DORSZ ATLANTYCKI.pdf.pdf

Połowy dorsza w Bałtyku:

niezrównoważone i nielegalne

Według Organizacji Narodów Zjednoczonych głównymi czynnikami prowadzącymi do

utraty bioróżnorodności przez nasze oceany są zbyt intensywne rybołówstwo i

zmieniający się klimat. Dorsz jest tego sztandarowym przykładem. Kiedyś był to

gatunek bardzo liczny. Dziś większość zasobów dorsza na świecie zostało wyczerpanych.

Taka sytuacja ma również miejsce w Bałtyku, a ściślej mówiąc w jego wschodnich

łowiskach.

Międzynarodowa Rada Badań Morza (ICES - naukowe ciało doradcze dla Północno –

Wschodniego Atlantyku) i Unia Europejska apelują o drastyczne zmniejszenie kwot

połowowych a nawet o całkowite wstrzymanie połowów dorsza na wschodnim Bałtyku.

Ostrzeżenia płynące ze strony ICES były już ignorowane w przeszłości i nie ma żadnych

przesłanek mówiących o tym, że coś się w tym względzie zmieni. Dla przykładu:

ministrowie zasiadający w Radzie ds. Rybołówstwa Unii Europejskiej na rok

2006 ustalili całkowity dozwolony limit na połów dorsza we wschodnim Bałtyku

na poziomie trzykrotnie wyższym niż zalecany przez ICES. Dodatkowo jeszcze do

oficjalnego limitu połowowego, usytuowanego na poziomie 49 000 ton, dochodzi

gigantyczna ilość nielegalnie złowionego dorsza, który dociera do portów z

przeznaczeniem na rynek Unii Europejskiej. ICES szacuje, że w 2005 roku suma

nielegalnie złowionego dorsza zbliżyła się do 15 000 ton, co stanowi nieco

powyżej 35% oficjalnej kwoty połowowej. W szczególności polska flota rybacka

dokonuje połowów powyżej wyznaczonego limitu. Niniejszy raport podsumowuje tę

katastrofalną sytuację Daje pogląd na bałtycką flotę zajmującą się odławianiem dorsza

oraz pokazuje sytuację rynków zbytu i opisuje podejście polityczne Unii Europejskiej do

rozwiązania problemu z połowem dorsza na Bałtyku.

Wprowadzenie

Dorsz od wieków był bardzo ważnym gatunkiem handlowym. We wczesnym XIX wieku

sprowadził baskijskich rybaków z zachodu na wschodnie wybrzeże Północnej Ameryki.

Urodzajne łowiska, na które natrafili Baskowie, dawały obfity połów, który był suszony,

solony i sprzedawany w całej Europie jako słynny „bacalao” (dorsz po hiszpańsku) 1 .

Kanadyjskie łowiska, na które wyruszyli Baskowie, wytrwały długo, zanim zupełnie

zniknęły zniszczone przez nienasycony przemysł rybny. Wyeksploatował on ogromną

liczbę tych stworzeń. W 1992 roku, wraz z załamaniem się zasobów, nałożono kompletny

zakaz połowów dorsza. Łowiska wschodniej Kanady nigdy się nie zregenerowały.

Morze Bałtyckie jest podzielone na dwa wyraźne łowiska – jedno bardzo intensywnie

eksploatowane, drugie znajdujące się na granicy wyczerpania. Tak samo jak w przypadku

innych mórz i oceanów naukowcy nawołują do bardziej restrykcyjnej ochrony dorsza.

Politycy jednak lekceważą te zalecenia wystawiając na niebezpieczeństwo tym samym

przyszłość rybołówstwa, zasobów morskich, a także ekosystemu, w którym żyją.

Tymczasem zasoby dorsza w Morzu Północnym jak i w Bałtyku są eksploatowane powyżej

jakiegokolwiek zrównoważonego poziomu.

Więcej o historii połowów dorsza: “Dorsz. Rryba, która zmieniła świat”: Mark Kurlansky, 1997

Połów dorsza

Dorsz ( Gadus spp.) jest gatunkiem żyjącym w zimnych wodach i żerującym zazwyczaj

przy dnie. Żywi się bardzo różnymi zwierzętami m.in., robakami, skorupiakami,

ośmiornicami także innymi rybami, niewykluczając własnego potomstwa.

Gatunek ten możemy znaleźć we wszystkich rejonach północnego Pacyfiku i

Oceanu Atlantyckiego, łącznie z Morzem Bałtyckim. W Bałtyku żyją dwa

podgatunki dorsza: dorsz atlantycki znany również jako zachodni(Gadus morhua

morhua) i dorsz bałtycki znany jako dorsz wschodni(Gadus morhua callaris)

Dorsz atlantycki zamieszkuje obszar Bałtyku na zachód od wyspy Bornholm łącznie z

wodami duńskich cieśnin. Dorsza bałtyckiego natomiast można spotkać tylko w części

środkowo-wschodniej i północnej Morza Bałtyckiego. Główny czas tarła przypada na okres

pomiędzy czerwcem a sierpniem.

Bardzo ważne dla rozwoju ikry i młodego narybku jest zasolenie wody w Bałtyku. Przy

niskim zasoleniu ikra tonie, przez co jej dostęp do tlenu zostaje ograniczony, gdyż w

niższych warstwach jest go mniej. Z tego powodu narybek nie może się prawidłowo

rozwijać.

Do głębszych warstw tlen dostarczany jest przez regularne przypływy z Morza

Północnego. Silne jesienne sztormy zazwyczaj wpychają do Bałtyku „ciężką”, słoną i

bogatą w tlen wodę z Morza Północnego, która dostarcza tlen w głąb morza. Jednakże

napływ wód z Morza Północnego zmniejszył się drastycznie w przeciągu kilku ostatnich

dekad, co spowodowało niedotlenienie głębszych warstw i w konsekwencji doprowadziło

do zmniejszenia się ilości przychodzących na świat dorszy. 2 W tym samym czasie

zwiększony poziom substancji odżywczych (eutrofizacja) w Bałtyku doprowadził do

zwiększenia się ilości fitoplanktonu. Kwitnienie i późniejsze rozkładanie się alg

bezpośrednio zmniejsza ilości rozpuszczonego tlenu w morskiej wodzie.

Okoliczności te doprowadziły do sytuacji, w której istnieje tylko jedno tarlisko dorsza na

Wschodnim Bałtyku - Głębia Bornholmska. 3

Dorsz i jego ważna rola w ekosystemie

Dorsz jest źródłem utrzymania wielu rybaków, ich rodzin i pracowników

firm zajmujących się przetwórstwem rybnym. Jest również kluczowym

elementem ekosystemu Morza Bałtyckiego.

Łańcuch pokarmowy w centralnych głębinach Bałtyku, w normalnych

okolicznościach, kontrolowany jest przez dorsze i gatunki, na które

zwykle poluje, czyli szproty i śledzie. Zmniejszanie się populacji dorsza

spowodowane niesprzyjającymi warunkami naturalnymi i intensywnym

połowem tego gatunku znacznie wpłynęło na układ ekosystemu.

Głównym beneficjentem tego procesu jest szprot, który utracił swojego

głównego drapieżcę i w przeciwieństwie do śledzia nigdy nie był

wystawiony na intensywne połowy. Szprot żywi się ikrą dorsza i

rywalizuje ze śledziem o pożywienie. Kiedy populacja dorsza była

liczna, w latach 70-tych i 80-tych, był on wraz ze śledziem istotnym

elementem rybołówstwa. Połowy tych ryb obecnie zmieniły całkiem

swoje przeznaczenie. Zaczęło dostarczać szprota, jako pokarm dla

hodowanych na fermach ryb. Skutki dalszych zmian w łańcuchu

pokarmowym są jak na razie nie do przewidzenia. Jednakże

doświadczenia płynące z innych rejonów powinny być ostrzeżeniem. W

Morzu Czarnym przesadne „nawożenie” substancjami odżywczymi

najpierw doprowadziło do niesamowitego wzrostu populacji ryb w

latach 70-tych. Ostatecznie jednak nadmierne połowy doprowadziły do

całkowitego załamania się populacji ryb i tym samym utorowały drogę

rozwojowi meduz, które zdominowały ekosystem.

Zmniejszające się zasoby

„ICES od lat zalecało niskie limity połowowe lub nawet zaprzestanie rybołówstwa

na kilka lat. Maksymalne limity połowowe zostały ustalone dużo powyżej zalecany

wartości”. 4

Zachodnie łowisko dorsza na Bałtyku jest porównywane do wielu łowisk tego

gatunku, które nadal znajdują się we względnie dobrej kondycji, mimo tego, że jego

zasoby zmniejszyły się o połowę w stosunku do lat 70-tych i 80-tych.

ICES zaznacza, że uzupełnienie zasobów jest w dużym stopniu uzależnione od wysokiego

poziomu rozmnażania się gatunku. Wystarczy jeden rok zmniejszonych możliwości

reprodukcyjnych i rybołówstwo znajdzie się w dużych kłopotach. ICES wzywa

konsekwentnie do poważnych cięć w limitach połowowych. Na rok 2007 o około

30% w stosunku do roku 2006. 5

l Merentutkimuslaitos, Fiński Instytut Badań Morza (http://www.fimr.fi/fi/aranda/uutiset/233.html)

PROTECT, Review of MPAs for Ecosystem Conservation & Fisheries Management, February 2006

ICES, Maj 2006, Advise on Eastern Baltic Cod (rozdział 8.4.2. Cod in Subdivisions 25-32)

ICES, Maj 2006, Advise on Eastern Baltic Cod (rozdział 8.4.1. Cod in Subdivisions 22-24)

Ustalenia Szczytu Ziemi Zrównoważonego Rozwoju w Rio de Janeiro (1992) i

Johannesburgu (2002) mówią jasno o tym, że zrównoważone rybołówstwo musi stać się

głównym celem gospodarki rybackiej. Bałtyckie zasoby dorsza są uważane przez ICES za

wyeksploatowane i dlatego też muszą zostać przywrócone do poziomu, który umożliwiał

będzie maksymalnie zrównoważone połowy.

Zasoby dorsza we wschodniej części Bałtyku zostały przetrzebione w znacznie

większym stopniu. Zmniejszyły się one dziesięciokrotnie w stosunku do „Złotych Lat”(lata

80-te) 6 . ICES sugeruje, że może być to rezultatem „zwiększonych połowów z

wykorzystaniem trałowania dennego, pojawieniem się stawnych sieci skrzelowych, a

także ograniczeniem przeżywalności ikry spowodowanej niedostatecznym natlenieniem

głębin morskich.” 7

ICES ponadto zwraca uwagę na zmniejszoną zdolność reprodukcyjną populacji oraz na

prowadzenie niezrównoważonego odłowu.

Na rok 2007 zalecenia ICES mówią wyraźnie: “nie należy dokonywać żadnych

połowów na tym łowisku w roku 2007 oraz należy przygotować i wdrożyć plan

regeneracji, który będzie warunkiem wstępnym do ponownego otwarcia tych

łowisk dla rybaków”. 8

Podejmując takie kroki, ICES wysłał surowe ostrzeżenie do wszystkich zajmujących się

rybołówstwem na tym terenie. Czy ostrzeżenie zostanie wzięte pod uwagę, tego nie

wiadomo.

Zalecenia ICES (kolumna różowa) dot. Limitów połowowych, unijne limity (kolor niebieski) oraz biomasa dorsza

(biała krzywa). Uwagi: brak kolumny różowej oznacza brak zaleceń ICES, brak niebieskiej kolumny oznacza brak

danych

Doświadczenia z przeszłości nie wróżą nic dobrego. Jak możemy zobaczyć na wykresie,

przy ustalaniu maksymalnego limitu połowu dorsza na Bałtyku państwa członkowskie UE

ignorowały zalecenia ICES przez bez mała 20 lat. Za każdym razem maksymalny limit

połowowy był wyznaczany dużo powyżej zalecanego. Dla przykładu w roku 2006

maksymalny limit połowowy był ponad trzykrotnie wyższy niż zalecany przez ICES: 49

220 ton zamiast 14 900. 9 ICES w ciągu ostatnich 13 lat aż 4 razy proponował zawieszenie

połowów dorsza, za każdym razem ignorowano stanowisko naukowców.

ICES, Maj 2006, Advise on Eastern Baltic Cod (rozdział 8.4.2. Cod in Subdivisions 25-32)

ICES, 2005 Baltic Fisheries Assessment Working Group, Cod

ICES, Maj 2006, Advise on Eastern Baltic Cod (rozdział 8.4.2. Cod in Subdivisions 25-32)

W przypadku zachodnich łowisk bałtyckich, UE korzystała z zaleceń ICES.

Przypuszczalnie, dlatego iż rekomendowane limity połowowe nie wymagały drastycznych

cięć i zmniejszenia liczby statków, które operują na tym akwenie. Jeśli chodzi o

wschodnie łowiska to konsekwentne ustalanie wysokiego limitu połowowego wydaje się

być brakiem woli politycznej do rozwiązania problemu.

W lipcu 2006 Komisja Europejska zaprezentowała „wieloletni plan w zakresie zasobów

dorsza w Morzu Bałtyckim oraz połowów tych zasobów,” 10 , który zakłada odbudowę

bałtyckich zasobów dorsza poprzez coroczne zmniejszanie o 10% nakładu połowowego

oraz śmiertelności ryb. 11 Szczegółowe przepisy w dalszej kolejności opisują, w jaki sposób

mają być dostosowane nakłady połowowe oraz jakie badania naukowe będą

wykorzystywane w ustalaniu maksymalnego limitu połowowego.

Powstaje pytanie, czy powolne zmniejszanie śmiertelności ryb (o 10% co roku) będzie

wystarczające, aby rozwiązać problem zbliżającego się kryzysu na bałtyckich łowiskach.

Jakikolwiek system kwot połowowych niesie ze sobą ryzyko zwiększonej „negatywnej

selekcji”, ponieważ rybacy będą zachowywać tylko największe okazy a mniejsze lub mniej

wartościowe ryby będą wyrzucane za burtę, aby przyznany limit połowowy wykorzystać

tylko na większe ryby.

Kolejnym istotnym problemem we wdrażaniu mechanizmów ochrony i efektywnego

zarządzania bałtyckim dorszem jest wysoki poziom nielegalnych połowów i brak

skutecznego przestrzegania istniejącego prawa. W praktyce nielegalne, nieraportowane i

nieuregulowane połowy (IUU) dorsza na wschodnim Bałtyku są ogromnym problemem.

Zmniejszanie kwot połowowych może tylko zwiększyć ryzyko występowania

kłusownictwa. W raporcie z 2004 roku dotyczącym wielu niedociągnięć w zasadach

funkcjonowania Ogólnej Polityki Rybackiej (CFP) Komisja Europejska potwierdza, że

nielegalne połowy są poważnym problemem dotyczącym nie tylko połowów dorsza na

Bałtyku. 12 Jednakże Komisja nie daje żadnych wskazówek, w jaki sposób podnieść poziom

przestrzegania prawa w państwach UE.

Flota rybacka

W połowy dorsza na Bałtyku jest zaangażowana niewielka liczba państw. Podczas gdy

Dania (53% w 2005) i Niemcy (32%) dzielą się zasobami wód zachodnich, Polska (21%),

Szwecja (14%), i Dania (13%) dominują na woda wschodnich.

Dla wschodniego rejonu ICES zakłada dużą liczbę tzw. nieraportowanych połowów (14

992 ton w 2005 r.). Są one grupowane w kategorii nielegalnych połowów i do oficjalnego

połowu dodają 38% (40 000 ton). Większość nieraportowanych połowów jest

rozładowywana w Polsce.

Wniosek, Rozporządzenie rady ustanawiające wieloletni plan w zakresie zasobów dorsza w Morzu Bałtyckim oraz połowów

tych zasobów, przedstawiony przez Komisję, 24 lipca 2006, COM(2006) 411

Komisja proponuje wieloletni plan odbudowy zasobów dorsza w Morzu Bałtyckim. Nota prasowa Bruksela, dnia 24 lipca 2006 r.

IP/06/1055, 24 lipca 2006

EU Commission, July 2006, Reports from Member States on behaviours which seriously infringed the rules of the Common Fisheries Policy in

2004, COM(2006) 387 final

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: