Temat: Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Ochrona konsumentów ma w Polsce duże znaczenie. Oprócz celów wyznaczonych przez rząd istnieją zobowiązania w ramach prawa Unii Europejskiej, które wymagają, aby w oparciu o przepisy prawne cele te były realizowane w praktyce. Punktem wyjściowym obecnej polskiej polityki konsumenckiej było dostosowanie polskiego prawa do prawa Unii Europejskiej do momentu przystąpienia Polski do Unii 1 maja 2004 roku.

W Polsce ochroną konsumentów zajmują się zarówno państwowe jak i prywatne, wspierane przez państwo organizacje. Na szczeblu rządowym ochrona konsumentów leży w gestii Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który podlega bezpośrednio premierowi. Ma on swoją siedzibę w Warszawie a biura w innych dużych miastach. Urząd ten pełni również zadania z zakresu nadzoru nad działalnością gospodarczą oraz zwalczania nieuczciwej konkurencji.

Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów zawiera również uregulowania dotyczące samorządowych organizacji regionalnych w dziedzinie ochrony konsumentów oraz (prywatnych) organizacji konsumenckich. Częścią koncepcji jest działalność rzeczników konsumentów na płaszczyźnie regionalnej i lokalnej. Jest ich w Polsce około 350.

Instrumentem mającym zapewnić bezpieczeństwo konsumentów jest skuteczny nadzór nad rynkiem. Prowadzony jest on przez specjalne urzędy i nadzorowany przez prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Nadzór ten obejmuje przykładowo kontrole w supermarketach, wycofywanie niebezpiecznych produktów z handlu oraz różne procedury mające na celu sprawdzanie, czy istnieje ryzyko pod względem bezpieczeństwa. Stworzono również ogólnokrajowy system informacji o niebezpiecznych produktach.
Ponadto duża liczba nowych aktów prawnych wspiera forsowanie konkretnych interesów konsumentów. I tak stworzono np. warunki umożliwiające obywatelom łatwiejszy dostęp do organów sprawiedliwości i wstrzymywanie stosowania nieuczciwej konkurencji.

Liczne inicjatywy mają na celu podniesienie poziomu wiedzy i świadomości konsumentów, aby w ten sposób stworzyć podstawę do odpowiedniego stosowania prawa oraz skutecznej współpracy między poszczególnymi grupami interesów, zwłaszcza organizacjami konsumenckimi.

1.    

Historia Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów powstał w 1990 roku jako Urząd
Antymonopolowy. Po przełomie politycznym w roku 1989, kiedy gospodarka oparta została na mechanizmach wolnego rynku, 24 lutego 1990 roku uchwalono ustawę o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Stanowiła ona ważny element programu reformy rynkowej. Struktura gospodarki, odziedziczona po systemie centralnego planowania, charakteryzowała się bowiem wysokim poziomem monopolizacji, co mogło w istotny sposób ograniczyć powodzenie transformacji gospodarczej. W tej sytuacji szczególne znaczenie miało promowanie konkurencji i przeciwdziałanie antyrynkowym zachowaniom monopolistów. Stąd też na mocy ustawy powołano Urząd Antymonopolowy (UA), który rozpoczął działanie w kwietniu po uchwaleniu statutu przez Radę Ministrów. W tym roku również zaczęły funkcjonować jego pierwsze delegatury.

Jako główne zadanie Urzędu wskazano przeciwdziałanie zawieraniu antykonkurencyjnych porozumień i nadużywaniu pozycji dominującej na rynku oraz kontrolę koncentracji przedsiębiorców. Kompetencje te były wielokrotnie zwiększane. Istotna zmiana miała miejsce w 1996 roku, kiedy po reformie administracji centralnej Urząd Antymonopolowy otrzymał swoją obecną nazwę – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). Rozszerzono przy tym zakres jego działań o ochronę interesów konsumentów. Jednocześnie Prezesowi Urzędu podporządkowano Głównego Inspektora Inspekcji Handlowej..

W 2000 roku Urząd rozpoczął monitorowanie pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom oraz nadzorowanie ogólnego bezpieczeństwa produktów.

Istotne znaczenie w rozwoju systemu ochrony konkurencji miała uchwalona 15 grudnia 2000 roku ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Określiła ona zasady funkcjonowania całego systemu ochrony konkurencji i konsumentów, w którym centralne miejsce zajmuje Prezes UOKiK. Jedną z najważniejszych zmian było wprowadzenie kadencyjności jego funkcji oraz obowiązku wyłaniania w drodze konkursu.

W 2002 roku UOKiK podjął działania mające na celu stworzenie systemu nadzoru rynku dla wyrobów podlegających dyrektywom wspólnotowym oraz sytemu monitorowania jakości paliw.

Wstąpienie do Unii Europejskiej z dniem 1 maja 2004 roku dla UOKiK oznaczało przede wszystkim zakończenie procesu harmonizacji polskiego prawa antymonopolowego i konsumenckiego z regulacjami unijnymi. Od dnia akcesji Urząd działa w ramach Europejskiej Sieci Konkurencji (ECN).

Prezes UOKiK reprezentuje Polskę w ramach sieci Consumer Protection Cooperation (CPC), do której należą instytucje publiczne odpowiedzialne za ochronę konsumentów w Unii Europejskiej. Została ona utworzona na podstawie przepisów wspólnotowych z 2004 roku. Celem CPC jest współpraca w zakresie zwalczania naruszeń interesów słabszych uczestników rynku o charakterze transgranicznym –
a zatem wykraczających zasięgiem poza obszar jednego państwa.
 

16 lutego 2007 roku uchwalono nową ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów. W celu usprawnienia działań podejmowanych przez UOKiK odstąpiono od prowadzenia postępowań na wniosek w sprawach praktyk ograniczających konkurencję oraz w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Wprowadzono również możliwość nakładania przez Prezesa UOKiK kar pieniężnych na przedsiębiorców, którzy naruszyli zbiorowe interesykonsumentów.

Przedsiębiorcy ankietowani przez CBOS pozytywnie odnoszą się do działań UOKiK jako instytucji dobrze służącej społeczeństwu. Akceptacja dla inicjatyw podejmowanych przez Urząd jest bardzo wysoka (73 proc.) wśród przedsiębiorców dużych i porównywalna z Kościołem oraz Najwyższą Izbą Kontroli.

Podobnego zdania jest dwie trzecie przedsiębiorców średniej wielkości oraz połowa małych.

Przez większość podmiotów gospodarczych Urząd postrzegany jest jako niezbędny, niezależny i wiarygodny. Najlepiej oceniają go duże przedsiębiorstwa. Aż 97 proc. z nich jest zdania, że działania UOKiK są potrzebne.

Ankietowani przedsiębiorcy zwracają również uwagę na pozycję Urzędu jako instytucji eksperckiej, pozostającej poza bieżącym nurtem polityki. Niezależność UOKiK docenili zarówno duzi, średnie jak i mali gracze rynkowi. Najlepiej ci pierwsi – opinię taką wyraziło aż 86 proc. z nich.

Ocena ta jest szczególnie ważna ze względu na wagę postępowań, które prowadzi Urząd. Formułując zarzuty naruszenia ustawy antymonopolowej, UOKiK definiuje pozycję rynkową przedsiębiorców, ocenia, czy określone zachowanie jest zgodne z prawem, co wpływa na ich wiarygodność gospodarczą, czasem giełdową.

Za wiarygodność Urząd ceniony jest przez wszystkie grupy podmiotów gospodarczych. Najbardziej przedsiębiorcy duzi i średni – odpowiednio 84 proc. i 79 proc. z nich.

UOKiK jest dobrze oceniany również przez konsumentów. Jak wynika z badań społecznych przeprowadzonych przez GfK Polonia, Urząd uważany jest przez nich za instytucję pomocną i potrzebną.

W zakresie edukacji konsumenckiej jest on autorytetem dla 22 proc. słabszych uczestników rynku. Takie stanowisko to prawdopodobnie wynik szeregu kampanii informacyjnych, które Urząd inicjuje od 2001 roku. Jednocześnie jednak, aż jedna trzecia konsumentów jest przekonana, że UOKiK rozpatruje także indywidualne skargi, co świadczy o nieznajomości kompetencji Urzędu.

2.     Misja i wizja UOKiK

Misją Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest podnoszenie dobrobytu konsumentów poprzez ochronę i tworzenie warunków dla funkcjonowania konkurencji. Dzięki tym działaniom wzmocniona zostaje konkurencyjność przedsiębiorstw działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a poprzez to Urząd przyczynia się do rozwoju gospodarczego Polski.

Wizją Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest cieszący się powszechnym autorytetem i zaufaniem wśród konsumentów i przedsiębiorców organ ochrony konkurencji i konsumentów, którego praca przyczynia się do sukcesu gospodarczego Polski oraz Unii Europejskiej.

Misja i wizja Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów szczegółowo przedstawiona jest w programie rozwoju Urzędu, określającym nadrzędne cele i kierunki działania dla dobra Rzeczypospolitej Polskiej.

Kompetencje Prezesa UOKiK

3.     Kompetencje Prezesa UOKiK

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest centralnym organem administracji państwowej. Odpowiada bezpośrednio przed Prezesem Rady Ministrów. Powoływany jest przez niego spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. Do kompetencji Prezesa UOKiK należy kształtowanie polityki antymonopolowej oraz polityki ochrony konsumentów.

Podstawowym instrumentem Prezesa Urzędu w zakresie ochrony konkurencji jest prowadzenie postępowań antymonopolowych w sprawach praktyk ograniczających konkurencję – nadużywania pozycji dominującej na rynku oraz niedozwolonych porozumień (karteli). Mogą się one zakończyć nakazem zaniechania kwestionowanych działań oraz nałożeniem kary pieniężnej. Prezesowi UOKiK przysługuje również prawo kontroli koncentracji, w celu niedopuszczenia do sytuacji, w której w wyniku łączenia się przedsiębiorców powstanie podmiot dominujący na rynku.

Od 2004 roku Prezes UOKiK opiniuje projekty pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom w ramach programów pomocowych oraz decyzji indywidualnych przed ich wysłaniem do Komisji Europejskiej, która jest jedynym organem władnym podejmować decyzje w sprawach zgodności wsparcia ze Wspólnym Rynkiem. Na podstawie sprawozdań podmiotów udzielających pomocy oraz jej beneficjentów Prezes Urzędu przygotowuje raporty roczne o wsparciu państwa – przede wszystkim jego skuteczności i efektywności, a także wpływie na konkurencję.

Do kompetencji Prezesa Urzędu należy również prowadzenie postępowań w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Mogą się one zakończyć nakazem zaniechania kwestionowanych działań, a także, na podstawie ustawy z 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów, nałożeniem kary pieniężnej. Ochronie słabszych uczestników rynku służą również działania zmierzające do wyeliminowania z obrotu prawnego niedozwolonych postanowień umownych – to znaczy kształtujących interesy konsumentów w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami.

Podstawowym narzędziem są kontrole wzorców umownych stosowanych przez przedsiębiorców.

Ochronie zdrowia i życia konsumentów służą postępowania w sprawach ogólnego bezpieczeństwa. W ich wyniku Prezes UOKiK może nakazać między innymi wycofanie z rynku wyrobu stwarzającego zagrożenie oraz, zgodnie z nowelizacją ustawy o ogólnym bezpieczeństwie produktów z 12 stycznia 2007 roku, nałożyć karę pieniężną w wysokości do 100 tyś. zł. Zapewnieniu, że w obrocie znajdują się wyłącznie produkty bezpieczne i spełniające zasadnicze wymagania – określone w aktach prawnych wprowadzających do prawa polskiego tzw. dyrektywy nowego podejścia – służy system nadzoru rynku monitorowany przez Prezesa Urzędu. UOKiK jest odpowiedzialny również za zarządzanie systemem monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych.

4.     Organizacje pozarządowe

Jako ważne organizacje pozarządowe należy wymienić zwłaszcza Federację Konsumentów oraz Stowarzyszenie Konsumentów Polskich.
Federacja Konsumentów obejmuje swoim zasięgiem całe terytorium Polski poprzez sieć 50 klubów terenowych. Kluby te wykonują pracę poradni konsumenckich, a ponadto umożliwiają skoordynowaną współpracę z innymi podmiotami.
Stowarzyszenie Konsumentów Polskich składa się z różnych grup ekspertów, którzy przeszkoleni zostali w konkretnej dziedzinie, np. bezpieczeństwo produktów, ochrona prawna lub reklama. Najwyższym celem Stowarzyszenia jest uświadamianie konsumentów o przysługujących im prawach.