wyklady hanusz 2011.docx

Wykład I 7.10.10
 

1. Pojęcie finansów publicznych
Finanse- metoda podziału PKB dokonywana za pomocą pieniądza. Prowadzone są przez różne podmioty ( podmioty prawa publicznego oraz prawa prywatnego). Istotą finansów jest zawsze gromadzenie i rozdysponowanie zasobów pieniężnych. Zasadniczą cechą finansów publicznych jest pieniężny charakter. Poza sferą stosunków pieniężnych finanse w ogóle nie występują. Finanse jako stosunki społeczno- ekonomiczne pojawiły się wraz z rozwojem gospodarki towarowo pieniężnej. Nie istniały w warunkach gospodarki naturalnej. Z czasem finanse przejęły podstawową rolę w zakresie podziału PKB.
              Finanse mają charakter obiektywny występują w niezależnie od woli podmiotów funkcjonujących w gospodarce towarowo pieniężnej. Są niezbędnie obiektywne dla wymiany produktów i usług za pomocą pieniądza. Pieniężny charakter finansów publicznych występuje nie tylko wówczas gdy w grę wchodzi pieniądz kruszcowy lub kruszce wymienne na banknoty. Pieniężny charakter występuje wtedy gdy rolę środka finansowego pełnią bilety bankowe lub współcześnie dominujące zapisy na rachunkach bankowych.

Charakteryzując finanse publiczne należy zwrócić uwagę że finanse nie są synonimem pieniędzy ani zasobów pieniężnych. Finanse oznaczają ruch pieniądza pod którym kryje się przesuwanie określonych wartości, uprawnień do dysponowania określoną częścią PKB pieniędzy poszczególnymi podmiotami. Gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych nie jest działaniem samym w sobie. Celem gromadzenia środków pieniężnych nie jest działaniem samym w sobie. Celem w rzeczywistości to gromadzenie uprawnień do dysponowania określoną częścią PKB. Wydatkowanie oznacza realizację uprawnień do określonej części PKB, która może występować bezpośrednio lub przez inne podmioty, pośrednio którym podmiot wydatkujący wydał uprawnienia. W ten sposób nastąpiło przekazanie uprawnień do dysponowania częścią PKB z jednego podmiotu na inny podmiot.

              Inną cechą finansów publicznych jest ich dwustronność. Polegają bowiem na gromadzeniu i wydatkowaniu środków pieniężnych. Z punktu widzenia finansów publicznych obojętne jest w jaki sposób dokonuje się gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych. Obojętne jest czy gromadzenie dokonuje się w sposób:
              a) zwrotny                                          a) ekwiwalentny
              b) bezzwrotny                                          b) nieekwiwalentny

              a) odpłatny                                          a) scentralizowany
              b) nieodpłatny                                          b) zdecentralizowany

              a) skoncentrowany
              b) zdekoncentrowany

              Finanse prowadzone są przez różne podmioty:
-prawa publicznego (państwo, jednostki samorządu terytorialnego, kościoły, gminy wyznaniowe)
-prawa prywatnego ( spółki prawa handlowego, spółki prawa cywilnego, fundacje, stowarzyszenia)

Wykład II 21.10.10

              Pojęcie Finansów publicznych – wiążą się z koniecznością zaspokajania potrzeb zbiorowych, tj. które co do zasady nie mogą być zaspokajane w sposób indywidualny. Ich zaspokajanie jest możliwe jest tylko w sposób zbiorowy (publiczny), czyli drogą zespołowych nakładów, które są niezbędne do nabywania środków materialnych oraz usług. Mowa tu o potrzebach uznanych za potrzeby zbiorowe ( publiczne). Zakres tego rodzaju potrzeb może być               różny. Historia rozwoju mówi, że zakres zadań publicznych zależy od funkcji jakie przyznaje do realizacji dane państwo ( typ państwa):
              1) socjalne- widzą szeroki zakres potrzeb
              2) liberalne – dużo węższy zakres potrzeb publicznych.
Bez względu na typ państwa przyjęte iż do zadań publicznych należy organizowanie bezpieczeństwa, ładu publicznego, wymiaru sprawiedliwości, transportu publicznego, zaopatrzenia w wodę, ochrona środowiska, bezpieczeństwa sanitarnego, utylizacja nieczystości itp.

              Finanse publiczne wiążą się ze zbiorowym zaspokajaniem tego rodzaju potrzeb społecznych. Wobec tego szczególną rolę w finansach publicznych odgrywa państwo, JST oraz inne podmioty prawa publicznego. Podmioty te w celu finansowania zadań publicznych do czego Konstytucyjnie są zobowiązane, muszą gromadzić środki publiczne w celu ich finansowania.

              Gromadzenie środków pieniężnych.
              Zaspokajanie potrzeb uznanych za potrzeby zbiorowe wymaga odpowiednich środków pieniężnych. Środki te można czerpać, ze źródeł wewnętrznych (od własnego społeczeństwa) oraz ze źródeł zewnętrznych (społeczności państw obcych).  Świadczenia mogą mieć charakter pieniężny, osobisty lub rzeczowy.
Rozwój gospodarki doprowadził do zaspokojenia świadczeń osobistych lub rzeczowych, świadczeniami pieniężnymi. Stąd rola finansów w współczesnych państwach.
              Gromadzenie środków pieniężnych na wykonanie działań państwowych w celu zaspokajania potrzeb zbiorowych wymagają określonych procedur, a także podziału zadań w tym celu pomiędzy podmioty (państwo, JST).
              Finanse publiczne prowadzone przez państwo i JST polegają na czerpaniu, gromadzeniu, uzyskiwaniu środków pieniężnych oraz ich wydatkowaniu przez państwo i JST. W celu przejęcia, a następnie zastosowania do realizacji zadań państwa oraz JST określonej części PKB aby w ten sposób zaspokajać potrzeby publiczne.
-Państwo liberalne – około 60% PKB
-Państwo socjalne – około ¾ PKB
              W finansach publicznych podstawową rolę spełnia podmiot na rzecz którego środki publiczne są pobierane, gromadzone, wydatkowane. Finanse publiczne wraz z działalnością organizacyjną tworzą określone kompetencje władcze, które skupiane są w rękach państwa i JST. Niekiedy także  w rękach samorządu gospodarczego, zawodowego (tzw. Korporacji zawodowych). Te kompetencje są regulowane przepisami prawa (prawa finansowego), natomiast przeciwstawienie tych kompetencji można znaleźć w sferze finansów prywatnych, które obrazowo można przeciwstawiać finansom publicznym.
              Działalność finansowa państwa oraz JST, a także innych podmiotów prawa finansowego regulowana jest normami prawnymi. Poszczególne rodzaje stosunków społecznych powstają w toku działalności reguł norm prawnych, dają się wyodrębnić jako instytucje prawne, na które składają się odpowiednie zbiory norm prawnych. W finansach publicznych państwo oraz JST i inne podmioty posługują się instytucjami, urządzeniami prawno finansowymi tworzonymi wyłącznie do realizowania zadań gromadzenia, wydatkowania środków pieniężnych, bądź wykorzystywane są w innych dziedzinach społecznych. Normy prawne stosuje się wyłącznie w celu prowadzenia finansów publicznych, stanowią prawo finansowe. Prawo finansowe należy uznać za gałąź prawa równoległą do innych gałęzi prawa. Istnieją między nimi pewne granice. Celem norm prawa finansowego jest gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych. Występują powiązania między prawem finansowym a innymi działami prawa.
              Od prawa administracyjnego, oddziela prawo finansowe rodzaj regulowanej materii. Materię prawa finansowego stanowią finanse publiczne, stąd odrębność tego rodzaju norm.
Podobieństwo to pojawienie się prawnej nadrzędności jednego uczestnika stosunku będącego organem administracji publicznej. Nadrzędność charakterystyczna dla prawa administracyjnego i finansowego.
              Dużo łatwiejsze jest wyznaczenie granic między prawem cywilnym i prawem finansowym. Odmiennie niż w stosunku prawno finansowym, założeniem stosunków cywilnoprawnych jest równorzędność podmiotów.
Powiązanie PF i PC występuje w tych sytuacjach, w których normy PC przyjmuje rozwiązania normatywne z zakresu prawa prywatnego np. gdy normy PF (prawa podatkowego) podlegają opodatkowaniu określone następstwa stosunków prawnych np. nabycie spadku, otrzymanie darowizny. Dla prawa podatkowego są to stany faktyczne wchodzące do hipotezy normy prawa podatkowego.
              Na podstawie norm PF zawiązują się stosunki prawno finansowe podobnie jak inne stosunki prawne oznacza więź prawną, która przejawia się w obowiązkach i uprawnieniach, obowiązki związane są z finansami publicznymi. W stosunkach prawno finansowych występuje podmiot wyposażony w substytut nadrzędności wobec podmiotu po drugiej stronie. Nadrzędny jest organ państwowy lub JST, którego zakres działalności wyczerpuje się w zasadzie w prowadzeniu lub organizowaniu działalności finansowej. Po drugiej stronie mogą występować różnego rodzaju podmioty, które nie mają atrybutu nadrzędności, czyli możliwości władczego kształtowania stosunków prawnych
              -os. fiz
              -os. prawne
              -inne
a wśród nich państwowe jednostki organizacyjne oraz samorządowe jednostki organizacyjne. Nadrzędna pozycja prawna przejawia się w tym, że są one uprawnione i obowiązane w granicach określonych prawnie do stosowania, prowadzenia finansów publicznych odpowiednich działań władczych. Działania władcze uzewnętrzniają się w wydawaniu jednostronnych decyzji. Rozstrzygnięcia te wiążą prawnie podmioty do których są adresowane.
              Przedmiotem nauki PF są instytucje prawne, ich elementy, powiązania i funkcjonowanie.
 

Źródła prawa finansów publicznych.
Mówiąc ogólnie pod pojęciem źródeł prawa rozumie się akty zawierające przepisy prawne, z których można wyinterpretować  normy prawne, czyli wzorce postępowania. Problematyka źródeł PF –Finanse publiczne to przede wszystkim kwestie związane z charakterystyką tych źródeł, czyli ich specyficznymi cechami. Podstawowym źródłem finansów publicznych jest
  1). Konstytucja ( ujęte zostały w R II art. 84, 167, 168; w R VII, X 216- 227),
  2).poza Konstytucją to inne ustawy:
              -Ustawa o finansach publicznych
              -Ustawa o dochodach JST
              -Ustawa o samorządzie województwa
              -Ustawa o samorządzie powiatowym
              -Ustawa o samorządzie gminnym
  3).Poza tymi ustawowymi źródeł prawa finansowego należy wyszukiwać w prawie podatkowym.
  4).Także rozporządzenia do ustaw. Wydawane przez organy wykonawcze ( RM, Ministra Finansów) na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.
  5).Ratyfikowane umowy międzynarodowe m.in. Europejska Karta Samorządu Terytorialnego. Taka umowa jest bezpośrednio stosowana oraz ma pierwszeństwo przed ustawą jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
Źródła prawa europejskiego
- prawo pierwotne (traktaty) : art. 104 TWE, art. 121 TFUE, art. 126 TFUE. Przepisy te nakładają na państwa członkowskie obowiązek koordynacji swoich polityk gospodarczych tak aby zachowywały dyscyplinę budżetowa, unikając w ten sposób nadmiernego deficytu finansów publicznych. Deficyt ten nie może przekroczyć 3% PKB. Zadłużenie publiczne ( dług publiczny) nie może przekroczyć 60% w stosunku do PKB.
 

Wykład III 4.11.10

              Obowiązek unikania nadmiernego deficytu nakłada na kraje Unii gospodarczej i walutowej art. 104 TWE, również TFUE, w wersji skonsolidowanej Traktatu o Funkcjonowaniu UE w art. 121 nakłada na państwa członkowskie obowiązek koordynacji swoich polityk gospodarczych. Jednym z elementów tych koordynacji odnoszącym się do polityki budżetowej wynikającym z art. 126  jest nakaz kierowany do państw członkowskich aby zachowując politykę budżetową unikały deficytu finansów publicznych. Deficyt finansów publicznych występujący w nadmiernych rozmiarach i prowadzi do zadłużenia państwa utrudniającego lub uniemożliwiającego sprawne wykonywanie zadań publicznych. Z tego względu w Protokole nr 12 dołączonym do TFUE  wskazane zostały wielkości dopuszczalnego deficytu finansów publicznych oraz długu publicznego w stosunku do PKB, których przekroczenie powoduje uruchomienie przewidzianej Traktatem procedury nadmiernego deficytu.
-Wynoszą one 3% dla stosunku planowanego lub rzeczywistego deficytu publicznego do PKB

                           
- oraz dla stosunku zadłużenia publicznego do PKB
                           
Protokół nr 12 do traktatu wyjaśnia, iż dług publiczny oznacza i dotyczy całej władzy publicznej, czyli państw rządów centralnych, władz regionalnych i lokalnych oraz funduszy ubezpieczeń społecznych (OFE).
Jednocześnie państwa członkowskie powinny odpowiednio ukształtować swoje procedury finansowe w sferze budżetowej tak aby wywiązać się z postanowień traktatu. Nie przestrzeganie dyscypliny budżetowej przez kraje członkowskie skutkuje wszczęciem procedury nadmiernego deficytu.
Jeżeli Rada na podstawie raportu komisji, jeżeli stwierdzi w danym kraju nadmierny deficyt, kieruje do niego zalecenia podjęcia środków korygujących. Przepisy dotyczące owej procedury znajdują się w rozporządzeniu Rady UE o stosowaniu protokołu deficytu załączonego do traktatu ustanawiającego wspólnotę europejską.

Drugie rozporządzenie Rady w sprawie przyspieszania i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu określa zasady podjęcia i zawieszenia przez Radę procedury nadmiernego deficytu. Kolejne rozporządzenie Rady w sprawie wzmacniania polityki gospodarczej. Rozporządzenie to określa zasady składania przez państwa uczestniczące programów stabilności, a przez państwa nieuczestniczące programów konwergencji. Powinny one zapewniać stabilność cen oraz silny i trwały wzrost sprzyjający tworzeniu miejsc pracy.
Rozporządzenie Rady 2223 z 25.06.96 w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych w wspólnocie. Obowiązkiem państwa członkowskiego jest zapewnienie miejsc pracy i stabilizacja cen.
              Nieprzestrzeganie  dyscypliny budżetowej skutkuje wszczęciem procedury nadmiernego deficytu. Gdy kraj członkowski nie zredukuje deficytu, Rada może zadecydować o zastosowaniu sankcji, o której mowa w art. 12. Wynoszą one od 2/10 do 5/10 PKB w zależności od poziomu deficytu. Sankcje finansowe nie obejmują krajów członkowskich pozostających poza strefą EURO. Jednak kraje te w przypadku utrzymywania się deficytu publicznego na poziomie przekraczającym 3%  PKB muszą liczyć się z możliwością utraty części środków finansowych przekazywanych przez Wspólnotę. W sytuacjach wyjątkowych przewidziane są klauzule ochronne, które dopuszczają przekroczenie wartości referencyjnego deficytu publicznego ( np. klęski żywiołowe). Należy zwrócić uwagę, że kraje starające się o wejście do strefy EURO powinny złożyć informację o zrównoważeniu budżetów i spodziewanym deficycie budżetu. Rozporządzenie ma zmusić państwo do realizacji określonych celów.
              Wśród źródeł prawa art. 87 ust. 2 Konstytucji wskazuje akty prawa miejscowego, które obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Są tworzone przez ograny JST w drodze uchwał, podejmują je zarówno organy stanowiące (kolegialne) oraz zarządzenia (wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, starosty). Akty prawa miejscowego tworzą terenowe organy administracji rządowej w drodze zarządzeń. Wydawane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie ( np. uchwała budżetowa rady gminy).

Podstawowe pojęcia Ustawy o Finansach Publicznych.
Do podstawowych pojęć należy zaliczyć normatywną definicję Finansów Publicznych. Art.3 Ust.o FP mówi, że Finanse Publiczne obejmują  procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz z ich rozdysponowywaniem.
Ustawa zalicza w szczególności do tych procesów :
              -gromadzenie dochodów i przychodów publicznych
              -wydatkowanie środków publicznych
              -finansowanie środków pożyczkowych
              -zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
              -zarządzanie środkami publicznymi
              -rozliczanie z budżetem UE
              -zarządzanie długiem publicznym

Dochody publiczne (art. 5 ust. 1 p. 1) są środkami publicznymi, a w ust. 2 jest wyliczenie:
              1).Daniny Publiczne- podatki, składki opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych, jednoosobowych spółek skarbu państwa, a także inne środki pieniężne ponoszone obowiązkowo na rzecz państwa, JST, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych, wpływy ze sprzedaży usług (np. sprzedaż biletów do ogrodów botanicznych, muzeów)
              2). Dywidendy
              3). Spadki, zapisy, darowizny na rzecz jednostek sektora finansów publicznych
              4). Dochody ze sprzedaży majątku, praw jednostek sektora finansów publicznych.

Przychody publiczne:
              1). Przychód budżetu państwa, przychody JST oraz innych jednostek sektora finansów publicznych
              2). Z prywatyzacji majątku skarbu państwa oraz majątku JST, pochodzący ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych
              3). Z otrzymanych pożyczek i kredytów
              4). Z innych operacji finansowych

Dochody publiczne mają charakter ostateczny , raz pobrane z danego źródła więcej do tego źródła niepowracaną.
Przychody publiczne mają charakter środków zwrotnych, wpływom towarzyszy obowiązek ich zwrotu, zwrotem w postaci rozchodu. Jednakże przychody publiczne nie tylko rodzą obowiązek zwrotu, lecz także dokonania wydatków, które towarzyszą uzyskaniu przychodu. Do wydatków należy zaliczyć odsetki od zaciągniętych kredytów, dyskonto papierów wartościowych.
Przychód kreuje rozchód + dochód.

Termin Finansowych potrzeb pożyczkowych państwa nie definiuje się w ustawie o finansach publicznych, natomiast jego wielkości ustalone są w wieloletnim planie finansowym państwa.

Definicja długu publicznego (art. 3 p. 6) jest definiowana przepisami art. 72 ust. 1

Wykład IV 18.11.10

Państwowy dług publiczny
              Kolejnym podstawowym pojęciem Prawa Finansowego jest Państwowy dług publiczny. Regulacje w tym zakresie znajdują się w R II ustawy o finansach publicznych. Zgodnie z art. 72 ust. 1 państwowy dług publiczny – to zobowiązania sektora finansów publicznych. Zobowiązania te pochodzą z określonych w art. 72 ust. 1 tytułów dłużnych. Zaliczają się do nich:
              1). Zobowiązania z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne.
              2). Zaciągnięte kredyty i pożyczki
              3). Przyjęte depozyty
              4). Wymagalne zobowiązania. Zobowiązania te wynikać mogą z odrębnych ustaw (np. ustaw reprywatyzacyjnych oraz prawomocnych orzeczeń sądowych lub ostatecznych decyzji administracyjnych).
Art. 73 wskazuje sposoby obliczania PDP. Oblicza się jako wartość nominalną zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych. Tę wartość pomniejsza się o różnicę wynikającą ze wzajemnych zobowiązań między jednostkami sektora finansów publicznych.
              zasada nominalizmu-polega na dokonywaniu zobowiązań pieniężnych poprzez spłacanie w pierwotnie określonej sumie, czyli bez uwzględnienia wahań pieniądza.
Art. 74 wskazuje kontrolę nad sektorem finansów publicznych, gdy chodzi o wielkość PDP sprawuje Minister Finansów. Obowiązany jest on przestrzegać zasady stanowiącej, że PDP nie może przekraczać 60% wartości rocznego PKB. Zasada ta jest konkretyzacją konstytucyjnej zasady nieprzekraczania przez PDP 60%, która ujęta została w art. 216 ust. 5 Konstytucji.
 

Budżet Państwa
Potrzeby pożyczkowe BP. Ustawa o finansach publicznych nie zawiera definicji potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. Ustawodawca w art. 76 posługuje się jednak tym terminem wskazując iż przez potrzeby pożyczkowe BP rozumie się zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do finansowania deficytu BP i budżetu środków europejskich, a także rozchodów BP. Potrzeby pożyczkowe BP określa wieloletni plan finansowy o czym stanowi art. 104 ust. 1 p. 4.

Pojęcie i treść BP
              BP nie jest zdefiniowany przepisami ustawy o finansach publicznych. Znaczenie tego terminu należy wynieść z przepisów regulujących zagadnienia ustawy budżetowej. ( art. 109...