ETYKA A MORALNOŚĆ
1.) Etyka to tyle co nauka o moralności zajmująca się opisem, analizą i wyjaśnianiem rzeczywiście istniejącej moralności i ustalaniem dyrektyw moralnego postępowania.
2.) Etyka to ogół norm moralnych, zasad postępowania przyjętych i obowiązujących w danej epoce i zbiorowości społecznej
3.) Moralność to zespół ocen i norm, wzorów postępowania i ideałów osobowych mających regulować postępowanie jednostek oraz stosunki między jednostkami i grupami społecznymi.
W drugim znaczeniu etyka odpowiada definicji moralności.
Na co dzień używamy tych pojęć zamiennie. Aby zachować precyzję pojęciową należy jedno od drugiego oddzielać. Moralność to coś praktycznego. Etyka ma inne zadanie – jest po prostu nauką a moralność to fakt społeczny. Przedmiotem etyki jest moralność jako pewien fakt społeczny.
W ramach etyki wyróżniamy 3 gałęzie:
1.) Etiologia moralności
2.) Etyka normatywna (normatywno-wyjaśniająca)
3.) Metaetyka (logika krytyczna, logika etyki, filozofia moralna)
Pytania typowe dla etyki:
- Jak jest?
- Jak być powinno?
- Dlaczego jest tak, a nie inaczej?
Pytania te potwierdzają definicję ETYKI ZAWODOWEJ Zygmunta Ziembińskiego:
Przez etykę zawodową jakiejś grupy zawodowej rozumie się najczęściej doktrynę moralną systematyzującą oceny i normy moralne związane z wykonywaniem określonego zawodu, względnie formułującą normy moralne postulowane do przyjęcia przez przedstawicieli danego zawodu.
Etyka zawodowa nie jest wartością autonomiczną (co do treści i sposobu kształtowania). Treść i sposób są pochodną całokształtu warunków społecznych i politycznych i pozostają w związku z panującą w społeczeństwie moralnością (np. krytyka przekupności sędziów przez A.F. Modrzewskiego, co było powszechnie przyjętą regułą obyczajową).
Etyka zawodowa jest konkretyzacją ogólnospołecznych zasad etycznych. Centralnym elementem każdej etyki zawodowej są dyrektywy ogólnoludzkie, powszechnie akceptowane. Na gruncie poszczególnych etyk zawodowych dokonuje się wtórna hierarchizacja wzorów zachowań.
W ramach danej etyki modyfikuje się sens ogólnie uznanych dyrektyw. Czasami promuje się wzorce obce poszczególnym etykom, a nawet ogólnospołecznej moralności. Obcość ta polega nie tyle na sprzeczności co do zasady, a raczej na indyferencji (obojętności), np. sprzeczność: solidarność jest ogólnie przyjęta i obowiązującą dyrektywą postępowania, jednak nie ma zastosowania w przypadku korupcji w zawodzie sędziowskim – inni sędziowie nie powinni popierać sędziego biorącego łapówki.
CO DECYDUJE O TREŚCI KONKRETNEJ ETYKI ZAWODOWEJ?
Podział źródeł kreujących etos poszczególnych zawodów:
· Ze względu na sposób utrwalenia:
- pisane
- niepisane
· Ze względu na moc wiążącą:
- wiążące
- niewiążące
· Ze względu na sposób w jaki formułowane są wzorce etyczne:
- bezpośrednie
- pośrednie
· Ze względu na płaszczyznę regulacji:
- wewnętrzne (wewnętrzna płaszczyzna regulacji)
- zewnętrzne (zewnętrzna płaszczyzna regulacji)
PISANE – utrwalone w publikatorach o charakterze oficjalnym i nieoficjalnym
- publikacje prasowe
- publikacje zawarte w wydawnictwach fachowych
- publikatory o charakterze popularnym
- Internet
- Różnego rodzaju akty normatywne (akty o charakterze ustawowym oraz akty będące zbiorami zasad etycznych, kierowane do przedstawicieli poszczególnych profesji prawniczych)
- Orzeczenia sądów dyscyplinarnych poszczególnych profesji
NIEPISANE –
- tradycja związana z wykonywaniem danej profesji prawniczej (etos przekazywany z pokolenia na pokolenie)
- moralność ogólnospołeczna (etyczne normy obowiązujące wszystkich członków danego społeczeństwa)
- zewnętrzne warunki wykonywania danego zawodu ( warunki życia społeczeństwa, techniczne warunki wykonywania zawodu, poziom świadomości prawnej)
WIĄŻĄCE – akty o charakterze ustawowym
NIEWIĄŻĄCE –
BEZPOŚREDNIE – normy zawarte w aktach normatywnych
POŚREDNIE – warunki zewnętrzne wpływające na kształtowanie danej profesji
PŁASZCZYZNA WEWNĘTRZNA – reguły etyczne określające model zachowania wewnątrz danej grupy zawodowej
PŁASZCZYZNA ZEWNĘTRZNA – reguły etyczne określające stosunek członków danej profesji do przedmiotu działania – do jednostki korzystającej z usług prawniczych, np. obowiązek lojalności wobec klienta
KODEKSY ETYCZNE
KODEKS ETYCZNY – definicja pochodzi z dzieła pt. „Etyka marksizmu i moralność socjalistyczna” – to zwerbalizowane, ujęte w postać dokumentu lub dokumentów zasady moralne danego zawodu.
Definicja prof. Kołakowskiego: kodeks etyczny to zbiór materialnych nakazów etycznych o charakterze zhierarchizowanym, zmierzający do zupełności, precyzujący nakazy bezwarunkowe i ograniczone okolicznościami. „Idea kodeksu zawiera w sobie dążenie do ideału kompletności”.
1.) Kodeksy etyczne pełnią funkcję wychowawczą
2.) Kodeksy etyczne konkretyzują ogólnie tylko zarysowane w przepisach ustrojowych wzory zachowań
3.) Kodeksy etyczne dostarczają laikom czytelnych kryteriów oceny zachowań danej grupy profesjonalistów
4.) Kodeksy etyczne ograniczają korupcję
· Przeciwnicy kodeksów zwracają uwagę, że sfery etycznej nie da się normatyzować, jest ona bowiem czymś płynnym: wymaga konkretnych zachowań w zmiennych okolicznościach
· Kodeksy obniżają poziom wrażliwości etycznej ich adresatów (znoszą potrzebę podejmowania samodzielnych decyzji.
· Ogólne zasady etyczne określane są w aktach o charakterze ustrojowym (ustrojowo-pragmatycznym). Kodeksy tylko powtarzają te reguły bądź w drodze niepotrzebnej kazuistyki starają się dać odpowiedź na wszystkie dylematy moralne. Mogą też traktować o całkiem oczywistych rzeczach – obniżają ogólną ocenę co do poziomu etyki przedstawicieli danej profesji pełniąc funkcję destrukcyjną.
ZBIORY ZASAD ETYKI ZAWODOWEJ:
„Zbiór zasad etyki zawodowej sędziów stanowiący załącznik do uchwały nr 16/2003 KRS z dn. 19.02.2003r. w sprawie uchwalenia zbioru zasad etyki zawodowej sędziów”
Ustawa: „Prawo o ustroju sądów powszechnych” z 27.07.2001r.
NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIOWSKA
Jest to obciążający sędziego obowiązek orzekania zgodnie z ustawą i sumieniem.
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 9 XI 1993r.: niezawisłość sędziowska to niezależność sędziego zarówno od sporu jak i od organów państwa.
Korelatem niezawisłości po stronie sędziego jest obowiązek bezstronności.
Sędzia niezawisły to w konsekwencji sędzia i bezstronny i niezależny.
W literaturze występuje także termin NIEZAWISŁOŚĆ WEWNĘTRZNA – bierze się on z przekonania, iż sędzia powinien odczuwać wewnętrzną potrzebę bycia niezawisłym.
Natomiast NIEZAWISŁOŚĆ ZEWNĘTRZNA to niezależne od sędziego zewnętrzne regulacje wpływające na jego bycie niezależnym.
Nadrzędnym celem regulacji jest uczynienie sędziego niezawisłym. Szczegółowe gwarancje o charakterze etycznym powinny pełnić rolę środka wiodącego do celu.
PODSTAWOWE POWINNOŚCI ETYCZNE SĘDZIEGO
1. Prawo ustroju sądów powszechnych: art. 61 §1; art. 66; rozdział II – Prawa i obowiązki sędziów; art. 82 – 106; art. 107.
2. Zbiory zasad etycznych:
· Zbiór KRS
· Zbiór Iustitii
Ad. 1 (Prawo ustroju sądów powszechnych):
- Sędzia ma obowiązek postępować zgodnie ze ślubowaniem sędziowskim:
1.) Obowiązek wiernej służby państwu (Rzeczpospolitej)
2.) Obowiązek stania na straży prawa
3.) Obowiązek sumienności w wypełnianiu obowiązków sędziego
4.) Obowiązek orzekania zgodnie z przepisami prawa
5.) Obowiązek bezstronności w wymierzaniu sprawiedliwości
6.) Obowiązek kierowania się własnym sumieniem w wymierzaniu sprawiedliwości
7.) Obowiązek dochowania tajemnicy państwowej i służbowej
8.) Obowiązek kierowania się zasadami godności i uczciwości
- Obowiązek stałego podnoszenia kwalifikacji zawodowych
- Art. 61 §1 pkt. 2 – Na stanowisko sędziego może być powołany jedynie ten, kto jest nieskazitelnego charakteru
a fortiori ® sędzia (tym bardziej) ma „obowiązek” posiadania nieskazitelnego charakteru
- Art. 82 §2 – Obowiązek stania na straży godności stanowiska
Ad. 2 (Kodeksy etyczne):
W kodeksach etycznych wyróżniamy 3 płaszczyzny:
I Uniwersalne wzory postępowania sędziów
- Zakaz wykorzystywania statusu sędziego i prestiżu związanego ze sprawowanym urzędem w celu wspierania interesu prywatnego (Zbiór KRS: §3; Zbiór Iustitii: zasada 3 w cz. I)
- Obowiązek wyrażenia czynnego żalu w związku z naruszeniem zasad etycznych (Zbiór KRS: §5 pkt.3; Zbiór Iustitii: zasada 4 w cz. I)
- Obowiązek dbałości o poziom etyczny środowiska sędziowskiego (Zbiór KRS: §5 pkt.4; Zbiór Iustitii: zasada 5 w cz. I)
- Obowiązek dbałości o interesy materialne stron postępowania oraz fiskusa (Zbiór KRS: §8; Zbiór Iustitii: zasada 1 w cz. II)
- §21 Zbioru KRS: Zakaz świadczenia usług prawniczych
- zasada 7 w cz. III Zbioru Iustitii: Zakaz świadczenia odpłatnych porad prawnych
CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH OBOWIĄZKÓW
· Wierność Rzeczpospolitej: prof. Gołąb zdefiniował ją jako stan psychiczny określający relacje między sędzią a państwem; lojalność, oddanie, bezinteresowne przywiązanie, skłonność do poświęceń
Skoro wierność jest stanem wewnętrznym to z punktu widzenia prawnego, znaczenie ma tylko to co jest uchwytne zewnętrznie: zachowania dowodzące, że sędzia państwu służy (realizuje ciążące na nim obowiązki – również etyczne).
Zasada ta jest obowiązkiem najogólniejszym i pochłania wszystkie inne obowiązki sędziego.
· Stanie na straży prawa: obowiązek ten swym zakresem pochłania i obejmuje obowiązek orzekania zgodnie z przepisami prawa
„stać na straży” – obrona kogoś/czegoś przed kimś/czymś
straż – postawa aktywna, inicjatywa, gotowość do obrony
Czynienie wszystkiego tego by nie doszło do naruszenia prawa i obrona tego prawa.
W obowiązku tym mieszczą się zarówno zachowania związane z procesem stosowania prawa jak też zachowania od tego procesu oderwane, z punktu widzenia tego procesu zewnętrzne.
-związane z procesem stosowania prawa: orzekanie zgodnie z przepisami prawa przez sędziego; sędzia musi postępować w ramach procesu stosowania prawa tak aby prawo nie zostało naruszone przez strony czy uczestników postępowania. Postępowanie sędziego będzie obejmować czynności, które z założenia mają podnosić prestiż i szacunek dla prawa (gdy swym umiejętnym, godnym postępowaniem wzbudzi wśród podmiotów szacunek dla prawa).
Policja sesyjna – grzywny, kary porządkowe
- oderwane od procesu stosowania prawa: sędzią się jest tak w służbie jak i poza służbą; postawa sędziego, który służby w danym momencie nie pełni: powinien budzić szacunek swoją postawą, faktycznym przestrzeganiem prawa
· Orzekanie zgodnie z przepisami prawa: odkodowany z fragmentu roty sędziowskiego ślubowania.
Ustawodawca nie obiektywizuję sędziowskiego sumienia: sprawiedliwość ma być wymierzana wg konkretnego sumienia konkretnego sędziego
Jakimi instrumentami dysponuje sędzia by rozwiązać kolizję?
- prawo cywilne: klauzule generalne (Art. 5 K.C.)
- postępowanie karne: definicja przestępstwa – społeczna szkodliwość czynu
- reguły interpretacyjne (metoda teleologiczna – celowościowa – funkcjonalna)
prof. Maria Szyszkowska twierdzi, że od sędziów nie można żądać czynów heroicznych, nie da się pozostawać w zgodzie z prawem nie łamiąc niektórych podstawowych zasad etycznych. Zasadę tę rozwija prof. Marek Safjan.
· Obowiązek bezstronności w wymierzaniu sprawiedliwości: bezstronność jest korelatem niezawisłości sędziowskiej – nie sprzyjanie żadnej ze stron (ujęcia wąskie).
Sędzia powinien mieć wyrobiony sąd jak należy interpretować przepisy i stosować je tak by słuszne interesy stron postępowania nie zostały naruszone.
- zasada prawdy materialnej (1996, art.3 KPC)
Sędzia nie może wyręczać stron w gromadzeniu materiału dowodowego (art. 6 KC) – zasada prawdy obiektywnej.
· Obowiązek sumienności w wykonywa...
Sylwunia1978