SKOWRONKI I SOWY.PDF

Sprawy Nauki

Skowronki i sowy

Autor: Andrzej Klimek

02.12.2007.

Skowronki i sowy

Autor: Andrzej Klimek 2007-12-02

Nie ma takiego procesu fizjologicznego, który nie przebiega w sobie wła¶ciwym rytmie, oscyluj±c wokół

pewnych warto¶ci. Ka¿dy z nas posiada w sobie zegar biologiczny; własny, indywidualny regulator

synchronizuj±cy działania organizmu z rytmem przyrody.

Zegar ten synchronizowany jest na bie¿±co ze zjawiskami przyrody przez rytmiczne zmiany ¶wiatła i

mroku. I chocia¿ nie wszystkie tajniki tych zjawisk zostały ju¿ dokładnie zbadane, niektóre mechanizmy

s± do¶æ dobrze znane.

¦wiatło słoneczne trafia za po¶rednictwem oka do przysadki mózgowej, która jest głównym o¶rodkiem

koordynuj±cym działania wszystkich narz±dów wewnêtrznych człowieka. To wła¶nie przysadka zarz±dza

wytwarzaniem poszczególnych hormonów, bêd±cych no¶nikiem poleceñ wykonawczych dla ró¿nych

organów. Dziêki poł±czeniu nerwowemu przysadki mózgowej ze ¶wiatem zewnêtrznym, wytwarzanie

hormonów przebiega w rytmie zmian natê¿enia promieni słonecznych. Rytm hormonalny za¶ zmienia

ogólny poziom aktywno¶ci organizmu.

Dobowy zegar biologiczny kieruje prawie 50 podstawowymi funkcjami fizjologicznymi człowieka.

Odmierza m.in. rytm zmian temperatury ciała, kr±¿enia, oddychania, aktywno¶ci w±troby, ¿oł±dka i jelit,

działania systemu nerwowego, pracy nerek, przemian wewn±trzkomórkowych, składu chemicznego krwi.

Jak wykazały pomiary:

• ci¶nienie krwi mamy najni¿sze o godz. 9 rano, najwy¿sze za¶ o 18;

• o godz. 18 wystêpuje maksimum czêstotliwo¶ci pracy serca, za¶ o 4 nad ranem serce pracuje

najwolniej; o tej porze serce jest najmniej sprawne i najbardziej zagro¿one; okres najwy¿szej sprawno¶ci

serca wypada ok. godz. 21;

• miêdzy 9 a 12 mamy najwy¿sz± temperaturê ciała; pocz±wszy od 18 temperatura spada, osi±gaj±c

minimum miêdzy 3 a 4 nad ranem;

• podczas snu wzrasta tempo podziału komórek w tkankach organizmu.

Ogólnie rzecz bior±c, organizm nasz jest najsprawniejszy, prze¿ywa szczyt aktywno¶ci dwukrotnie w

ci±gu dnia: miêdzy 9 a 13 oraz od 16 do 18. W okresie maksymalnej aktywno¶ci potêguje siê praca

zmysłów – człowiek lepiej słyszy i odró¿nia kolory. W innych porach doby wydajno¶æ organizmu

maleje i osi±ga swoje minimum miêdzy godzin± 3 a 4 w nocy, a tak¿e od 13 do 15 po południu. W tym

czasie popełniamy najwiêcej błêdów, najczê¶ciej powodujemy wypadki, najszybciej siê mêczymy.

Oczywi¶cie s± to przeciêtne – w wypadkach indywidualnych zdarzaj± siê mniejsze lub wiêksze

przesuniêcia.

Walory rytmu

http://www.sprawynauki.lap.pl

Kreator PDF

Utworzono 16 April, 2009, 10:43

Sprawy Nauki

Fizjolodzy wyró¿niaj± dwa zasadnicze typy ludzi: jedni wykazuj± wiêksz± aktywno¶æ przed południem,

drudzy wol± pracowaæ i działaæ pod wieczór. Ludzie-skowronki budz± siê wcze¶nie rano, odczuwaj±

przypływ energii ¿yciowej w godzinach porannych. Ludzie-sowy zasypiaj± pó¼n± noc±, budz± siê tak¿e

pó¼no, wstaj± z trudem, gdy¿ wła¶nie rankiem maj± najmocniejszy sen. Fizjologowie ustalili, ¿e co szósty

człowiek nale¿y do typowych skowronków, co trzeci do sów, a reszta, czyli prawie połowa, do¶æ łatwo

przyzwyczaja siê do zmiennych okresów aktywno¶ci i pracy.

Dobowy rytm fizjologiczny poci±ga za sob± szereg praktycznych skutków. Noc± obni¿a siê aktywno¶æ, a

zatem tak¿e odporno¶æ organizmu. St±d zazwyczaj w tym okresie pogarsza siê stan chorych: nastêpuj±

ostre ataki astmy, dusznicy, czêste s± wypadki zawałów i wylewów krwi do mózgu.

Natura kontra cywlizacja

Rytmy organizmu ukształtowały siê w toku milionów lat ewolucji ¿ycia na Ziemi. To wła¶nie ewolucja

splotła nasze ¿ycie ¶ci¶le ze zjawiskami przyrody.

Dobowy rytm astronomiczny ma nie tylko charakter biologiczny. Przez tysi±clecia człowiek mógł

skutecznie polowaæ lub w inny sposób zdobywaæ pokarm tylko w dziennym ¶wietle. Ciemno¶æ nocy

skłaniała do szukania schronienia, bezczynno¶ci i snu, a tak¿e niosła strach przed niebezpieczeñstwem.

Zgodno¶æ rytmu aktywno¶ci człowieka z warunkami zewnêtrznymi cechowała do niedawna ¿ycie całej

populacji. Zdobycze cywilizacji złamały ten rytm, wydłu¿aj±c z pocz±tku okres aktywno¶ci (sztuczne

o¶wietlenie), a potem wrêcz nakazuj±c przesuwanie go w ró¿ne czê¶ci doby (praca zmianowa, podró¿e

przez strefy czasowe).

Wymogi techniki nie licz± siê z biologicznymi własno¶ciami organizmów. Zakłócenia rytmu ¿ycia prowadz±

do desynchronizacji biologicznego zegara, co poci±ga za sob± wiele nieprzyjemnych konsekwencji

zdrowotnych: bezsenno¶æ, nadmierne zmêczenie, trudno¶æ regeneracji sił, zaburzenia psychiczne,

nerwice, złe samopoczucie itp.

Badania w izolowanych od ¶wiata zewnêtrznego laboratoriach oraz w podziemnych jaskiniach przyniosły

zdumiewaj±ce rezultaty. Okazało siê bowiem, ¿e dobowy rytm biologiczny człowieka pozostaj±cego w

izolacji trwa około 25 godzin! Inaczej mówi±c, nasz organizm, pozbawiony punktów odniesienia w postaci

cyklu noc–dzieñ, spó¼nia siê o 1 godzinê w stosunku do ruchu obrotowego Ziemi. Chronobiolodzy

usiłuj± ustaliæ teraz, co decyduje o tym, ¿e w normalnych warunkach nasz wewnêtrzny zegar dostraja siê

do cyklu 24-godzinnego.

Narodziny z zegarem

Jak wykazały dotychczasowe badania (dalekie od zakoñczenia), ka¿dy osobnik przychodzi na ¶wiat z

własnym zegarem biologicznym, zakodowanym w systemie genetycznym. Zegary te s± nastawione na

rytm zbli¿ony do dobowego, choæ nie zawsze z nim identyczny. Pod wpływem ró¿nych warunków

zewnêtrznych (o¶wietlenie, temperatura, ¿ywienie, ¿ycie całego otoczenia) zegar ten zostaje

zsynchronizowany z rytmem astronomicznym. Nastêpuje to dopiero po osi±gniêciu pewnego stopnia

dojrzało¶ci przez układ nerwowy, który po¶redniczy w synchronizacji pierwotnych rytmów biologicznych z

rytmem zmian w ¶rodowisku.

Chronobiologia ma bardzo praktyczne znaczenie. Specjali¶ci szukaj± sposobów łagodnego przechodzenia

ludzi przez strefy czasu, organizacji ¿ycia na stacjach kosmicznych, a nawet najlepszej pory wykonywania

zabiegów medycznych i przyjmowania leków. Wła¶ciwy rozkład dnia pracy mo¿e te¿ znacznie zwiêkszyæ

wydajno¶æ, szczególnie w sferze umysłowej.

http://www.sprawynauki.lap.pl

Kreator PDF

Utworzono 16 April, 2009, 10:43

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: