Prof. dr hab. Noah Rosenkranz
PRAWO CYWILNE
1 – Charakterystyka i miejsce prawa cywilnego w systemie prawa
1. Prawo cywilne możemy określić jako gałąź prawa obejmującą normy regulujące stosunki majątkowe pomiędzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi będącymi podmiotami równorzędnymi w danym stosunku prawnym.
2. Jedynie stosunki należące do prawa pracy i prawa rodzinnego nie wchodzą w skład prawa cywilnego.
2 – Systematyka i źródła prawa cywilnego
1. Prawo cywilne dzieli się na (a KC na analogiczne rozdziały poza e):
a) część ogólną
b) prawo rzeczowe – własność, jej nabycie, ochrona itp. (prawo podmiotowe bezwzględne)
c) prawo zobowiązaniowe – wierzytelności itp. (prawo podmiotowe względne)
d) prawo spadkowe
e) prawo autorskie i wynalazcze (nie wchodzi w skład kodeksu cywilnego).
2. Kodeks Cywilny jest podstawowym aktem normatywnym stanowiącym zasadnicze źródło prawa.
3. KC powstał 1964-04-23, najważniejsze zmiany nastąpiły 1990-7-28.
4. Księgi KC dzielą się na tytuły, działy, rozdziały i artykuły.
3 – Kierunki zmian i zasady prawa cywilnego
1. KC przed nowelizacją:
a) stawiał jednostki uspołecznione w sytuacji uprzywilejowanej wobec jednostek nieuspołecznionych oraz osób fizycznych
b) przyznawał Radzie Ministrów prawo regulowania stosunków w sposób odbiegający od zalecanego w KC
c) różnicował mienie państwowe, spółdzielcze, indywidualne i osobiste – uprawnienia właściciela zależały od jego przynależności sektorowej
d) tworzył zasadę jedności mienia państwowego – mienie fabryczne nie należało do fabryki tylko do państwa
e) opierał się na zasadzie nominalizmu – nie uwzględniał zmian wartości pieniądza.
2. Do KC w ramach nowelizacji:
a) wprowadzono regulacje dotyczące działalności gospodarczej na zasadach równości niezależnie od przynależności sektorowej
b) zniesiono zróżnicowanie prawa własności i jej ochrony
c) wyeksponowano zasadę swobody umów – zmniejszono ograniczenia nałożone na zawieranie umów, zniesiono uprawnienia organów administracyjnych w tym zakresie
d) wprowadzono klauzulę rebus sic stantibus - umowa obowiązuje tylko dopóty, dopóki stosunki istniejące przy jej zawarciu nie ulegną zasadniczej zmianie.
e) wprowadzono nowy tytuł: „Przekaz i papiery wartościowe”
f) dodano pojęcie leasingu oraz zmieniono regulację umowy agencyjnej.
3. KC zmieniano jeszcze w 2002 i 2003 roku.
4 – Zasady współżycia społecznego i klauzule generalne
1. KC odwołuje się do „norm współżycia społecznego”.
2. Przepisy prawne nie zawierające własnych ocen, a odwołujące się do zasad współżycia społecznego nazywane są klauzulami generalnymi.
5 – Stosunek cywilnoprawny
1. Cechy stosunku cywilnoprawnego:
a) majątkowy charakter (za wyjątkiem ochrony dóbr osobistych, np. dobrego imienia)
b) równorzędność podmiotów
c) swoboda podmiotów w ustanawianiu i kształtowaniu stosunków cywilnoprawnych.
2. Na stosunek cywilnoprawny składają się:
a) strony (podmioty) stosunku
b) przedmiot stosunku (czyli określone zachowanie jego podmiotów)
c) prawo (uprawnienie)
d) obowiązek, wynikający z tego prawa.
6 – Osoby fizyczne
1. Zdolność by móc występować jako podmiot w stosunku cywilnoprawnym nazywa się zdolnością prawną. Zdolność prawną mają zarówno dorośli jak i dzieci (a więc są podmiotami praw i obowiązków). Ma ją każdy żyjący obywatel, pomiędzy sporządzeniem aktu urodzenia a sporządzeniem aktu zgonu.
2. Zdolność do czynności prawnych polega na możności nabywania praw, zaciągania zobowiązań i rozporządzania prawami przez własne działanie. O jej posiadaniu decydują dwa kryteria:
a) wiek osoby
b) ew. częściowe lub całkowite ubezwłasnowolnienie.
3. Zdolność do czynności prawnych może:
a) nie istnieć – w przypadku osób poniżej 13 roku życia lub całkowicie ubezwłasnowolnionych
b) być częściowa – w przypadku osób między 13 a 18 rokiem życia lub w przypadku osób pełnoletnich częściowo ubezwłasnowolnionych
c) pełna – dla osób, które ukończyły 18 lat albo osoby małoletnie, które zawarły związek małżeński.
4. Osoby do 13 roku życia są z założenia całkowicie ubezwłasnowolnione, osoby pomiędzy 13 a 18 rokiem życia są częściowo ubezwłasnowolnione (kryterium ze względu na ZDCP).
5. Ubezwłasnowolnienie następuje, gdy osoba nie jest zdolna kierować swoim postępowaniem. W przypadku:
a) choroby psychicznej
b) niedorozwoju umysłowego
c) alkoholizmu lub narkomanii.
W zależności od stopnia zaawansowania danej patologii wdraża się ubezwłasnowolnienie całkowite (opiekę) lub częściowe (kuratelę).
6. Czynność prawna dokonana przez osobę pozbawioną ZDCP jest nieważna, chyba że dotyczy drobnych spraw życia codziennego (np. zakupy).
7. Czynności dokonywane przez osoby posiadające częściową ZDCP muszą być zatwierdzone przez przedstawiciela ustawowego (np. mamę). W przeciwnym wypadku są nieważne. Taka osoba ma również pełne prawo do rozporządzania swoimi majątkiem osobistym (w tym dochodami).
7 – Osoby prawne
1. Osoba prawna może występować w stosunkach cywilnoprawnych jako podmiot. Posiada zarówno zdolność prawną jak i zdolność do czynności prawnych.
2. Przykłady osób prawnych:
a) spółki kapitałowe
b) spółdzielnie
c) przedsiębiorstwa państwowe
d) fundacje
e) uczelnie
f) Skarb Państwa.
3. Przykłady jednostek organizacyjnych nie będących osobami prawnymi:
a) urzędy państwowe
b) jednostki wojskowe
c) szkoły podstawowe i średnie.
4. Osoby prawne może składać oświadczenia woli jedynie za pomocą swoich organów (pojedynczych osób fizycznych lub np. zarządów). Działanie organu jest równoznaczne z działaniem osoby prawnej.
5. Od organów należy odróżnić przedstawiciela, który zawsze działa jedynie w swoim imieniu i sam staje się podmiotem stosunków cywilnoprawnych.
6. Trzy zasadnicze systemy powstawania osób prawnych:
a) system aktów organów państwowych (poprzez ustawę – np. PAN)
b) system koncesyjny (inicjatywa pochodzi spoza organów administracji, lecz musi od nich uzyskać przyzwolenie – np. utworzenie banku)
c) system normatywny (zwany rejestracyjno-meldunkowym – np. spółki).
7. Podstawową przesłanką uzyskania lub utracenia osobowości prawnej jest wpis lub wykreślenie z rejestru. Czynność ta ma zatem charakter konstytutywny.
8 – Skarb Państwa jako osoba prawna
1. Uczestnictwo państwa w stosunkach cywilnoprawnych odbywa się poprzez Skarb Państwa. Nie odnoszą się do niego przepisy o powstawaniu i ustawaniu osób prawnych. Skarb Państwa nie jest właścicielem wszystkich składników mienia należących do państwa (np. przedsiębiorstwa państwowe).
2. Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych państwowych osób prawnych. Nadzór nad SP sprawuje Minister SP.
9 – Przedsiębiorcy i ich oznaczenia
1. Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.
2. Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko (ew. wzbogacone o np. pseudonim), firmą osoby prawnej jest jej nazwa wzbogacona o formę (np. „sp. z o. o.”, „S.A.”) oraz ew. przedmiot, miejsce działalności lub inne elementy. Firma to nazwa przedsiębiorcy na rynku! (potocznie – marka).
3. Wobec firm istnieją następujące zasady:
a) jedność – jeden przedsiębiorca ma jedną firmę
b) wyłączności – jedna firma należy do tylko jednego przedsiębiorcy.
4. Firmy nie można sprzedać, można ją jednak wynająć (franchising). Firmę można sprzedać jedynie z całym przedsiębiorstwem.
5. Firma ma funkcję informacyjną wobec klienta – informuje o przedsiębiorcy oraz jest gwarancją określonej jakości. Firma podlega ochronie, tak jak dobre imię i inne wartości niematerialne.
10 – Przedsiębiorstwa państwowe
1. Przedsiębiorstwo Państwowe jest samodzielna jednostka o wyodrębnionym charakterze organizacyjnym, ekonomicznym i prawnym. Sprawy te reguluje ustawa o przedsiębiorstwach państwowych z 1981-09-25, nowelizowana w 1991.
2. Organy państwowe mogą ingerować w działalność PP tylko w sytuacjach przewidzianych w ustawie – w praktyce bardzo rzadko.
3. Przedsiębiorstwa Państwowe dzielą się na:
a) działające na zasadach ogólnych
b) użyteczności publicznej (np. ZTM, organ założycielski ma obowiązek dotowania w przypadku braku rentowności).
4. Ponadto wyróżnia się:
a) PP współtworzone z innymi państwami
b) PP współtworzone z innymi podmiotami prawnymi w celach gospodarczo uzasadnionych.
5. Ze względu na strukturę PP dzielą się na:
a) jednozakładowe
b) wielozakładowe.
6. PP mogą być tworzone przez:
a) naczelne oraz centralne organy administracji państwowej (albo za porozumieniem z nimi przez inne organy administracji)
b) NBP i banki państwowe.
7. Czynności towarzyszące utworzeniu PP:
a) postępowanie przygotowawcze (zbadanie oraz ocena warunków i potrzeby utworzenia PP)
b) wydanie aktu prawnego
c) zarejestrowanie (od tego momentu zyskują osobowość prawną).
8. Każde PP powinno mieć statut. Określa on wewnętrzną strukturę organizacyjną PP. Status uchwala ogólne zabranie pracowników, w niektórych przypadkach musi on być zatwierdzony przez organ założycielski.
9. Obok statusu PP musi posiadać regulamin organizacyjny, ustalany przez dyrektora.
10. W skład przedsiębiorstwa wchodzą:
a) firma
b) prawa rzeczowe do dóbr majątkowych (majątek)
c) prawa wynikające z umów najmu, dzierżawy itp.
d) środki pieniężne, papiery dłużne
e) koncesje, licencje, zezwolenia, patenty, prawa autorskie, tajemnice przedsiębiorstwa oraz dokumenty i księgi.
...
gosicka