skrypt KPK... I.doc

POJĘCIA PODSTAWOWE

Pojęcie prawa karnego procesowego

1)       prawo karne procesowe – zbiór norm regulujących proces karny, płaszczyzna normatywna; nadaje kształt prawny procesowi karnemu

2)       proces karny – zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kary, środków karnych oraz środków zabezpieczających, płaszczyzna faktyczna; cała działalność zmierzająca do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego

·        funkcje procesu karnego, art.2§1 KPK :

a.       profilaktyczna

b.       wychowawcza

c.        sprawiedliwościowa

d.      zapobiegawcza
f

·        procedura - normy prawa procesowego, obyczaje, uznane sposoby stosowania prawa, wszelkie reguły postępowania

Funkcje norm prawa procesowego

1)       f. prakseologiczna – wykrycie prawdy materialnej i wyciągnięcie tego konsekwencji

2)       f. gwarancyjna – ochrona wartości nadrzędnych (godność osobista); ochrona praw jednostki w procesie – gwarancje w procesie (ochrona praw obywatelskich, ograniczenie środków przymusu)

3)       f. regulacyjna, porządkująca – porządek, kolejność postępowania, prawa i obowiązki uczestników – ład w procesie

4)       f. materialnoprawna

Stosunki procesowe

Czynność procesowa – prawnie uregulowane zachowanie się organów państwowych prowadzących proces (organów procesowych) oraz stron postępowania (oskarżyciela, oskarżonego, pokrzywdzonego); wzajemny związek między czynnościami

Ä stosunki procesowe – sytuacje prawne zachodzące między uczestnikami procesu i unormowane przez prawo karne procesowe; ich charakter jest:

                            - społeczny

                            - prawny (prawnie unormowane, rodzą wzajemne prawa i obowiązki)

                            - dynamiczny (działanie uczestników powoduje zmiany w treści tych stosunków)

1)       stosunki procesowe idealne- stany prawne pożądane przez ustawodawcę i naukę

2)       stosunki procesowe faktyczne – stany prawne utworzone w konkretnych procesach

Cele procesu karnego

1.       osiągnięcie stanu sprawiedliwości prawnomaterialnej – słuszne zastosowanie normy prawa karnego materialnego; skonkretyzowanie danej normy do odpowiedniego przypadku i wyciągnięcie z tego faktu następstw, określenie odpowiedzialności – subsumcja czynu; poprzedzone to jest przez cele etapowe w postaci np. dochodzenia

2.       osiągnięcie stanu sprawiedliwości proceduralnej – przekonanie strony, że organy procesowe zrobiły wszystko by prawu stała się zadość; uczciwość procesu

Przedmiot procesu

Ø       kiedyś: czyn popełniony przez oskarżonego;

Ø       obecnie: „teoria odpowiedzialności”: dążenie do subsumcji konkretnego czynu; zatem przedmiotem jest problem odpowiedzialności karnej, czasem cywilnej oskarżonego za zarzucone mu przestępstwo

Äodpowiedzialność – powinność poniesienia przez konkretną osobę konsekwencji określonych w prawie karnym lub cywilnym za konkretne przestępstwo

ð      podstawa faktyczna odpowiedzialności – czyn zarzucony oskarżonemu, który w przypadku udowodnienia zostaje sprawcy przypisany w wyroku; zatem musi istnieć tożsamość czynu zarzuconego z czynem przypisanym, co wynika z zasady skargowości(sąd rozpatruje ten czyn, o który ktoś został oskarżony; musi zachodzić tożsamość czynu w innych przypadku następuje umorzenie postępowania i możliwość wszczęcia procesu o nowy czyn

- tożsamość czynu zachodzi przede wszystkim, gdy (wg Śliwińskiego):

1)       część działania lub zaniechania przestępczego pokrywa się z działaniem lub zaniechaniem przestępczym, które było przedmiotem oskarżenia

2)       zachowania ze względu na materialną treść wykazują te same cechy (prawna jedność czynu)

- wyłączenie tożsamości czynu zachodzi, gdy (od strony negatywnej; wg Cieślaka pierwsze 3):

1)       nastąpiła zmiana osoby sprawcy

2)       nastąpiła zmiana dobra prawnego (przedmiotu ochrony)

3)       nastąpiła zmiana osoby pokrzywdzonego i różnica dotycząca miejsca czynu, czasu czynu, przedmiotu wykonawczego, ustawowych znamion czynu

4)       nie doszło do zmiany osoby pokrzywdzonego, ale ujawniły się cztery różnice dotyczące miejsca czynu, czasu czynu, przedmiotu wykonawczego i ustawowych znamion czynu

ð      podstawa normatywna odpowiedzialności – kwalifikacja prawna czynu zarzucanego oskarżonemu (spojrzenie na czyn przez pryzmat normy prawa karnego); nie musi zachodzić tożsamość kwalifikacji prawnej czynu w ciągu trwania procesu; zmiana kwalifikacji

Ä w procesie przygotowawczym wiąże się z umieszczeniem tego w postanowieniu o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, przedstawieniu zarzutów itp.; konieczne poinformowanie oskarżonego

Ä w postępowaniu sądowym konieczne jest poinformowanie wszystkich uczestników bez względu na to czy zmiana ma znaczenie dla interesów stron

- rodzaje zmiany kwalifikacji prawnej czynu art.314 KPK

1)       zmiana następcza – spowodowana zmianą w obrazie czynu

2)       zmiana samoistna - dokonana w stosunku do niezmienionego obrazu czynu; poprawa dotychczasowej kwalifikacji

Rodzaje procesu w zależności od rodzaju odpowiedzialności prawnej

1)       proces zasadniczy – główna kwestia odpowiedzialności – odpow. karna

2)       akcja cywilna w procesie karnym art.415 KPK

-         załatwienie kwestii odpowiedzialności cywilnej oskarżonego

-         rozstrzyganie w toku procesu karnego roszczeń cywilnych wynikających bezpośrednio z przestępstwa lub nakładanie roszczeń z powodu popełnienia przestępstwa

-         różne postępowania połączone celem – nałożenie na oskarżonego powinności prawnej świadczenia na rzecz ofiary przestępstwa lub ewentualnie os. trzeciej

-         zmniejszenie kosztów procesu, ilości sądów rozpatrujących daną sprawę, szybsze rozpatrzenie wszystkich kwestii w jednym procesie niż w dwóch odrębnych postępowaniach

-         minusy: przedłużenie procesu

-         podrzędność akcji cywilnej wobec procesu zasadniczego

-         formy akcji cywilnej:

a)        postępowanie adhezyjne (przydatkowe)

-         w procesie karnym, na podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę;

-         tylko do roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa;

-         odszkodowanie za stratę rzeczywistą a także utracone korzyści;

-         pozwanym tylko oskarżony

-         postępowanie „przy okazji” postępowania karnego

-         powód ma prawo do wnoszenia apelacji

-         ograniczenia postępowania adhezyjnego:

i.  niedopuszczalne, gdy przepis szczególny tak stanowi (sprawy nieletnich, sprawy o wykroczenia, w post. doraźnym, przed TS)

ii. dopuszczalność dowodzenia przez powoda cywilnego tylko tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenia

iii.                     możliwość pozostawienia bez rozpoznania, jeżeli materiał dowodowy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a udowodnienie powodowałoby przewlekłość postępowania

b)      orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody – obejmuje przede wszystkim szkodę rzeczywistą, może objąć utracony zysk; jest to jeden ze środków karnych przewidzianych w KK; rodzaje orzeczeń:

i.         bezwzględnie obligatoryjne - przy umorzeniu postępowania karnego; w całości lub w części; możliwe orzeczenie innych obowiązków

ii.       względnie obligatoryjne – w przypadku skazania za najcięższe przestępstwa (spowodowanie śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, przeciw bezpieczeństwu w komunikacji) na wniosek pokrzywdzonego, prokuratora; w całości lub w części – wniosek powoduje konieczność wydania takiego orzeczenia chyba, że szkoda została już naprawiona (chyba, że niemożność ustalenia rozmiarów szkody-wtedy możliwe wymierzenie nawiązki)

iii.     fakultatywne – przy zawieszeniu wykonania kary; sąd może zobowiązać do naprawienia w całości lub w części; może zostać nadana klauzula wykonalności (wykonanie na podstawie przepisów KPC

c)      orzeczenie odszkodowania z urzędu – kiedyś dotyczyło tylko mienia społecznego (wtedy obligatoryjnie), teraz dot. każdego rodzaju (fakultatywność); sąd może zasądzić w razie skazania; możliwe orzeczenie z urzędu; rola akcesoryjna w stosunku do postępowania adhezyjnego; niedopuszczalne, gdy:

i.         nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia lub jest przedmiotem innego postępowania; gdy o roszczeniu prawomocnie orzeczono

ii.       w postępowaniu poprawczym w sprawach nieletnich

iii.     w postępowaniu doraźnym

d)     orzeczenie nawiązki (do 100tyś zł)

i.         zamiast obowiązku naprawienia szkody jako zadośćuczynienie za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia itp.; charakter tylko akcesoryjny – tylko w przypadku, gdy niemożliwe określenie wielkości szkody

ii.       możliwość orzeczenia kumulatywnie z nawiązką, o której mowa powyżej w przypadku przestępstw umyślnych przeciwko życiu lub zdrowiu, których efektem jest śmierć, ciężki uszczerbek na zdrowiu, rozstrój itp. na rzecz instytucji, fundacji, stowarzyszenia itp. zajmującego się bezpośrednio ochroną zdrowia, z przeznaczeniem na ten cel (wykaz MS)

iii.     za przestępstwo przeciw środowisku na rzecz instytucji, stowarzyszenia (wykaz MS)

iv.     katastrofy w komunikacji, jeżeli sprawca nietrzeźwy, po środkach odurzających lub zbiegł z miejsca zdarzenia

v.       pomówienie lub zniewaga (w masowym przekazie)

Ä nawiązka orzekana na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża lub dowolny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego

vi.     wyrąb drzewa, kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego – obligatoryjnie

e)      orzeczenie świadczenia pieniężnego – zastępuje sankcję karną, gdy sąd odstępuje od wymierzenia kary lub, gdy warunkowo umarza postępowanie, przy nadzwyczajnym złagodzeniu; możliwe orzeczenie tego świadczenia na rzecz instytucji, stowarzyszenia lub organizacji społecznej, której działalność związana jest ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem, za które skazano sprawcę; max 20000zł; wykaz organizacji - MS

f)       orzeczenie zwrotu korzyści majątkowej – nie należy do środków karnych; postępowanie odszkodowawcze z urzędu, toczone na wniosek prokuratora; zobowiązanie do zwrotu korzyści na rzecze SP, nie dotyczy korzyści podlegających zwrotowi innemu podmiotowi; nie przeciw oskarżonemu, lecz osobie trzeciej (quai-pozwanemu)

Działy prawa karnego procesowego

1)       ...