PRAWO CYWILNE to jedna z gałęzi prawa, do pozostałych odróżnia ją podmiot regulacji i metoda regulacji.
Prawo cywilne to zespół norm prawnych, które regulują stosunki cywilno –prawne. Przepis art. 1 Kc stanowi, że „kodeks reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.”
Stosunki cywilnoprawne są to stosunki o charakterze majątkowym i związane z nimi stosunki niemajątkowe między osobami prawnymi na zasadzie równorzędności stron.
Normy prawa cywilnego posługują się cywilistyczną metodą regulacji, która charakteryzuje się dwoma cechami:
1. stosunki cywilnoprawne są uregulowane na zasadzie równorzędności podmiotów, nie ma podporządkowania (władztwa) – to wyróżnia prawo cywilne. Spory rozstrzygają sądy z inicjatywy stron
2. tzw. autonomia prywatna – polega na tym, że podmioty stosunku cywilnoprawnego (osoby fizyczne lub prawne) mogą własnym działaniem kształtować swoje stosunki prawne w szeroko zakreślonych przez prawo granicach.
ZAKRES PRAWA CYWILNEGO:
Wyróżnia się następujące podstawowe działy prawa cywilnego:
1) część ogólna- podstawowe pojęcia, definicje, instytucje
2) prawo rzeczowe- dotyczy rzeczy i ma charakter prawa bezwzględnego np.: prawo własności, użytkowanie wieczyste
3) prawo zobowiązań- reguluje głównie wymianę dóbr i usług, prawa mają charakter względny- wiążą tylko strony danej umowy
4) prawo spadkowe- reguluje przejście majątku za zmarłego na inne osoby
5) prawo rodzinne- reguluje stosunki prawno-rodzinne, wynikające z małżeństwa i pokrewieństwa.
Prawo rodzinne jest częścią prawa cywilnego. Część ogólną kodeksu cywilnego stosujemy do prawa rodzinnego- w prawie rodzinnym mamy stosunki majątkowe.
Prawo handlowe jest wyspecjalizowaną częścią prawa cywilnego, reguluje stosunki cywilnoprawne między podmiotami gospodarczymi.
Istnieją również tzw. kompleksowe działy prawa takie jak: prawo spółdzielcze, lokalowe, rolne, górnicze, wodne, bankowe, ubezpieczeniowe-gdzie napotykamy przepisy różnych dziedzin prawa np.: administracyjnego i cywilnego.
Istnieje także prawo własności intelektualnej- przedmiotem regulacji są wytwory umysłu ludzkiego.
ZASADY PRAWA CYWILNEGO:
1) zasada ochrony własności- prawo własności jest fundamentem prawa cywilnego, jest to zasada ważna dla stosunków społeczno-gospodarczych. Jeśli ochrona własności jest właściwie unormowana i chroniona to jest to gospodarka wolnorynkowa (ochrona własności w przepisach prawa spadkowego, o wywłaszczaniu nieruchomości za odszkodowaniem)
2) zasada swobody umów- art.353 1 k.c.- strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się własności (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społ.
3) zasada ochrony dobrej wiary- art.169- jest to ochrona tego, kto działa w dobrej wierze (wywodzi się z zasad moralnych)
4) ochrona praw nabytych- nie można odbierać praw nabytych pod rządem starych ustaw, uchlonych lub zmienionych, chociażby nowe nawet przepisy nie przewidywały powstania danego typu praw
5) zasada ochrony dóbr osobistych- k.c. przewiduje ochronę i nienaruszalność nie tylko dóbr majątkowych (chroniąc własność, lecz także ochronę dóbr niemajątkowych- dotyczących ochrony dóbr osobistych człowieka (art.23-24 k.c.) takich jak zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko i inne oraz art. Odnoszący się do ochrony dóbr niemajątkowych osób prawnych.
ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO:
Unifikacja i kodyfikacja prawa cywilnego:
Unifikacja- jest to ujednolicenie prawa w Polsce po odzyskaniu niepodległości były różne systemy w różnych zaborach. Prace kodyfikacyjne rozpoczęto w 1919r. –skończono po II wojnie światowej w 1946r. Przed wojną ukazały się:
- kodeks zobowiązań
- prawo wekslowe
- prawo czekowe
- kodeks handlowy
1.01.1947r. ukończono kodyfikację polskiego prawa cywilnego. W nowych realiach polit. dokonano dalszych prac kodyfikacyjnych. W 1964r. Weszła ustawa- kodeks cywilny i rodzinny (obowiązywał od 1.01.1965). Kodeks to ustawa, w której unormowany jest trzon instytucji prawa cywilnego usystematyzowane i oparte na wspólnych zasadach przewodnich. KC z 1964r. Jest dopasowany do nowej rzeczywistości. Posiada 2 warstwy:
1) socjalistyczna- odzwierciedla stosunki ówczesnej rzeczywistości społ.-gosp. np.: sprawy własności (własność prywatna źle uregulowana, nie chroniona)
2) klasyczna- np.: prawo spadkowe, rzeczowe
Reforma k.c rozpoczęta w 1990r. Wyrażała się tym, że usunięto wszelkie naleciałości socjalistyczne np.: wprowadzono wolność umów, 1996- ochronę konsumenta i dóbr osobistych.
I Kodeksowe źródła prawa cywilnego:
1) kodeks cywilny- ustawa z 23.04.1964r. z późniejszymi zmianami
2) ustawa z 23.04.1965- przepisy wprowadzające kodeks cywilny
II Pozakodeksowe źródła prawa cywilnego:
1) utrzymane w mocy przepisy kodeksu handlowego z 1934r. dotyczące spółek handlowych
2) prawo wekslowe i czekowe z 1934r.
3) ustawa z 1982r. o księgach wieczystych i hipotece
4) ustawa z 1982r. o prawie spółdzielczym
5) ustawa z 1985r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości
6) ustawa o odrębnej własności lokali
7) ustawa z 1997r. o przekształceniu użytkowania wieczystego
8) ustawa z 1997r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów oraz prawo: górnicze, lotnicze, morskie, bankowe itd.
PRZEPISY- NORMY PRAWA CYWILNEGO:
Przepis prawny- jest formą wyrażenia przez prawodawcę norm prawnych (wypowiedź w akcencie normatywnym). Przepis prawny stanowi jednostkę redakcyjną aktu normatywnego. Sformułowany może być w postaci artykułu, paragrafu.
Norma prawna- jest regułą postępowania skierowaną do wskazanego podmiotu, czyli adresata normy, wyrażającą nakaz lub zakaz określonego zachowania (dyspozycja normy) w oznaczonych okolicznościach (hipoteza normy), z zagrożeniem reakcją organów państwa na wypadek niezastosowania się adresata normy do dyspozycji (zapowiedź sankcji).
Norma prawna może być wyrażona w jednym przepisie (rzadko) lub w kilku przepisach..
RODZAJE PRZEPISÓW:
1) bezwzględnie obowiązujące- są to takie normy, których zastosowanie nie może być wyłączone lub ograniczone z woli stron kształtujących stosunek prawny
2) przepisy względnie obowiązujące- znajdują zastosowanie do danego stosunku prawnego, jeżeli strony nie postanowiły inaczej (np. w prawie zobowiązań)
3) przepisy połowicznie bezwzględnie obowiązujące- mogą być tylko w połowie zmienione, ale tylko w kierunku korzystniejszych unormowań dla strony objętej ochroną (art.558 $1)
4) definicje ustawowe- są to przepisy, które w sposób wiążący określają znaczenie użytych w akcie prawnym terminów lub zwrotów (np. art. dot. def .rzeczy)
5) przepisy odsyłające- odwołują się do innych przepisów w celu wskazania podstaw kwalifikacji danego stanu faktycznego(art. 292)
6) fikcje prawne- stan faktyczny, mimo odrębności zrównany z innym określonym w przepisie
7) przepisy zawierające zwroty niedookreślone- ustawodawca zmierza do pozostawienia organom stosującym prawo pewien margines luzu ocennego np. art.14 $2 k.c. „drobne, bieżące sprawy życia codziennego” lub są to tzw. klauzule generalne np. zasad współżycia społ. i społ.0gosp. przeznaczenia prawa podmiotowego.
STOSUNEK CYWILNOPRAWNY
Stosunek cywilnoprawny- jest rodzajem stosunku prawnego, ten zaś jest rodzajem stosunku społecznego.
Cechy stosunku cywilnoprawnego:
- równorzędność stron
- autonomia prywatna stron
- sądowa ochrona interesów stron
Elementy stosunku cywilnoprawnego:
1) podmioty (strony stosunku)
2) treść stosunku- są to prawa i obowiązki stron
3) przedmiot stosunku- jest to zachowanie się podmiotów stosunku wyznaczone treścią stosunku. Niekiedy są również pewne obiekty materialne (rzeczy) lub niematerialne.
Zdarzenie cywilnoprawne- fakt (stan faktyczny), z którym hipoteza normy prawnej wiąże określone w jej dyspozycji skutki prawne w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.
Rodzaje zdarzeń cywilnoprawnych:
1) zdarzenia w ścisłym znaczeniu (zdarzenia sensu stricto)- są to zdarzenia niezależne od woli człowieka np. urodzenie się człowieka, śmierć, pożar, upływ czasu.
2) zachowania podmiotów prawa:
a) zachowania konwencjonalne- to psychfizyczne czyny ludzkie, dzielą się na:
- czynności konwencjonalne ukierunkowane na wywołanie skutków pr.
(oświadczenia woli lub czynności prawne)
(konstytutywne orzeczenia sądu) np. wyrok rozwodowy
(akty administracyjne kształtujące stosunki cywilnoprawne) np.
decyzje o wywłaszczeniu
- zachowania niekoniecznie ukierunkowane na wywołanie skutków pr.
(zachowania podobne do czynności prawnych)
(oświadczenia wiedzy)
(przejawy uczuć)
b) zachowania faktyczne:
- zachowania zgodne z prawem np. znalezienie rzeczy zgubionej
- zachowania niezgodne z prawem np. czyn niedozwolony
DEFINICJA PRAWA PODMIOTOWEGO:
Prawo podmiotowe- jest to przyznana i zabezpieczona przez normę prawną oraz wynikającą ze stosunku prawnego sfera możliwości postępowania w określony sposób np. art..140- uprawnienia właściciela rzeczy- zespół uprawnień:
1) korzystanie z rzeczy
2) rozporządzanie rzeczą
Przyznanie prawa podmiotowego nie oznacza wykonywania prawa podmiotowego np. kupiliśmy sweter- nie musimy go nosić, ale z niewykonywaniem prawa podmiotowego związane jest np. kupiliśmy ziemię, ale jej nie uprawiamy, a ktoś inny ją uprawia.
NORMATYWNE POSTACIE PRAWA PODMIOTOWEGO:
1) prawa podmiotowe bezpośrednie- podmiot uprawniony może więc bezpośrednio własnym działaniem z wyłączeniem innych osób wykonywać swoje prawo (np. art.140 k.c.) wyznaczonego przez treść stosunku prawnego
2) roszczenia- jest to uprawnienie konkretnej osoby (wierzyciel) do żądania od innej osoby (dłużnik) określonego zachowania (czyli świadczenia) wyznaczonego przez treść stosunku prawnego.
3) Prawa kształtujące- stosunek prawny powstaje, ustaje lub zostaje zmieniony przez jednostronną czynność prawną. Druga strona musi uznać powstałą sytuację.
KLASYFIKACJA PRAW PODMIOTOWYCH:
I Prawa bezwzględne i względne:
1) bezwzględne- są skuteczne wobec wszystkich np. prawo własności. Uprawniony może domagać się od wszystkich nieingerencji w sferę jego prawa podmiotowego i od każdej osoby, która nie wypełni tego obowiązku może domagać się przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń
2) względne- są skuteczne tylko wobec niektórych indywidualnie określonych, a więc między stronami stosunku prawnego są to prawa wynikające ze zobowiązań- sprzedaż, najem i darowizna
II Prawa majątkowe i niemajątkowe- kryterium podziału jest rodzaj interesu, który bezpośrednio chronią
1) majątkowe- chronią interes ekonomiczny uprawnionego podmiotu np. prawo wiadomości, wierzytelności (roszczenia) o spełnienie świadczeń majątkowych
2) niemajątkowe- chronią interes osobisty np. prawa osobiste na dobrach
III Prawa przechodnie i nieprzechodnie- kryterium jest możliwość zmiany podmiotu prawa
1) prawa przechodnie- są to prawa zbywalne będące z reguły także dziedzicznymi. Są to zwykle prawa majątkowe.
2) Prawa nieprzechodnie- są to prawa, których związek z osobą uprawnioną jest tak ścisły, że wykluczone jest przejście prawa na inną osobę. Są zarazem niezbywalne, niedziedziczne i nie podlegają przejściu na inne osoby także wskutek zajścia innych zdarzeń niż czynności prawne lub otwarcie spadku. Są to prawa niemajątkowe.
IV Prawa związane i akcesoryjne (niesamoistne):
1) prawa akcesoryjne- nie mogą istnieć i funkcjonować bez innego prawa podmiotowego np. hipoteka, zastaw, poręczenie- służą zabezpieczeniu wierzytelności, gasną jeżeli wierzytelność wygasa
2) prawa związane- podmiot jednego prawa jest również podmiotem drugiego prawa- art.235 $ 1,2 np. przysługująca użytkownikowi budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym.
NABYCIE I UTRATA PRAW PODMIOTOWYCH:
1) nabycie pochodne- zależy od istnienia u innej osoby tego samego prawa- zależność pomiędzy prawem poprzednika i następcy np. przeniesienie własności. Przy nabyciu pochodnym nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw, aniżeli miał poprzednik (nemo plus iuris ad alium transfere potast quam ipse habet). Wyjątki: art.169 k.c.- nabywca będący w dobrej wierze nabywa prawo, mimo że takie prawo nie przysługuje „rozporządzającemu” ani nie jest on upoważniony do rozporządzania cudzym prawem- art.5 ustawy o hipotece- zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych
2) nabycie pierwotne- nabycie niezależnie od tego, czy prawo to istniało lub przysługiwało innej osobie- nie ma zależności np. zaniechanie, rozporządzanie rzeczą niczyją- nabycie dokonuje się z mocą ustawy, niezależnie od woli osoby uprzednio uprawnionej
3) sukcesja uniwersalna (nabycie ogólne)- gdy wstępuje się w ogół praw majątkowych poprzednika np. spadek, wskutek zajścia jednego stanu faktycznego (nabywa się cały majątek lub jego część)
4) sukcesja singularna (pod tytułem szczególnym) polega na nabyciu konkretnie oznaczonego prawa np. nabycie własności oznaczonej rzeczy (na podst. Jednej czynności prawnej nabywamy jedno prawo)
Utrata praw podmiotowych:
1) może być następstwem wygaśnięcia prawa
2) może przejść na inną osobę w drodze umowy np. sprzedaży, zamiany, darowizny
3) na skutek zajścia zdarzeń prawnych np. otwarcie spadku
WYKONYWANIE PRAWA PODMIOTOWEGO –NADUŻYCIE
Wykonywanie prawa- to czynienie z niego użytku przez podejrzanie zachowań mieszczących się w sferze możności postępowania przysługującego podmiotowi przez normę prawną. Wykonywanie prawa może przybierać czynności faktycznych lub prawnych. Prawo istnieje, chociażby podmiot uprawniony go nie wykonywał (ale może to doprowadzić do utraty prawa). Może być dokonywane stale lub jednorazowo., może być wykonywane osobiście lub przez inne osoby.
NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO
...
gosicka