1. Pojęcie, zakres, struktura (działy) i źródła oraz zasady prawa cywilnego; unifikacja i kodyfikacja prawa cywilnego w Polsce.
Podział norm całego systemu prawnego na jego dwa podzbiory: prawo publiczne i prawo prywatne wywodzi się z tradycji kultury zachodnioeuropejskiej. Prawo cywilne stanowi trzon prawa prywatnego. Prawo cywilne jest powszechnie uznaną i skodyfikowaną gałęzią prawa.
Art. 1. Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i prawnymi.
Prawo cywilne, jako pierwotna i najszerzej rozbudowana gałąź prawa prywatnego o nieograniczonym ani przedmiotowo ani podmiotowo zakresie zastosowania, służyłaby niejako za część ogólną innym gałęziom prawa prywatnego. Przy poszanowaniu odrębności zawartych tam regulacji prawnych, normy prawa cywilnego znajdowałoby zastosowanie w zakresie bliżej określonym- co najmniej jednak jako normy subsydiarne lub stosowane na zasadzie analogii. Ten model nie zakłada istnienia obok prawa cywilnego innych gałęzi prawa prywatnego, jednak jest na taka sytuację otwarty. Stosownie więc do tego ukształtowały się szczególne gałęzie prawa prywatnego.
1.) Prawo pracy
Podstawowym aktem normatywnym regulującym tę dziedzinę prawa jest Kodeks pracy z 1974r., który obowiązuje w zreformowanej i przystosowanej do ustroju RP postaci.
Ustawa ma charakter kompleksowy, obejmując normy prawne zarówno prywatno-, jak i publicznoprawnej natury. Głównym przedmiotem regulacji, a zarazem centralną i instytucją prawa pracy jest indywidualny stosunek pracy (art.1 KP). Jego istotną treść stanowi podjęte dobrowolnie przez pracownika zobowiązanie do osobistego i odpłatnego świadczenia pracy podporządkowanej i to w ciągu pewnego czasu.
2.) Prawo rodzinne
Normy regulujące stosunki prawno-rodzinne zawarte są w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym z 1964r..
3.) Prawo handlowe
Normy regulujące stosunki handlowe są wplecione w KC. Uchwalono tylko Kodeks spółek handlowych (KSH- 2000r.)
4.) Prawo rolne
Przedmiotem tej dyscypliny są normy należące do różnych gałęzi prawa- w tym w znacznym stopniu normy prywatnoprawne, stanowiące składnik prawa cywilnego.
5.) Prawo spółdzielcze
Zostało ujęte w odrębnej ustawie. Rdzeń zawartych w niej norm ma charakter prywatnoprawny regulując powstanie, strukturę i działanie dobrowolnie tworzonej przez podmioty prawa cywilnego osoby prawnej, jaka jest spółdzielnia/
SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO
Prawo cywilne dzieli się na działy wyrażające strukturę tej gałęzi prawa. Nie jest ona jednolita we wszystkich systemach prawnych. W grupie praw kontynentalnych, opartych na recypowanym prawie rzymskim, największe uznanie znalazł tzw. system pandektowy, opracowany przez naukę niemiecką na początku Xix. Charakteryzuje się on przede wszystkim wyróżnieniem rozbudowanej części ogólnej prawa cywilnego, po której następują działy: prawo rzeczowe, prawo zobowiązań, prawo rodzinne i prawo spadkowe.
Cześć ogólna- obejmuje instytucje i zasady wspólne dla całego prawa cywilnego.
Prawo rzeczowe- ujmuje normy, które wyznaczają bezwzględne prawa podmiotowe, a odnoszące się do rzeczy. Prawo zobowiązań- zawiera normy regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym, skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów.
Prawo spadkowe- reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty.
Prawo rodzinne- reguluje stosunki prawne miedzy małżonkami, rodzicami i dziećmi oraz innymi krewnymi oraz powinowatymi, a także instytucje opieki i kurateli
Prawo na dobrach niematerialnych- reguluje prawa podmiotowe do oryginalnego, niematerialnego wytworu umysłu ludzkiego, mająca wartość majątkową.
KATALOG ZASAD PRAWA CYWILNEGO
1) Uznanie i ochrona osobowości każdego człowieka w równej mierze.
Składa się na to zdolność prawna, która przysługuje każdemu człowiekowi w takim samym zakresie. Wiąże się z nią, zdolność do czynności prawnych, na podstawie której człowiek może realizować stosunki cywilno prawne. Wspomniana zasada obejmuje ochronę wartości niemajątkowych, związanych z integralnością fizyczną i psychicznym życiem każdego człowieka, a realizowaną przez instytucję ochrony jego dóbr osobistych.
2) Pełna i równa ochrona mienia podmiotów prawa cywilnego, co w szczególności znajduje wyraz w jednolitym ukształtowaniu podstawowej w tym względzie instytucji prawa cywilnego, jaką jest prawo własności. Obejmuje ona także dziedziczenie majątku po zmarłej osobie oraz gwarantuje, że w razie wywłaszczenia uprawniony otrzyma słuszne odszkodowanie.
3) Zakaz nadużywania praw podmiotowych ma zapobiegać wykonywaniu ich niezgodnie z akceptowanymi powszechnie regułami, do czego w istocie sprowadza się sens klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego.
Art.5 Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno- gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
4) Autonomia woli wyrażająca kompetencje podmiotów prawa cywilnego do swobodnego kształtowania stosunków cywilno prawnych przez czynności prawne- w szczególności przez umowy.
5) Ochrona zaufania podmiotu do składanych mu oświadczeń lub innych doniosłych prawnie zachowań nie została wypowiedziana w żadnym ogólnym przepisie. Doktryna prawa rekonstruuje tę zasadę prawa na podstawie klauzur generalnych.
UNIFIKACJA I KODYFIKACJA PRAWA CYWILNEGO W POLSCE
Unifikacja prawa polega na ujednoliceniu prawa na obszarze całego państwa.
I . Okres II RP
a) stan rozbicia dzielnicowego
· Obszar woj. centralnych obejmujący ziemie utworzonego w 1815r. królestwa Polskiego z kodeksem cywilnym Napoleona.
· Obszar woj. wschodnich z prawem rosyjskim- Zwód Praw
· Obszar woj. południowych z kodeksem cywilnym austriackim- ABGB z 1811r.
· Obszar woj. zachodnich z niemieckim kodeksem cywilnym- BGB z 1895r.
b) częściowa unifikacja prawa cywilnego
na podstawie prac komisji Kodyfikacyjnej 1919r. zunifikowane zostały te działy prawa prywatnego, które miały znaczenie dla obrotu gospodarczego, ustroju i funkcjonowania przedsiębiorstw zarobkowych i prawo o spółkach akcyjnych, kodeks zobowiązań i prawo o spółkach z o.o. Ogłoszono również prawo autorskie, prawo prywatne międzydzielnicowe i prawo prywatne międzynarodowe.
II . Unifikacja prawa po II wojnie światowej
Unifikacja prawa osobowego i rodzinnego dokonana została w szybkim tempie w trybie 15 dekretów. Ponad to został wydany 16 dekret- Przepisy ogólne prawa cywilnego.
> 1945r. zreformowanie i zunifikowanie prawa o aktach stanu cywilnego
> 1950r. uchwalony został kodeks rodzinny
Kodyfikacja prawa jest zabiegiem legislacyjnym dalej idącym niż unifikacja dokonywana przy pomocy aktów prawnych odrębnych dla poszczególnych działów danej gałęzi systemu prawa. Cechą znamionującą ten etap rozwoju prawa jest wydanie aktów prawnych w postaci kodeksów.
· Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawa go wprowadzająca z 25 II 1964r.. Oba akty weszły w Zycie 1 I 1965r..
· Kodeks cywilny i ustawa zawierająca przepisy wprowadzające uchwalone zostały 23 I 1964r., a weszły w Zycie 1 I 1965r..
Nowelizacje prawa cywilnego
· Nowelizacja z 1990r. była następstwem transformacji ustrojowej państwa oraz reform gospodarczych mających na celu urzeczywistnienie zasad gospodarki rynkowej.
· Nowelizacja z 2003r. Kodeks cywilny będzie normować status prawny tzw. niepełnych(ułomnych) osób prawnych. Uchylono kodeks handlowy i w Zycie wszedł kodeks spółek handlowych.
2. Rodzaje wykładni wyróżniane ze względu na dyrektywy wykładni.
Dla ustalenia, jaka norma, a więc jakiej treści, jest właściwa do rozstrzygnięcia danej sprawy, sąd dokonuje wykładni. Wykładnię można określić jako swoisty proces myślowy polegający na ustaleniu właściwego znaczenia tekstów prawnych, stanowiących podstawę do zrekonstruowania poszukiwanej normy prawnej.
Dyrektywy językowe- każą odwoływać się do reguł znaczeniowych i składniowych powszechnego języka etnicznego, jednakże przede wszystkim należy uwzględnić reguły języka jakie wytworzyły się w środowisku prawniczym.
Dyrektywy systemowe- opierają się na założeniu, że poszczególne normy prawne stanowią składnik spójnego systemu prawnego.
Dyrektywy funkcjonalne- odwołują się do założenia, że racjonalny ustawodawca stanowi normy, aby w sposób maksymalnie sprawny realizować uznawane, a zwłaszcza preferowane przez siebie cele i wartości.
WYNIKI WYKŁADNI
Wykładnia stwierdzająca- polegająca na ustaleniu, że wykładnia językowa pozwala jednoznacznie określić treść lub moc normy, i że nie ma podstaw do zakwestionowania tak ustalonego sensu.
Wykładnia rozszerzająca- polegająca na ustaleniu, że ze względu na dyrektywy wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć szerszy zakres normowania lub zastosowania normy niż wynikałoby to z rezultatów osiągniętych na podstawie reguł wykładni językowej.
Wykładnia zwężająca- polega na ustaleniu, że względu na dyrektywy wykładni systemowej lub funkcjonalnej należy przyjąć węższy zakres normowania lub zastosowania normy, niż wynikałoby to z rezultatów osiągniętych na podstawie reguł wykładni językowej.
Wykładnia derogująca- polega na ustaleniu, że ze względna poza językowe dyrektywy wykładni przepis nie ma doniosłości normatywnej, mimo że w świetle wykładni językowej należałoby mu znaczenie przypisać.
3. Znaczenie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego dla wykładni i stosowania prawa; wyroki interpretacyjne TK; uchwały Sądu Najwyższego mające noc zasad prawnych.
Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej, powołanym do sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych, podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne i rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach.
Sąd Najwyższy dzieli się na 4 izby:
· cywilną
· karną
· pracy, ubezpieczeń społecznych i spraw publicznych
· wojskową
Uchwały pełnego składu Sadu Najwyższego, składu połączonych izb oraz składu całej izby z chwilą podjęcia uzyskują moc zasad prawnych. Skład 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy prawnej. Zasady prawne wiążą składy orzekające Sądu Najwyższego, w tym sensie, że odstąpienie od zasady prawnej przez jakikolwiek skład Sądu Najwyższego wymaga ponownego rozstrzygnięcia.
Uchwała Sądu Najwyższego zawiera odpowiedź na pytanie sądu apelacyjnego wiąże sądy orzekające w danej sprawie. Wiążąca w danej sprawie jest także uchwała powiększonego skład SN, rozstrzygając zagadnienie prawne, jakie wyłoniło się przy rozpoznawaniu kasacji.
Orzecznictwo SN nie stanowi źródła prawa w znaczeniu podmiotowym, a twórcza rola tego orzecznictwa w praktyce wykładni i stosowania prawa co do istoty jest analogiczna do roli orzecznictwa innych sądów.
Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych Konstytucją, ustaw z umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za uprzednia zgodą wyrażoną w ustawie, przepisów prawa, wydanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi ustawami. Ponadto, TK bada zgodność z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych oraz rozpatruje skargi konstytucyjnej. Orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Orzecznictwo TK wywiera bezpośredni wpływ na ustawodawstwo. Kompetencja TK do wydania przepisów powodujących utratę mocy obowiązującej zakwestionowanych przepisów czyni w istocie Trybunał „negatywnym ustawodawcą”. Wyroki TK ustalające niekonstytucyjność przepisu powodują utratę jego mocy obowiązującej zmieniają stan prawny. Orzeczenia TK mogą mieć wpływ nie tylko na stan ustawodawstwa, lecz także na sposób interpretacji i stosowania prawa. SA tzw. orzeczenia interpretacyjne TK, w których TK dokonuje wykładni przepisów, ustalając ich znaczenie zgodne z Konstytucją. Takie orzeczenia mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
4. Pojęcie zasad współżycia społecznego i ich funkcja w prawie cywilnym.
Zasady współżycia społecznego są pozaprawnymi normami społecznymi. Są to normy moralne, regulujące stosunki między ludzkie, powszechnie akceptowane w danym okresie.
Zasady współżycia społecznego stanowią treść tzw. klauzur generalnych, czyli zwrotów ustawowych odsyłających do systemu ocen lub norm pozaprawnych, którymi organ stosujący prawo powinien się kierować.
Zasady współżycia społecznego mogą być:
a) kryterium doprecyzowania treść stosunku cywilnoprawnego
b) kryterium oceny zachowania podmiotów prawa, ze skutkiem w postaci wyznaczania negatywnych następstw zachowania sprzecznego z nimi
c) kryterium wykładni oświadczeń woli
d) kryterium powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.
5. Normy bezwzględnie obowiązujące i względnie obowiązujące; normy jednostronnie bezwzględnie obowiązujące (semiimperatywne); normy kompetencyjne; klauzule generalne.
Klauzule generalne są to zwroty wskazujące na pewien, aksjologicznie uzasadniony system ocen lub norm pozaprawnych, którymi powinien kierować się organ stosujący prawo, dokonując oceny danego stanu faktycznego. Podstawowe znaczenie w polskim prawie maja klauzule dotyczące zasad współżycia społecznego i społeczno- gospodarczego przeznaczenia prawa podmiotowego.
Normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne) to taki normy, których zastosowanie nie może być wyłączone lub ograniczone z woli stron kształtujących stosunek prawny.
Normy względnie obowiązujące (dyspozytywne) znajdują zastosowanie tylko wtedy gdy strony nie ukształtowały stosunku prawnego w sposób odmienny, niż przewiduje norma względnie obowiązująca, tzn. nic w danej kwestii nie postanowiły albo ukształtowały stosunek nie kompletnie.
Normy jednostronnie bezwzględnie obowiązujące (semiimperatywne) s to normy, których zastosowanie może być z woli stron wyłączone lub ograniczone, ale tylko na korzyść jednej ze stron a mianowicie tej, której interesy ustawa poddaje intensywniejszej ochronie.
6. Reguły interpretacyjne i inferencyjne.
1. reguły instrumentalnego nakazu i zakazu
a) nakaz czynienia wszystkiego, co w świetle aktualnej wiedzy o związkach przyczynowych jest warunkiem koniecznym zrealizowania tego stanu rzeczy.
b) zakaz czynienia czegokolwiek, co w świetle wiedzy aktualnej jest warunkiem wystarczającym nie zrealizowania tego stanu rzeczy
2. wnioskowanie a fortiori
a) argumentum a mairi ad minus (z większego na mniejsze)
b) argumentum a minori ad maius( z mniejszego na większe)
3. analogia z ustawy Można ją stosować wtedy, gdy dyrektywy językowe i systemowe nie wskazują jednoznacznie, iż określony przepis dotyczy wyjątkowego stanu faktycznego w nim wyznaczonego (arg. a contrario), a równocześnie argumentacja funkcjonalna pozwala przyjąć, że ustanowiona w przepisie prawnym regulacja odnosi się także do okoliczności w istotny sposób podobnych do tej, jaka została opisana.
4. analogia z prawa.
7. Analogia prawnicza-luka w prawie (konstrukcyjna, aksjologiczna- obiektywna i subiektywna); rodzaje analogi.
Analogia prawnicza jest metoda wnioskowań prawniczych mających na celu ustalenie normy prawnej dotyczącej stanu faktycznego, dla którego brak jest podstawy prawnej kwalifikacji wśród norm zrekonstruowanych w trybie wykładni funkcjonalnej i systemowej. Opiera się ona na założeniu racjonalności prawodawcy, który tworzy system prawa wewnętrznie spójny i zupełny tzn. pozbawiony luk.
· Analogia z ustawy polega na uznaniu, ze do danego prawnie nie obojętnego stanu faktycznego stosuje się normę prawną uprzednio ustaloną trybie wykładni, której hipoteza dotyczy innego stanu faktycznego, ale w sposób istotny podobny do tego, dla którego poszukujemy rozstrzygnięcia.
· Analogia z prawa założenia są identyczne jak przy analogi z ustawy z tym, że przesłanką jest stwierdzenie, że ustawodawcy można przypisać taki oceny i preferencje jakie, zważywszy na aksjologiczna, logiczną i prakseologiczną konsekwencję racjonalnego prawodawcy, uzasadniają zrekonstruowanie normy o określonej treści, która wypełni stwierdzoną lukę.
Luka w prawie polega na braku normy prawnej, której nie można ustalić w trybie wykładni przepisów, a która odnosiła by się do stanu faktycznego prawnie nieobojętnego tzn. takiego, który powinien być normowany w świetle założenia o racjonalności prawodawcy, i który nie został uznany przez prawodawcę za nie podlegający prawnemu unormowaniu
· Luka aksjologiczna oznacza „niedobór” regulacji prawnej spowodowany przyjęciem innego systemu wartości przez prawodawcę i adresata normy.
· Luka konstrukcyjna
> Luka swoista oznacza brak normy o niższej mocy prawnej, który uniemożliwia realizację norm o wyższej mocy.
> Luka techniczna oznacza niekompletna regulację proceduralną, która uniemożliwia dokonanie czynności konwencjonalnej.
...
gosicka