢ

winnego do autorefleksji, do zastanowienia siħ nad skutkami lekcewaŇenia zasad

Ňycia spoþecznego

odmawianie przyjemnoĻci

wyraŇanie swego smutku i zawodu, dezaprobaty dla zachowania dziecka

milczenie rodzicw

4 z 5

2009-12-03 22:17

file:///C:/KRYSIA/kary%20i%20nagrody%20w%20wychowaniu.htm

nagany sþowne, pisemne w obecnoĻci karanego i wobec grupy

czasowe odebranie przyznanego przywileju

O takie kary dziecko nie ma pretensji do rodzicw, ponosi naturalne konsekwencje

wþasnych poczynaı.

Dobr kar powinien zaleŇeę od winy dziecka, okolicznoĻci przewinienia, psychiki dziecka i

jego wieku. Kary naleŇy stosowaę z troskĢ Î aby osiĢgnħþy swj cel Î poprawiþy winnego.

KochajĢcy rodzic, "mĢdry" opiekun, wychowawca zna dziecko i wie, co bardziej w jego

wychowaniu skutkuje odpowiednio dobrana nagroda czy w przemyĻlany sposb dobrana

kara, nie poniŇajĢca godnoĻci dziecka.

( Opracowane na podstawie: Irena Jundziþþ "Nagrody i kary w wychowaniu" Î Nasza Ksiħgarnia, Warszawa 1986 )

5 z 5

2009-12-03 22:17

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: