Hoffmann E.T.A. - Majorat.pdf - Hoffmann E T A - Biblioteki_Cyfrowe

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

E. T. A. HOFFMANN

ś 

Majorat ¹

ł.  

Niedaleko od brzegów morza Bałtyckiego — stoi zamek ǳieǳiczny roǳiny Her…. ,

Zamek

który zowią Her… burg. Okolica jest surowa i pustynna. Zaledwie tu i ówǳie na piasz-

czystym gruncie dostrzeżesz garści trawy. Zamiast tych ogrodów, jakie zazwyczaj zdobią

sieǳiby pańskie, ponad gołym murem widać tylko jakiś nęǳny gaj sosnowy, które-

go żałoba ponura i nieustanna zda się lekceważyć uśmiechniętą szatę wiosny. W tym

lasku, zamiast wesołego świergotu ptasząt, słychać tylko monotonne krakanie kruków

albo świst mew — zapowiedź burzy.

W pewnej odległości przecież natura zupełnie inną tu przybiera postać. Jesteś prze-

niesiony, niby pod ǳiałaniem laski czarnoksięskiej — pomięǳy kwitnące pola i żyzne

doliny. Ujrzysz tu obszerną, bogatą wieś, nad którą góruje wielki dom zarząǳającego

tym dominium². Na końcu miłego gaju grabowego — znajdują się fundamenty wiel-

kiego pałacu, który zamierzał zbudować jeden z dawniejszych właścicieli tej posiadłości.

Jego spadkobiercy, wyjechawszy do swych dóbr w Kurlandii³, nie dokończyli budowy

tego gmachu, a baron Roderyk von Her…. , który powrócił, by się osiedlić w rodowym

gnieźǳie swych ojców, wolał, przy swoim usposobieniu ponurym i mizantropĳnym⁴,

mieszkać w starym zamku samotnym, niźli dokończyć tego, który zaczął niegdyś. Roz-

kazał odrestaurować, o ile to było możliwe, zrujnowaną sieǳibę swych przodków i za-

mknął się w niej wraz z oburkliwym intendentem i małą liczbą służebników. Rzadko jeno

pokazywał się we wsi. Natomiast często błąǳił konno tu i ówǳie brzegiem morza —

i jak luǳie powiadali, wydawało się z daleka, że baron rozmawia z morzem, że słucha

łoskotu i szumu fal, rzekłbyś — rozumiał się dobrze z tajemniczym duchem morza. Na

najwyższej wieży zamku kazał zbudować swą pracownię i umieścił w niej wielką lunetę

oraz całkowity zbiór narzęǳi astronomicznych.

Coǳiennie, zwróciwszy oczy ku morzu, obserwował okręty rysujące się na dalekim

widnokręgu, niby mewy o białych, rozpostartych skrzydłach. W noce gwiaźǳiste odda-

wał się tu, wraz ze swym starym rządcą — pracom astronomicznym albo, jak go podej-

rzewano — astrologicznym. W ogóle przypuszczali luǳie, że baron Roderyk poświęcał

się naukom tajemnym, inaczej mówiąc, czarnej magii — i że skutkiem pewnej nieuda-

nej operacji, która urażała jeden z domów panujących, zmuszony był opuścić Kurlandię.

Najlżejsze wspomnienie dni, które przepęǳił w tej prowincji, buǳiło w nim uczucie

zgrozy i wszystkie nieszczęścia swego życia przypisywał winie przodków, jaką popełnili,

opuszczając zamek praǳiadowski.

By związać przyszłość roǳiny z tym zamkiem, postanowił z niego zrobić majorat.

Panujący książę przystał na projekt tej fundacji tym chętniej, że w ten sposób utrwalała

się w okolicy familia znakomita, mająca już rozgałęzienia w prowincjach zagranicznych.

¹ ajorat — sposób ǳieǳiczenia własności ziemskiej polegający na przejmowaniu majątku zmarłego przez

najstarszego syna lub najbliższego krewnego bądź majątek tak oǳieǳiczony.

² o — wielkie posiadłości ziemskie lub leśne.

³ raa — południowa część dawnych Inﬂant, położona nad Bałtykiem i Zatoką Ryską. Od r. 

wchoǳi w skład Łotwy.

⁴ atro — niechętny luǳiom, zgorzkniały.

Jednakowoż ani syn barona, ani posiadacz majoratu, który jak ǳiad nosił imię Rode-

ryka — nie mogli w zamku pozostać. Obaj mieszkali w Kurlandii. Mając usposobienie

lekkie i wesołe, zda się — niedowierzali tej ponurej sieǳibie, obranej przez Roderyka.

Ten miał dwie biedne ciotki, stare panny, którym oﬁarował w swych dobrach mieszkanie

oraz środki egzystencji. Mieszkały one wraz ze staruszką służącą w ciepłym apartamencie

bocznego skrzydła zamku, a prócz nich i starego kucharza, który zajmował wielką izbę

poǳiemną w pobliżu kuchni, nie było w obszernych salach budynku nikogo więcej, je-

dynie tylko żył tam stary gajowy, który zarazem spełniał urząd odźwiernego. Inne osoby

ze służby dworskiej mieszkały na wsi, u zarząǳającego majętnością.

Na schyłku jesieni, kiedy już pierwsze śniegi zaczynały padać, kiedy nadchoǳił czas

polowania na wilki i ǳiki — milczący i opuszczony zamek ożywiał się na nowo. Przy-

bywał wówczas z Kurlandii baron Roderyk z żoną, z ciżbą⁵ krewnych i przyjaciół, na

pojazdach stosownych do polowania. Szlachta z okolicy i lubownicy⁶ igrzysk myśliw-

skich z sąsiedniego miasta przybywali jednocześnie — i zamek ledwie mógł pomieścić

przybyłych gości. We wszystkich piecach i kominach ogień płonął od rana do wieczora,

kucharze pracowali bez wytchnienia, a wesoła gromada panów i służby krążyła po scho-

dach. Tu słychać było brzęk szklanic, śpiewy myśliwskie, tam melodie taneczne, wszęǳie

hałaśliwe śmiechy i krzyki radości. W ciągu pięciu lub sześciu tygodni zamek stawał się

raczej wspaniałą gospodą, leżącą nad ludnym gościńcem, niźli pańską rezydencją.

Baron Roderyk poświęcał, ile możności, te parę tygodni sprawom poważnym. Usu-

nąwszy się od wrzawy swych gości, wypełniał obowiązki pana majoratu. Nie tylko kazał

sobie zdawać ścisły rachunek ze swych dochodów, ale badał jeszcze każdy projekt udo-

skonaleń gospodarczych, słuchał najdrobniejszych skarg swoich poddanych — i starał się

wszystko uporządkować, wyrównać wszelką krzywdę i niesprawiedliwość. Uczciwie mu

w tych wysiłkach pomagał stary adwokat V…. , jak niegdyś jego ojciec, plenipotent⁷ in-

teresów domu Her…. , justycjariusz⁸ dóbr, jakie roǳina miała w tej prowincji. Na osiem

dni przed przybyciem barona, adwokat zazwyczaj udawał się do zamku.

W r. . nadszedł moment, gdy wierny V… miał, podług zwyczaju, udać się do sie-

ǳiby barona. Miał on wówczas lat  i jakkolwiek niemało zachował świeżości i energii,

sąǳił jednak, że byłby mu użyteczny w jego pracy jaki młody pomocnik. Pewnego razu

rzekł mi ze śmiechem: „Bratanku mój (jestem właściwie jego wnukiem stryjecznym i no-

szę jego nazwisko), sąǳę, że byłoby dobre dla ciebie posłuchać szumu wiatrów morskich

i pojechać ze mną do Her… Możesz mi być zresztą barǳo pomocny w trudnych zaję-

Polowanie

ciach, i napisawszy rano jaki przyjemny akt sprawozdawczy, mógłbyś potem spróbować

życia myśliwskiego, ćwiczyć się w sztuce spotykania oko w oko z szarym wilkiem albo

głodnym ǳikiem i celnym wystrzałem spotkane bydlę położyć”.

Zbyt wiele słyszałem o wrzawnych polowaniach w Her… Byłem zbyt przywiązany

do swego szanownego a doskonałego ǳiada stryjecznego, by nie przyjąć skwapliwie⁹ tej

propozycji. Wprawny już poniekąd w roǳaj zajęć, jakie stryj prowaǳił, obiecywałem

sobie ułatwić mu swą gorliwością część jego trudów. Nazajutrz, obwinąwszy się w ciężkie

futra, toczyliśmy się do zamku Her… wśród zamieci śnieżnej, zapowiadającej zimę.

Po droǳe stryj mi opowiadał różne ǳiwne historie o baronie Roderyku, założycielu

majoratu, który pomimo że mój stryj był jeszcze wówczas barǳo młody, wybrał go za

swego plenipotenta¹⁰ i wykonawcę testamentu. Mówił mi o surowej i ǳikiej naturze ba-

rona, którą, zdaje się, ten przekazał w spadku całej roǳinie, a która coraz barǳiej buǳiła

się w baronie obecnym, choć ten w pierwszych latach zapowiadał się jako charakter ła-

godny i słaby. Mówił mi, że powinienem się pokazać człowiekiem stanowczym i śmiałym,

aby znaczenia nabrać w oczach pana. W końcu opisał mi mieszkanie, jakie sobie raz na

zawsze wybrał w zamku: ciepłe, wygodne i tak oddalone od innych, że możemy do woli

usunąć się całkowicie od wrzawy towarzystwa. Mieszkanie składało się z dwóch małych

⁵ a — banda, tłum, gromada.

⁶ o (daw.) — miłośnik.

⁷ ott — osoba upoważniona do ǳiałania w czyimś imieniu; pełnomocnik.

⁸ jtjar — w dawnej Polsce — urzędnik sądowo-policyjny.

⁹ a — chętnie i szybko.

¹⁰ ott — osoba upoważniona do ǳiałania w czyimś imieniu; pełnomocnik.

. . .  Majorat



izb, pokrytych gustownym obiciem, pomieszczonych w pobliżu sali sądowej, naprzeciw

mieszkania dwóch starych panien.

Po szybkiej, choć uciążliwej podróży, ciemną nocą przybyliśmy do Her… Przejeżdża-

my wieś. Była nieǳiela. Dom zarząǳającego jaśniał oświetlony od góry do dołu, słychać

było melodię walca, dźwięki wesołych pieśni — a ten widok i te śpiewy sprawiły, że jesz-

cze smutniejszy i pustszy wydawał się nam budynek, w którym mieliśmy się zatrzymać.

Wiatr morski jęczał ponuro i głucho — a smutne sosny, zbuǳone ze swej drzemki,

odpowiadały mu żałosną skargą. Ponad otchłanią śniegu — unosiły się nagie, czarne ściany

zamku. Wrota były zamknięte. Krzyk, trzaskanie z bicza, uderzenia młotka — nic nam nie

mogło tych drzwi otworzyć. Żadnego światła byś nie dojrzał. Można by rzec, że wszystko

zamarło.

Stary mój stryj krzyknął głosem surowym i groźnym:

— Franciszku, Franciszku! Gǳież ty jesteś? Do stu diabłów, ruszże się. Marzniemy tu

na dworze. Śnieg nam twarz ścina. Do pioruna! Czy przychoǳisz? Jakiś pies podwórzowy

zaczął wyć, ukazało się chwiejne światełko, słyszeć się dało ǳwonienie kluczy — i ciężkie

wrota zazgrzytały na rǳawych zawiasach.

— Ach, pozdrowieni bądźcie, pozdrowieni bądźcie, panie plenipotencie. Co za brzydki

czas!

Tymi słowy witał nas Franciszek, wysoko podnosząc latarnię, tak że całe jej światło

Sługa

padło mu na pomarszczoną twarz, jeszcze wykrzywioną w tej chwili w sposób szczególny

życzliwym uśmiechem. Powóz wjechał na ǳieǳiniec, zeszliśmy na ziemię — i wtedy

mogłem wiǳieć jako całość osobliwą starego sługę, przybranego w odwieczną liberię¹¹

dworską z galonami¹². Na szerokie, blade czoło opadały mu dwa loki siwych włosów, dolna

część twarzy miała silne kolory, właściwe myśliwcom, i pomimo wydatnych mięśni, które

jego ﬁzjonomii nadawały pozór szczególnej maski, w jego oczach i w kroju ust był wyraz

poczciwości nieco mazgajowatej.

— A zatem, mój stary Franciszku — rzekł stryj, strząsając w przedpokoju śnieg ze

swego futra — czy wszystko gotowe? Dywany w moim pokoju wytrzepane? Łóżka przy-

gotowane? Palono w piecu ogień wczoraj i ǳisiaj?

— Nie — odparł Franciszek barǳo spokojnie. — Nie, panie sęǳio, nic z tego nie

przygotowano.

— Ależ, na miły Bóg — zawołał stryj. — Toć pisałem dość w czas¹³, przybywam

ściśle w dniu oznaczonym. Co za niedbalstwo! Izby moje są pewnie zimne jak lodownie.

— Pewno, panie sęǳio — odparł Franciszek, obrywając starannie szczypcami ogarek,

na knocie świeczki i depcząc go nogami. — Wiǳi pan, po co to mielibyśmy zapalać ogień?

Wiatr i śnieg przenikają do tych izb przez potłuczone szyby i…

— Jak to? — zawołał stryj, przerywając Franciszkowi i odrzuciwszy poły¹⁴ swego

płaszcza, skrzyżował ramiona. Jak to? Szyby potłuczone, i ty, strażnik domu, nie wprawiłeś

ich na nowo?

— Nie, panie sęǳio — odrzekł stary sługa z tym samym spokojem. — Niełatwo

wejść do waszego mieszkania z powodu masy kamieni i cegieł, co je zapełnia.

— Do stu diabłów! Skądże w moim mieszkaniu kamienie i cegła?

Sługa

— Spełnienia życzeń, młody paniczu! — rzekł teraz Franciszek do mnie z grzecznym

ukłonem, w chwili, gdym kichnął.

Po czym dodał: — Te kamienie i tynki pochoǳą z muru, który tu runął podczas

wielkiego rozwalenia się domu.

— Czy mieliście tu trzęsienie ziemi? — zawołał stryj gwałtownie.

— Nie, panie sęǳio — odparł z uśmiechniętą twarzą Franciszek. — Ale trzy dni

temu ciężkie sklepienie sali audiencjalnej runęło z wielkim hałasem.

— Co za piekło! — Stryj, człowiek prędki i gwałtowny z natury, już chciał zakląć

potężnie, ale podnosząc prawą rękę do góry, a lewą zdejmując z głowy swą czapkę z lisiego

futra, zatrzymał się — i zwrócił się do mnie z żywym wybuchem śmiechu:

¹¹ ra — roǳaj ubioru, uniformu, noszonego przez służbę.

¹² ao — tu : tkana lub pleciona taśma wykonana całkowicie lub z dodatkiem metalowych nitek, przymo-

cowana do ubrania.

¹³ o a (daw.) — wystarczająco wcześnie.

¹⁴ oa — dolna część jednej połowy ubioru rozpinającego się z przodu, takiego jak marynarka czy ak.

. . .  Majorat



— Prawǳiwie, mój bratanku, nie należy o nic pytać, gdyż dowiemy się jeszcze, że

cały zamek zapadł się pod ziemię.

— A czemuż — dodał, zwracając się do Franciszka — nie przyszło wam do głowy

oczyścić i ogrzać inny pokój? Czyż nie mogliście przygotować naprędce sali audiencjalnej

w głównym budynku?

— Tak właśnie zrobiliśmy — rzekł stary Franciszek, ukazując schody z miną zado-

woloną i powoli wchoǳił na stopnie.

— Patrzcież tego ǳiwaka! — rzekł stryj, idąc za nim. Ruszyliśmy poprzez długie,

Zamek

sklepione korytarze, których mrok w tajemniczy sposób oświetlała latarnia w rękach

Franciszka. Kolumny, kapitele¹⁵, arkady zdawały się w naszych oczach krążyć po po-

wietrzu. Obok nas sunęły olbrzymie cienie, snując się wzdłuż murów po szczególnych

portretach, które zdawały się poruszać, drgać, migotać. Tajemnicze głosy — rzekłbyś —

szemrały w odgłosie naszych kroków: „Nie budźcie nas, nie budźcie nas! Nas, co tu śpimy

snem zaklętym, zawieszeni na tych starych kamieniach”. W końcu, przeprowaǳiwszy nas

przez długi szereg izb ciemnych i zimnych, Franciszek otworzył nam salę, w której żywy

ogień kominka powitał nas, iskrząc się wesoło. Czułem się doskonale z chwilą, gdyśmy

weszli do tego pokoju. Co do stryja, ten zatrzymał się pośrodku sali, obejrzał ją dokoła

i głosem poważnym, niemal uroczystym, rzekł:

— Tu bęǳie izba sądowa.

Franciszek, podnosząc światło tak, żeśmy na ścianie zobaczyli plamę szeroką jak drzwi,

odpowieǳiał żałośnie:

— Tu już był sąd!

— Cóż to ci przychoǳi do głowy? — rzekł stryj, zdejmując futro i przybliżając się

do komina.

— Tak mi się przypomina — odparł Franciszek. Zapalił świece i otworzył salę sąsied-

nią, która była przygotowana dla nas. Po chwili stół obﬁcie nakryty stał przy kominku.

Stary sługa przyniósł dobrze przyrząǳone potrawy, rzecz nader miła dla stryja i dla mnie,

oraz wielką wazę ponczu¹⁶, przyrząǳoną na sposób północny. Znużony podróżą, stryj mój

udał się do swej sypialni natychmiast po wieczerzy. Nowość i osobliwość tej wyprawy,

smak ponczu — cały szereg wrażeń zbyt silnie odǳiałały na mnie, abym mógł pomyśleć

o spaniu. Franciszek zabrał stół, podsycił ogień i pożegnał mnie przyjaznym ukłonem.

Sieǳiałem sam w wysokiej, obszernej sali rycerskiej. Śnieżyca ustała, wicher ucichł,

Księżyc

niebo się wypogoǳiło i jasny księżyc w pełni spłynął przez duże, okrągłe okno, magicz-

nym pokrywając blaskiem wszystkie ciemne tego osobliwego gmachu zaułki, których

skąpe światło świecy i komina dosięgnąć nie mogło. Jak się to jeszcze traﬁa w starożyt-

nych zamkach, ściany i suﬁt sali ozdobione były w szczególny sposób: pierwsze pokryte

ciężkimi drewnianymi taﬂami, drugie zaś fantastycznymi obrazami i snycerską robotą¹⁷

pozłacaną lub na szaro pomalowaną. Z wielkich obrazów, po większej części przedsta-

wiających ǳikie sceny polowania na niedźwieǳie i wilki, wyskakiwały rżnięte z drzewa

głowy luǳi i zwierząt, przyprawione do malowanego ciała tak, iż zwłaszcza przy migotli-

wym i drżącym blasku od ognia i księżyca całość straszliwą ożywiała się prawdą. Mięǳy

tymi obrazami były wizerunki naturalnej wielkości, postacie w myśliwskim stroju kro-

czących rycerzy, zapewne przodków pana domu. Malowidła i rzeźby, szarawą pokryte

farbą, wyraźnie nosiły piętno swej długowieczności, tym barǳiej więc raziło jaśniejsze

i puste miejsce na ścianie, w której było dwoje drzwi prowaǳących do przyległych kom-

nat. Przekonałem się zaraz, że i tam drzwi być musiały, które później zamurowane zostały

i dlatego właśnie nowy mur tak się różnił od innych ścian dawniej pomalowanych i rzeźbą

ozdobionych.

Któż tego nie wie, jak pobyt w miejscach niezwykłych zdolny jest tajemniczą siłą

opanować naszego ducha, jak najleniwsza nawet wyobraźnia buǳi się wśród tej doliny

otoczonej ǳiwacznymi skałami lub w ponurych murach kościoła i przeczuwa rzeczy ni-

gdy wprzód niewiǳiane? Dodać jeszcze muszę, żem miał lat dwaǳieścia i wypiłem kilka

Młodość, Strach

szklanek mocnego ponczu, a łatwo pojąć, jak ǳiwnie mi się zrobiło na sercu w owej sali

¹⁵ at — górna część kolumny, bezpośrednio wspierająca łuk lub sklepienie.

¹⁶ o — gorący napój alkoholowy na bazie herbaty i rumu.

¹⁷ ra roota — rzeźby w drewnie.

. . .  Majorat



Hoffmann E.T.A. - Majorat.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: